Τήν περί ἀειπαρθενίας τῆς Μαριάμ ἄποψη ἐνισχύει καί τό πρόσωπο τοῦ Ἰωσήφ. Ὁ Ἰωσήφ δέν ἦταν ἄνθρωπος σαρκικοῦ φρονήματος καί ἀκρατής, οὔτε ἐγωιστής. Ἀντίθετα ἦταν ἄνδρας συγκρατημένος, ἀφοῦ δέν κατέστησε τήν μνηστή του γρήγορα γυναίκα του. Διότι γιά τόν γάμο πρό Χριστοῦ δέν ὑπῆρχε ἱερολογία μυστηρίου, τήν ὁποία ἔπρεπε νά περιμένει κανείς γιά νά συνευρεθεῖ μέ τήν γυναίκα του. Μποροῦσε νά κάνει ἔναρξη τοῦ γάμου του καί νά καταστήσει τήν μνηστή του γυναίκα του ὅποτε ἤθελε. Ὁ Ἰωσήφ, λοιπόν, δέν ἦταν ἄνθρωπος πού βιαζόταν νά κάνει κάτι τέτοιο. Ἦταν κι αὐτός σκεῦος ἐκλογῆς ὅπως καί ἡ Μαρία, ὁ ἁγνότερος ἀπό τούς ἄνδρες τῆς γενιᾶς του προφανῶς.

  Ὁ Ἰωσήφ ἦταν ὁ ἄνθρωπος στόν ὁποῖο ἀνατέθηκε ἀπό τόν Θεό ἡ φύλαξη τῆς ἁγνότητας τῆς μητέρας Του. Δέν ἦταν, λοιπόν, τυχαῖος ἄνθρωπος, οὔτε εἶχε τήν νοοτροπία τῶν πολεμίων τῆς ἀειπαρθενίας τῆς Μαριάμ, οἱ ὁποῖοι, ἄν εἴμαστε εἰλικρινεῖς, πρέπει νά ὁμολογήσουμε ὅτι εἶπαν ὅσα εἶπαν, διότι ἦσαν πολέμιοι τῆς παρθενίας γενικά καί δέν χωροῦσε ὁ νοῦς τους πῶς μπορεῖ ἕνας ἄνθρωπος νά μείνει διά βίου παρθένος. Αὐτοί καί τόν Κύριο ἄν μποροῦσαν νά παρουσιάσουν ὡς μή παρθένον δέν θά δίσταζαν νά τό κάνουν. Ἔπειτα ὁ Ἰωσήφ ὑποτασσόταν στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Καί ὡς ἄνθρωπος πλήρως ὑποταγμένος μποροῦσε νά ἀντιλαμβάνεται ὅτι θέλημα τοῦ Θεοῦ ἦταν νά μείνει ἡ μητέρα Του παρθένος, πάναγνος καί μετά τήν γέννησή Του, ὅπως καί πρό αὐτῆς. Ὁ Κύριος φύλαξε ἄμωμη τήν Μαρία, ὄχι μόνο γιά νά ἐξυπηρετηθεῖ ἡ ἐνανθρώπησή του, ἀλλά καί χάριν αὐτῆς τῆς ἴδιας. Αὐτό τό ἀντιλαμβανόταν καί ὁ Ἰωσήφ. Παράδοξο; Μήπως δέν εἶναι περισσότερο παράδοξο πῶς ὁ ζηλωτής τοῦ μωσαϊκοῦ νόμου, πού διέταζε τόν λιθοβολισμό τῆς κλεψίγαμης γυναίκας, νά μή τηρήσει ἐν προκειμένῳ τόν νόμο, ἀλλά νά θελήσει νά τήν ἀποπέμψει κρυφά καί μετά τήν θεία ἀποκάλυψη νά τήν κρατήσει ὑπό τήν προστασία του; Ἄλλωστε ἡ ὅλη ὑπόθεση τῆς γεννήσεως τοῦ Κυρίου εἶναι ἕνα παράδοξο.

  Τέλος στούς ἐχθρούς τῆς ἀειπαρθενίας τῆς Μαρίας θέτουμε καί ἐμεῖς τό ἐρώτημα: Πῶς μία γυναίκα μέ ὀκτώ τουλάχιστον παιδιά, κατά τήν γνώμη τους, ἐπικράτησε νά θεωρεῖται παρθένος; Διότι ἤδη κατά τόν δεύτερο αἰώνα τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας ἔχουμε μαρτυρία περί τῆς ἀειπαρθενίας της. Νωρίτερα δέν ἔχουμε μαρτυρία, διότι ζοῦσαν οἱ ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι γνώριζαν προσωπικά τήν Μαρία, γνώριζαν ὅτι ἦταν παρθένος, καί δέν χρειάστηκε νά ἀνακινηθεῖ ζήτημα ἀειπαρθενίας. Ὅλη ἡ Ἐκκλησία πίστευε ἀνέκαθεν σ' αὐτήν. Οἱ ἀρνηθέντες τήν ἀειπαρθενία τῆς Μαρίας εἶναι ἀποκλειστικά αἱρετικοί, καί μάλιστα ἀπό ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἀπορρίπτουν γενικά τήν ἰσόβια παρθενία. Ὥστε οἱ ἀδελφοί τοῦ Κυρίου μέ κανένα τρόπο δέν φαίνονται μέσα στήν Γραφή ὡς παιδιά τῆς μητέρας τοῦ Κυρίου. Δέν μένει, λοιπόν, παρά νά δοῦμε ποιά ἦταν ἡ σχέση τους μέ τόν Ἰησοῦ.

  Εἶναι γνωστές δύο ἐκδοχές. Ἦσαν ἐξάδελφοί του ἤ ἑτεροθαλεῖς ἀδελφοί. Τήν πρώτη ἐκδοχή διατύπωσε πρῶτος ὁ Ἱερώνυμος λέγοντας ὅτι ἀποτελεῖ προσωπική του ἄποψη. Ποτέ στήν ἐκκλησιαστική παράδοση δέν παρουσιάστηκε παρόμοια ἄποψη. Ὁ Ἰωσήφ, κατά τόν Ἱερώνυμο, δέν εἶχε ποτέ σύζυγο ἤ παιδιά, εἶναι δέ καί αὐτός ἀειπάρθενος. Εἶχε ἕναν ἀδελφό ὀνόματι Ἀλφαῖο, ὁ ὁποῖος εἶχε σύζυγο τήν «Μαρίαν τοῦ Κλωπᾶ» καί παιδιά τούς λεγομένους ἀδελφούς τοῦ Κυρίου. Μεταξύ τῶν δώδεκα μαθητῶν τοῦ Κυρίου ἦσαν καί δύο Ἰάκωβοι, ὁ ἕνας γιός τοῦ Ζεβεδαίου καί ὁ ἄλλος γιός τοῦ Ἀλφαίου, ἀνεψιός τοῦ Ἰωσήφ καί φαινομενικά ἐξάδελφος τοῦ Ἰησοῦ. Δύο ἐπίσης ἀπό τούς μαθητές εἶχαν τό ὄνομα Ἰούδας· ὁ ἕνας ἦταν ὁ προδότης καί ὁ ἄλλος ὁ «Ἰούδας Ἰακώβου». Κατά τόν Ἱερώνυμο ἦταν ἀδελφός τοῦ Ἰακώβου καί ὄχι γιός· ἦταν γιός τοῦ Ἀλφαίου καί ἑπομένως ἐξάδελφος τοῦ Ἰησοῦ. Ὥστε οἱ «ἀδελφοί» τοῦ Κυρίου ἦσαν ἐξάδελφοι αὐτοῦ. Ἦσαν ὅμως καί ἐξ αἵματος ἀδελφοί του ἀπό τήν συγγένεια τῆς παρθένου. Ἡ «Μαρία τοῦ Κλωπᾶ» ἦταν, κατά τόν Ἱερώνυμο, ἀδελφή τῆς παρθένου, θυγατέρα τοῦ Κλωπᾶ, σύζυγος τοῦ Ἀλφαίου καί μητέρα τῶν ἐξαδέλφων ἤ «ἀδελφῶν» τοῦ Κυρίου. Στήν γλῶσσα τῶν Ἑβραίων τῆς ἐποχῆς τοῦ Χριστοῦ ὑπῆρχε μία μόνο λέξη γιά νά σημάνει τόν ἀδελφό καί τόν ἐξάδελφο. Προσθέτουμε ὅτι καί στήν μετάφραση τῶν ἑβδομήκοντα ὁ ἐξάδελφος ἤ ὁ ἀνεψιός λέγονται καί ἀδελφοί, ἄν καί ἡ ἑλληνική γλῶσσα εἶχε διαφορετικές λέξεις γιά τίς δύο ἔννοιες. Ὁ Λάβαν ἀποκαλεῖ τόν ἀνεψιό του Ἰακώβ ἀδελφό του (Γέ 29,15), οἱ δέ ἐξάδελφοι τῶν θυγατέρων κάποιου Ἐλεάζαρ ἀποκαλοῦνται ἀδελφοί αὐτῶν (Α΄Πα 23,21-22).

  Τήν θεωρία τοῦ Ἱερωνύμου σήμερα δέχονται οἱ δυτικοί καί ὅσοι ἀπό τούς προτεστάντες δέν ἀρνοῦνται τήν ἀειπαρθενία τῆς Μαρίας. Παρόμοια δεχόταν στήν Ἀνατολή καί ὁ Θεοδώρητος. Ἀλλά ἡ θεωρία αὐτή ἔχει πολλά ἀδύνατα σημεῖα:

* Τό ἀειπάρθενον τοῦ Ἰωσήφ, τό ὁποῖο οὔτε ἡ Γραφή οὔτε ἡ Παράδοση ὑπαινίσσονται, οὔτε εἶναι εὔλογη ὑπόθεση.

* Ἔπειτα ἡ Γραφή πουθενά δέν λέγει ὅτι ὁ Ἀλφαῖος ἦταν ἀδελφός τοῦ Ἰωσήφ.

* Οἱ ἀδελφοί τοῦ Κυρίου δέν πίστευαν σ' αὐτόν πρό τῆς ἀναστάσεώς του. Αὐτό τό λέγει, ὅπως εἴδαμε, ρητῶς ἡ Γραφή. Εἶναι ἀδύνατον νά ἦσαν ἀπό τούς δώδεκα μαθητές του, οἱ ὁποῖοι ἐξ ἀρχῆς πίστευσαν σ' αὐτόν. Τοῦτο ἀποκλείει καί ἡ περιφρονητική φράση «οἱ μαθηταί σου», πού ἐκτόξευσαν οἱ ἀδελφοί πρός τόν Ἰησοῦ.

* Δέν ἐπονομάζεται κανείς μέ τό ὄνομα τοῦ ἀδελφοῦ του («Ἰούδας Ἰακώβου»), ἀλλά μέ τό ὄνομα τοῦ πατέρα του.

* Οὔτε γυναίκα ἔγγαμος ἐξακολουθεῖ νά ὀνομάζεται μέ τό ὄνομα τοῦ πατέρα της («Μαρία ἡ τοῦ Κλωπᾶ»), ἀλλά μέ τό ὄνομα τοῦ ἄνδρα της. Σύγχρονοι θεολόγοι τῆς Δύσεως εἶπαν ὅτι ὁ Κλωπᾶς εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Ἀλφαῖος. Ἀλλά ἐκτός τοῦ ὅτι καί αὐτό εἶναι πολύ τολμηρό, μένουν τά ὑπόλοιπα ἀσθενῆ σημεῖα.

  Ἡ δεύτερη ἄποψη εἶναι ἡ ἄποψη τήν ὁποία ἀναφέρουν πολλοί ἀρχαῖοι, δηλαδή οἰ Κλήμης, Ὠριγένης, Δίδυμος ὁ Τυφλός, Εὐσέβιος Καισαρείας, Κύριλλος Ἰεροσολύμων, Μ. Ἀθανάσιος, Μ. Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης, Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, Ἐπιφάνιος Κύπρου, Ἱλάριος Πικταβίου, Ἀμβρόσιος, Αὐγουστῖνος, Κύριλλος Ἀλεξανδρείας, Ἱππόλυτος Θηβῶν, Ἀνδρέας Κρήτης, Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, Οἰκουμένιος Τρίκκης, Θεοφύλακτος, Ἐπιφάνιος μοναχός, καί αἱ Ἀποστολικαί Διαταγαί. Ἀλλά καί ὅσοι δέν ἀναφέρονται στό θέμα αὐτό, φαίνεται ὅτι δέχονταν τήν ἄποψη, ἐφόσον δέν ἀντέδρασαν στίς γνῶμες τόσο πολλῶν ἀνδρῶν. Βλέπουμε ὅτι καί οἱ ὀρθόδοξοι πατέρες τῆς Δύσεως αὐτήν τήν ἄποψη ἀκολουθοῦν καί ὄχι τήν ἄποψη τοῦ Ἱερωνύμου. Οἱ σύγχρονοι θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας δέχονται ἐπίσης αὐτήν.

  Κατά τήν ἄποψη αὐτήν ὁ Ἰωσήφ, ὅταν μνηστεύθηκε τήν Μαρία, διατελοῦσε ἐν χηρείᾳ καί εἶχε ἀπό τήν προηγούμενη γυναίκα του παιδιά τούς λεγομένους ἀδελφούς καί ἀδελφές τοῦ Κυρίου. Ἦσαν ἑπομένως ὅλοι μεγαλύτεροι τοῦ Ἰησοῦ κατά τήν ἡλικία. Ἔτσι ἐξηγεῖται ἡ ὅλη συμπεριφορά τους πρός τόν Ἰησοῦ. Στήν ἄποψη αὐτή δέν ὑπάρχουν ἀσθενῆ σημεῖα.

  Δέν εἶναι δέ ἀδύνατη καί μία τρίτη ἐκδοχή, ὅτι ἀπό τούς ὀκτώ τουλάχιστον ἀδελφούς τοῦ Κυρίου ἄλλοι μέν ἦσαν παιδιά τοῦ Ἰωσήφ ἀπό τήν προηγούμενη γυναίκα του καί ἄλλοι ἐξάδελφοι αὐτῶν, λεγόμενοι ὅλοι μαζί «ἀδελφοί».

Στεργίου Σάκκου, Ἡ ἔρευνα τῆς Γραφῆς, 193-196

Οἱ ἀρνούμενοι τήν ἀειπαρθενία τῆς μητέρας τοῦ Κυρίου ἰσχυρίσθηκαν ὅτι, ἐφόσον στήν ἁγία Γραφή ἀναφέρονται «ἀδελφοί» τοῦ Κυρίου, ἡ Μαρία εἶχε καί ἄλλα παιδιά, τά ὁποῖα ἀπέκτησε μέ τόν Ἰωσήφ. Αἱρετικοί πού ἰσχυρίσθηκαν αὐτό ἦσαν: α) Οἱ γνωστικοί, ἀρχαιότατοι αἱρετικοί, πού ἀναμίγνυαν τίς εἰδωλολατρικές θρησκεῖες μέ τόν Χριστιανισμό. β) Οἱ ἀντιδικομαριανῖτες, οἱ ὁποῖοι ὀνομάζονταν ἔτσι, διότι παρουσιάζονταν ὡς ἀντίδικοι τῆς πίστεως στήν ἀειπαρθενία τῆς Μαρίας. γ) Ὁ ἀρειανός ἰταλός τοῦ ε΄ αἰῶνος Ἑλβίδιος, ὁ ὁποῖος ἦταν σφοδρός πολέμιος τοῦ παρθενικοῦ βίου γενικῶς. δ) Οἱ σύγχρονοι ὀρθολογιστές, προερχόμενοι κυρίως ἀπό τόν προτεσταντισμό.

  Ἀλλά ἄς δοῦμε πρῶτα κι ἐμεῖς ὅλες τίς μαρτυρίες τῆς Γραφῆς περί «ἀδελφῶν» τοῦ Κυρίου.

  1) Ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης λέγει ὅτι ὀἸησοῦς μετά τό σημεῖο τῆς Κανά «κατέβη εἰς Καπερναούμ αὐτός καί ἡ μήτηρ αὐτοῦ καί οἱ ἀδελφοί αὐτοῦ καί οἱ μαθηταί αὐτοῦ» (Ἰω 2,12).

  2) Οἱ τρεῖς συνοπτικοί εὐαγγελιστές ἀναφέρουν ὅτι κάποτε «αὐτοῦ λαλοῦντος τοῖς ὄχλοις ἰδού ἡ μήτηρ καί οἱἀδελφοί αὐτοῦ εἱστήκεισαν ἔξω, ζητοῦντες λαλῆσαι αὐτῷ· εἶπε δέ τις αὐτῷ·Ἰδού ἡ μήτηρ σου καί οἱἀδελφοί σου ἑστήκασιν ἔξω ζητοῦντές σε ἰδεῖν» (Μθ 12,46-47· Μρ 3,31-32· Λκ 8,19-20).

  3) Καί οἱ τέσσερις εὐαγγελιστές ἀναφέρουν ὅτι οἱ Ναζαρηνοί, ἀποροῦντες γιά τήν σοφία καί τήν θαυματουργική δύναμη τοῦ συμπατριώτου τους Ἰησοῦ, ρωτοῦσαν ὁ ἕνας τόν ἄλλο· «Οὐχ οὗτός ἐστιν ὁ τοῦ τέκτονος υἱός; Οὐχί ἡ μήτηρ αὐτοῦ λέγεται Μαριάμ καί οἱ ἀδελφοί αὐτοῦ Ἰάκωβος καί Ἰωσῆς καί Σίμων καί Ἰούδας; Καί αἱ ἀδελφαί αὐτοῦ οὐχί πᾶσαι πρός ἡμᾶς εἰσι; Πόθεν οὖν τούτῳ ταῦτα πάντα;» (Μθ 13,55-56· Μρ 6,3· Λκ 4,22· Ἰω 6,42).

  4) Τέλος ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης ἀναφέρει ἕναν διάλογο μεταξύ τοῦ Κυρίου καί τῶν ἀδελφῶν του. «Ἦν δέ ἐγγύς», λέγει, «ἡ ἑορτή τῶν Ἰουδαίων ἡ σκηνοπηγία. Εἶπον οὖν πρός αὐτόν οἱ ἀδελφοί αὐτοῦ· Μετάβηθι ἐντεῦθεν καί ὕπαγε εἰς τήν Ἰουδαίαν, ἵνα καί οἱ μαθηταί σου θεωρήσωσι τά ἔργα σου ἅ ποιεῖς· οὐδείς γάρ ἐν κρυπτῷ τι ποιεῖ καί ζητεῖ αὐτός ἐν παρρησίᾳ εἶναι. Εἰ ταῦτα ποιεῖς, φανέρωσον σεαυτόν τῷ κόσμῳ. Οὐδέ γάρ οἰ ἀδελφοί αὐτοῦἐπίστευον εἰς αὐτόν» (Ἰω 7,2-5).

  Ἐκ πρώτης ὄψεως, καί χωρίς ἔρευνα τῶν χωρίων, μποροῦμε νά συμπεράνουμε ὁρισμένα στοιχεῖα, τά ὁποῖα θά μᾶς βοηθήσουν στήν περαιτέρω ἔρευνα: α) Οἱ ἀδελφοί τοῦ Κυρίου εἶναι τέσσερις ἀδελφοί ἀναφερόμενοι ὀνομαστικῶς καί τρεῖς τουλάχιστον ἀδελφές, διότι ὀνομάζονται μέ τήν ἀντωνυμία «πᾶσαι». Ἄν ἦσαν δύο θά λέγονταν «ἀμφότεραι». β) Οἱ ἀδελφές τουλάχιστον ἦσαν ἔγγαμες. γ) Οἱ ἀδελφοί δέν πίστευαν στόν Κύριο, δέν τόν ἐκτιμοῦσαν καί τοῦ μιλοῦσαν μέ περιφρόνηση καί εἰρωνεία. δ) Ὡς ἐκ τούτου, καί ὅπως δείχνει ἡ φράση τους «οἱ μαθηταί σου», κανείς ἀπό αὐτούς δέν ἦταν μαθητής τοῦ Κυρίου ἀπό τούς δώδεκα.

  Αὐτά λέγονται ρητῶς στήν Γραφή καί πουθενά δέν ἀναφέρεται ἄν οἱἀδελφοί τοῦ Κυρίου ἦσαν ἤ δέν ἦσαν τέκνα τῆς Παρθένου. Ἄς δοῦμε τώρα πῶς συνάγεται ἐμμέσως μέν, ἀλλά σαφῶς καί ἀβίαστα, ὅτι δέν ἦσαν τέκνα τῆς μητρός τοῦ Κυρίου.

 Πρίν ἀπό τήν γέννηση τοῦἸησοῦὁ μέν Ἰωσήφ ὀνομάζεται συμβατικῶς μόνον «ἀνήρ τῆς Μαρίας» (Μθ 1,16), ἡ δέ Μαρία «γυνή αὐτοῦ» (Μθ 1,20.24). Δέν ὑπάρχει κίνδυνος παρεξηγήσεως τῶν φράσεων αὐτῶν, διότι ἡ Γραφή λέγει κατηγορηματικῶς ὅτι κατά τήν γέννηση τοῦἸησοῦἡ Μαρία ἦταν παρθένος. Μετά τήν γέννηση ὅμως αὐτοῦ, οὐδέποτε ἡ Γραφή ὀνομάζει τόν Ἰωσήφ «ἄνδρα Μαρίας» οὔτε τήν Μαρία «γυναῖκα αὐτοῦ», ἀλλά, καί ὅταν ἀκόμη ὁἄγγελος μιλᾶ πρός τόν ἴδιο τόν Ἰωσήφ, λέγει·«Ἐγερθείς παράλαβε τό παιδίον καί τήν μητέρα αὐτοῦ», ὄχι τήν «γυναῖκά σου». Ἦταν δέ τότε ὁ Κύριος «παιδίον» δύο ἐτῶν, πού σημαίνει ὅτι ἐάν ὁἸωσήφ σκόπευε νά καταστήσει τήν παρθένο Μαρία σύζυγό του, μέχρι τότε θά τό εἶχε κάνει. Καί ἡ φράση αὐτή ἐπαναλαμβάνεται τέσσερις φορές (Μθ 2,13.14.20.21). Μετά ἀπό δώδεκα χρόνια πάλι ὁἸωσήφ δέν ὀνομάζεται ἄνδρας τῆς Μαρίας, ἀλλά λέγει καί γιά τούς δύο ὁ Λουκᾶς· «Καί ἦν Ἰωσήφ καί ἡ μήτηρ αὐτοῦ (τοῦἸησοῦ)...» (Λκ 2,33.43). Ἀφοῦ, λοιπόν, ἐπί δώδεκα ἔτη δέν κατέστησε ὁ Ἰωσήφ τήν παρθένο σύζυγό του, οὔτε μετά ἀπό αὐτά τήν κατέστησε.

  Στήν τελευταία ἀπό τίς τέσσερις μαρτυρίες πού ἐκθέσαμε στήν ἀρχή οἱ ἀδελφοί τοῦ Ἰησοῦ φέρονται πρός αὐτόν ὡς μεγαλύτεροι καί μέ πνεῦμα κηδεμόνος. Πῶς ὅμως δικαιολογεῖται τοῦτο, ἐφόσον, ἐάν ἦσαν ὁμομήτριοι ἀδελφοί του, ἔπρεπε ὁ μεγαλύτερος ἀπό αὐτούς νά ἦταν δώδεκα χρόνια μικρότερος τοῦ Ἰησοῦ καί οἱ ἄλλοι ἀκόμα μικρότεροι; Ποτέ δέν ἀναφέρεται ρητῶς ἤἐμμέσως γάμος τῆς Μαρίας μέ τόν Ἰωσήφ καί ποτέ οἱ ἀδελφοί τοῦ Κυρίου δέν ὀνομάζονται παιδιά τῆς Μαρίας. Ὁ Κύριος πάνω στόν σταυρό «ἰδών τήν μητέρα καί τόν μαθητήν παρεστῶτα ὅν ἠγάπα (τόν Ἰωάννη) λέγει τῇ μητρί αὐτοῦ· Γύναι, ἴδε ὁ υἱός σου. Εἶτα λέγει τῷ μαθητῇ·Ἰδού ἡ μήτηρ σου. Καί ἀπ' ἐκείνης τῆς ὥρας ἔλαβεν ὁ μαθητής αὐτήν εἰς τά ἴδια», δηλαδή στό σπίτι του (Ἰω 19,26-27). Ἄν οἱ ἀδελφοί τοῦ Κυρίου ἦσαν τέκνα τῆς Μαρίας, δέν θά ἀνέθετε στόν Ἰωάννη νά γηροκομήσει τήν μητέρα του, οὔτε αὐτή θά τό δεχόταν, καθόσον θά εἶχε ἑπτά ἤ περισσότερα ἄλλα παιδιά.

Στεργίου Ν. Σάκκου, Ἡ ἔρευνα τῆς Γραφῆς, 190-192

ΔΥΟ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ (Α΄)

Ἡ μαρτυρία τοῦ Εὐαγγελίου
 Περιγράφοντας τή Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου τά Εὐαγγέλια (Μθ 17,1-9· Μρ 9,2-9· Λκ 9,28-36) μνημονεύουν καί τούς πέντε μάρτυρες τοῦ γεγονότος, δηλαδή τούς τρεῖς ἀποστόλους Πέτρο, Ἰάκωβο καί Ἰωάννη, καί τούς δύο προφῆτες Μωϋσῆ καί Ἠλία. Καί ἡ μέν παρουσία τῶν τριῶν μαθητῶν δέν μᾶς προβληματίζει, διότι καί ἄλλοτε, ὅπως π.χ. στήν ἀνάσταση τῆς κόρης τοῦ Ἰαείρου (Μρ 5,37· Λκ 8,51), καί ἀργότερα στή Γεθσημανῆ (Μθ 26,37· Μρ 14,33) ὁ Κύριος τούς ξεχωρίζει ἀπό τή συντροφιά τῶν δώδεκα καί τούς παίρνει μαζί του. «Οὗτοι τῶν ἄλλων ἦσαν ὑπερέχοντες», ἐξηγεῖ ὁ ἱερός Χρυσόστομος. Ξεχώριζαν ἀπό τούς ἄλλους, ἀποτελοῦσαν, θά λέγαμε, τόν πυρήνα τῆς συντροφιᾶς καί εἶναι φυσικό νά παρευρίσκονται μόνο αὐτοί σέ ἕνα γεγονός, τό ὁποῖο μάλιστα, ὅπως σημειώνεται στά Εὐαγγέλια, ὁ Κύριος ἤθελε νά κρατήσει μυστικό (Μθ 17,9· Μρ 9,9· Λκ 9,36).
 Ἡ παρουσία ὅμως τῶν δύο προφητῶν δημιουργεῖ ὁρισμένα ἐρωτήματα. Πρῶτα-πρῶτα, πῶς ἀναγνωρίσθηκε ἡ ταυτότητά τους. Πῶς, δηλαδή, κατάλαβαν οἱ μαθητές ὅτι οἱ δύο ἄνδρες μέ τούς ὁποίους συνομιλοῦσε ὁ Κύριος ἦταν ὁ Μωϋσῆς καί ὁ Ἠλίας; Ἔπειτα, γιατί ὁ Χριστός παίρνει ὡς μάρτυρες τῆς Μεταμορφώσεώς του ὄχι μόνο τούς μαθητές, ἀλλά καί πρόσωπα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης; Καί τρίτον, γιατί διαλέγει εἰδικά αὐτά τά δύο πρόσωπα, τόν Μωϋσῆ καί τόν Ἠλία;
 Τά παραπάνω ἐρωτήματα παρουσιάζουν ἕνα ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον, διότι ὄχι μόνο μᾶς δίνουν τήν εὐκαιρία νά ἐντρυφήσουμε στήν ἱερή ἱστορία, ἀλλά καί μᾶς βοηθοῦν νά προσεγγίσουμε τή Μεταμόρφωση, πού εἶναι ἕνας σημαντικός σταθμός τῆς πίστεώς μας.

Πῶς ἀναγνωρίσθηκαν
 Στό πρῶτο ἐρώτημα, πῶς δηλαδή ἔγινε γνωστή στούς μαθητές ἡ ταυτότητα τῶν δύο προφητῶν, προτείνονται ἀπό τούς ἑρμηνευτές τρεῖς ἀπαντήσεις. Πρῶτον, οἱ ἄνδρες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης πιθανόν νά ἐμφανίσθηκαν πάνω στό ὄρος μέ τά γνωρίσματα ἐκεῖνα πού τούς χαρακτηρίζουν στήν ἱστορία. Ὅπως στή χριστιανική εἰκονογραφία π.χ. ὁ ἅγιος Δημήτριος εἰκονίζεται καβαλάρης σέ κόκκινο ἄλογο καί ὁ ἅγιος Γεώργιος σέ ἄσπρο ἄλογο καί ὅλοι τούς ἀναγνωρίζουν ἀπό τίς παραστάσεις αὐτές, ἔτσι καί στόν ἰουδαϊκό κόσμο ὁ Μωϋσῆς καί ὁ Ἠλίας εἶχαν τή χαρακτηριστική τους παράσταση ὁ καθένας. Ὁ Μωϋσῆς εἰκονίζονταν μέ τίς θεοχάρακτες πλάκες τοῦ νόμου στίς ὁποῖες, ὅπως ἱστορεῖ τό Ἔξ 34,29, τοῦ παρέδωσε ὁ Θεός τόν νόμο στό ὄρος Σινᾶ. Τοῦ Ἠλία τό χαρακτηριστικό εἶναι τό πύρινο ἅρμα, πάνω στό ὁποῖο κατά τή μαρτυρία τοῦ Δ΄ Βα 2,11 ἀναλήφθηκε στούς οὐρανούς.
 Δεύτερον, μερικοί ἑρμηνευτές ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Ἰησοῦς κατεβαίνοντας ἀπό τό ὄρος ἀποκάλυψε στούς μαθητές τήν ταυτότητα τῶν δύο ἀνδρῶν τούς ὁποίους εἶχαν δεῖ προηγουμένως νά συζητοῦν μαζί του.
 Ἄν καί ἡ ἐκδοχή αὐτή, ὅπως καί ἡ προηγούμενη, δέν φαίνεται ἀπίθανη, ἐν τούτοις νομίζω ὅτι δέν μποροῦμε νά τίς υἱοθετήσουμε ἀνεπιφύλακτα, διότι δέν ἀναφέρει τίποτε σχετικό ἡ εὐαγγελική διήγηση.
Πιθανότερη θεωρῶ μία τρίτη πρόταση· ὅτι οἱ δύο προφῆτες ἀναγνωρίσθηκαν ἀπό τή συζήτηση πού εἶχαν μέ τόν Κύριο κατά τή Μεταμόρφωση. Ἀναφέροντας τούς δύο ἄνδρες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης οἱ εὐαγγελιστές σημειώνουν ὅτι «ὤφθησαν μετ' αὐτοῦ (τοῦ Ἰησοῦ) συλλαλοῦντες» (Μθ 17,3· πρβλ. Μρ 9,4· Λκ 9,31). Μάλιστα ὁ εὐαγγελιστής Λουκᾶς διασώζει καί τό περιεχόμενο τῆς συζητήσεως· «ἔλεγον τήν ἔξοδον αὐτοῦ ἥν ἔμελλε πληροῦν ἐν Ἰερουσαλήμ». Μιλοῦσαν, δηλαδή, γιά τό πάθος καί τήν ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Δέν ἀποκλείεται στή συζήτηση αὐτή νά ἀναφέρθηκαν τά ὀνόματα τῶν δύο ἀνδρῶν· μπορεῖ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος νά τούς προσφώνησε, καθώς μιλοῦσε μαζί τους. Δέν εἶναι ἀπίθανο ἐπίσης νά ἐπανέλαβε ὁ καθένας κάτι ἀπό ἐκεῖνα πού εἶχε προφητεύσει γιά τόν Μεσσία. Ἔτσι οἱ μαθητές πού τούς ἄκουγαν, κατάλαβαν ὅτι ἔχουν μπροστά τους τόν Μωϋσῆ καί τόν Ἠλία.
 Ἐπιπλέον, δέν πρέπει νά λησμονοῦμε τή συμβολή τοῦ ἁγίου Πνεύματος, τό ὁποῖο ἐπισκίασε καί φώτισε τούς μαθητές. Ἀλλά ἐδῶ δέν πρόκειται γιά ἕναν ἁπλό φωτισμό τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Τήν ὥρα ἐκείνη τῆς Μεταμορφώσεως οἱ μαθητές ἔζησαν κάτι ἐντελῶς ἰδιαίτερο καί ἔκτακτο. Καθώς ὁ Ἰησοῦς «μικρόν παραγυμνωσάμενος τῆς θεότητος», ξεσκεπάζοντας γιά λίγο τή θεότητα, ἄφησε νά λάμψει τό θεϊκό του φῶς, κατηύγασε μέ τό φῶς αὐτό τή σκέψη τῶν μαθητῶν καί τούς μετέφερε στήν πνευματική συχνότητα. Μέ τήν ἀποκαλυπτική δύναμη ἐκείνου τοῦ φωτός, λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς, οἱ ἀπόστολοι μπόρεσαν νά ἀναγνωρίσουν τούς δύο προφῆτες.

Τί ἐξυπηρετοῦν οἱ μάρτυρες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης
Τό δεύτερο ἐρώτημα, γιατί δηλαδή παρευρίσκονται στή Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου δύο πρόσωπα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, κατανοεῖται καί βρίσκει τήν ἀπάντησή του, ὅταν σταθμίσουμε σωστά τή σπουδαιότητα τοῦ γεγονότος τῆς Μεταμορφώσεως.
 Παρ' ὅλο πού ἡ Ἀνάσταση ἀποτελεῖ τό πρῶτο καί βασικό γεγονός τῆς πίστεως, ἐν τούτοις ἡ Μεταμόρφωση κατέχει τά πρωτεῖα σέ δόξα καί μεγαλεῖο μπροστά στά ἀνθρώπινα μάτια. Διότι τήν Ἀνάσταση δέν τήν εἶδε κανένας καί ὁ ἀναστημένος Χριστός ἐμφανιζόταν μπαίνοντας στή δική μας συχνότητα καί παίρνοντας τίς δικές μας διαστάσεις. Τή Μεταμόρφωση ὅμως τήν ἀντίκρυσαν οἱ μαθητές μπαίνοντας οἱ ἴδιοι στή συχνότητα τοῦ Πνεύματος. Ἔγιναν «ἐπόπται τῆς μεγαλειότητος» τοῦ Θεοῦ, ὅπως θά καταθέσει ἀργότερα ὁ ἀπ. Πέτρος (Β΄Πέ 1,16). Πρώτη φορά συμβαίνει αὐτό ἀπό καταβολῆς κόσμου, διότι «Θεόν οὐδείς ἑώρακε πώποτε» (Ἰω 1,18· πρβλ. Μθ 11,27· Κλ 1,15· Ἑβ 11,27 κ.ἄ.). Τώρα ὁ Θεός φανερώνει τόν ἑαυτό του, ἕνα μέρος βέβαια, ὅσο μποροῦσαν ν' ἀντέξουν τά ἀνθρώπινα μάτια. Καί, ἐφαρμόζοντας τό νόμο ὅτι «ἐπί στόματος δύο μαρτύρων καί ἐπί στόματος τριῶν μαρτύρων στήσεται πᾶν ρῆμα» (Δε 19,15), «μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν» (Μθ 17,2· Μρ 9,3). Σ' αὐτή τήν ἐπίσημη, τήν ἱστορική στιγμή ὁ Ἰησοῦς παίρνει μάρτυρες· μία ἀντιπροσωπεία ἀπό τούς συγχρόνους, τούς τρεῖς μαθητές του, καί μία ἀντιπροσωπεία ἀπό τούς δικαίους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἤδη ἀπέλθει ἀπό αὐτό τόν κόσμο. Μ' αὐτό, κατά τήν ἑρμηνεία τῶν πατέρων, ὁ Χριστός δείχνει στόν κόσμο ὅτι «καί θανάτου καί ζωῆς ἐξουσίαν ἔχει». Καί σ' ἕνα τροπάριο τῆς ἑορτῆς ἀξιολογεῖται ἡ παρουσία τῶν δύο προφητῶν ὡς ἀπόδειξη ὅτι ὁ Χριστός «ζώντων καί νεκρῶν κυριεύει».
 Ἀξιοσημείωτη εἶναι ἡ παρατήρηση ἑνός ἀρχαίου διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας μας, τοῦ Τιμοθέου Ἀντιοχείας, ὅτι μέ τήν παρουσία εἰδικά αὐτῶν τῶν δύο προσώπων, τοῦ Μωϋσῆ καί τοῦ Ἠλία, ὁ Κύριος παίρνει μάρτυρες στή Μεταμόρφωσή του ὄχι μόνο ἀπό τή γῆ (τούς μαθητές), ἀλλά καί ἀπό τόν οὐρανό (τόν Ἠλία, πού δέν εἶχε πεθάνει) καί ἀπό τόν ἅδη (τόν Μωϋσῆ).
 Ἡ παρουσία τῶν μαρτύρων τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἐπίσης, ἐγγυᾶται τή μέλλουσα δόξα, τήν κοινή ἀνάσταση, βεβαιώνει ὅτι οἱ ἅγιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἶναι ζωντανοί, καί μαρτυρεῖ ὅτι ὑπάρχει σχέση καί ἐπικοινωνία μεταξύ τῶν πνευμάτων. Γνωρίζονται καί ἐπικοινωνοῦν μεταξύ τους οἱ ψυχές στήν ἄλλη ζωή.
 Τέλος, ὁ ἱερός Χρυσόστομος δίνει καί ἕναν ἄλλο λόγο τῆς παρουσίας τῶν δύο ἀνδρῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης στή Μεταμόρφωση. Ἀναφερόμενος στή συζήτησή τους μέ τόν Ἰησοῦ, κατά τήν ὁποία «ἔλεγον τήν ἔξοδον αὐτοῦ» (Λκ 9,31), μιλοῦσαν γιά τό Πάθος, ἐξηγεῖ ὅτι ἡ παρουσία τους ἔχει σκοπό νά γνωστοποιήσει στούς μαθητές τόν σταυρό καί τήν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ καί συγχρόνως νά παρηγορήσει τόν Πέτρο καί τούς ἄλλους πού δέν ἤθελαν τόν σταυρό. Ἡ ἄποψη αὐτή μαρτυρεῖται καί στήν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας μας. Στό Κοντάκιο τῆς ἑορτῆς ψάλλουμε· «…καί ὡς ἐχώρουν οἱ μαθηταί σου τήν δόξαν σου, Χριστέ, ὁ Θεός, ἐθεάσαντο· ἵνα, ὅταν σέ ἴδωσι σταυρούμενον, τό μέν πάθος νοήσωσιν ἑκούσιον…».
 Γιατί ὅμως ἀπό ὅλους τούς μεγάλους ἄνδρες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὁ Ἰησοῦς διαλέγει ὡς μάρτυρες τῆς Μεταμορφώσεως τόν Μωϋσῆ καί τόν Ἠλία; Στό ἐρώτημα αὐτό θά ἀπαντήσουμε στό ἑπόμενο ἄρθρο.

Στέργιος Σάκκος
Ἀπολύτρωσις 44 (1989) 108-110

Ἄρωμα πίστεως καί ἁγνότητας

  Σάν ξημερώνουν οἱ παγωμένες μέρες τοῦ χειμώνα ἀλλά καί τά καυτά πρωινά τοῦ καλοκαιριοῦ, ἡ Ἐκκλησία σημαίνει τήν καμπάνα τῆς χαρᾶς. Καλεῖ τά παιδιά της σ᾿ ἕνα μοναδικό πανηγύρι, ὅπου μυστικά καί θαυμαστά σμίγει ἡ γῆ μέ τόν οὐρανό. Εἶναι οἱ μνῆμες τῶν ἁγίων, τῶν φίλων τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀληθινοῦ. Χειμώνα-καλοκαίρι ἡ γῆ μας δέν παύει νά στέλνει ψυχές στόν οὐρανό. Κι ἐμεῖς δέν παύουμε νά τούς θυμόμαστε σεβαστικά καί νά τούς μιλοῦμε παρακλητικά γιά τούς ἀγῶνες καί τίς ἀγωνίες μας, στούς χειμῶνες καί τά καλοκαίρια τοῦ 21ου αἰώνα.
  Στήν καρδιά τοῦ καλοκαιριοῦ, 24 Ἰουλίου, χτυποῦν χαρμόσυνα οἱ καμπάνες στή Ζάκυνθο. Σπεδουν οἱ πιστοί νά τιμήσουν τόν Θεόφιλο τόν νεομάρτυρα. Τό γενναῖο παλληκάρι πού ἕνα μόνο φοβήθηκε πάνω στή γῆ: Μήν τύχει καί χάσει τήν ἁγνότητά του, μήν προδώσει τόν Σωτήρα Χριστό, μήν ἀρνηθεῖ τήν Ἑλλάδα! Λιθαράκι-λιθαράκι τό ᾿χτισε τό οἰκοδόμημα τοῦ ἔσω ἀνθρώπου δυνατό καί καθαρό, μέ προσευχή γιά τά μεγάλα καί προσοχή γιά τά μικρά.
  Στά 1630 ἐγκαταλείπει τό καράβι, ὅπου εἶχε ἀναζητήσει δουλειά, μόλις αὐτό ἀράζει στή Χίο, γιά νά φυλάξει τή νιότη του μακριά ἀπό τήν πονηριά καί τή διαφθορά. Στά χέρια τοῦ Θεοῦ παραδίδει τόν ἑαυτό του, κι Ἐκεῖνος μέλλει νά τόν ὁδηγήσει σέ δρόμους θαυμαστούς. Ὅταν πέφτει στή μανία τῶν Ἀγαρηνῶν, ὁμο-λογεῖ μέ σθένος καί σεμνότητα τήν πίστη του στόν Χριστό: «Χριστιανός εἶμαι καί Χριστιανός θά πεθάνω!». Εἶναι 24 Ἰουλίου τοῦ 1635, ὅταν τόν καταδικάζουν στόν διά πυρός θάνατο. Τό δεκαοκτάχρονο παλληκάρι ἔχει στραμμένο τό βλέμμα στόν οὐρανό. Ἀπό ἐκεῖ ἀντλεῖ δύναμη καί χάρη. «Φιλῶν τόν Θεόν Θεό-φιλος, προθύμως πρός πῦρ δι᾿ Αὐτόν κινεῖται θαρσαλέως».
  Τόν ἀντικρύζουμε μέ ἔκπληξη τόν ἡρωικό ἀδελφό μας νά μαζεύει μόνος του ξύλα γιά τή φωτιά τοῦ μαρτυρίου, βεβαιώνοντας πώς μέ χαρά προσφέρει τόν ἑαυτό του «θυσίαν ζῶσαν» (Ρω 12,1) στόν Κύριο τοῦ οὐρανοῦ. Τό σῶμα του, πού φιλοξενεῖ μιά καρδιά πυρωμένη ἀπό τήν πίστη τῶν πατέρων, τό τυλίγουν οἱ φλόγες. Κι ἐνῶ ἡ ψυχή του συντάσσεται στή χορεία τῶν μαρτύρων, μία ἄρρητη εὐωδία ξεχύνεται ἀπό τό ἅγιο σκήνωμά του, καθώς αὐτό καίγεται, καί πλημμυρίζει ὅλο τόν τόπο. Οἱ Ὀθωμανοί δέν ἀντέχουν τή νίκη τοῦ χριστιανοῦ. Πῶς νά ἀντέξουν στό μύρο τά κοράκια; Ἁρπάζουν ἕνα χοῖρο καί τόν ρίχνουν στή φωτιά. Τό ζωντανό ξεφεύγει ὅμως, καί τά ἀρώματα τῆς θυσίας τοῦ Θεόφιλου γε-μίζουν τήν ἀτμόσφαιρα ἐνισχύοντας τούς χριστιανούς καί καταισχύνοντας τούς ἐ-χθρούς. «Θεόν τόν σαρκωθέντα εὐθαρσῶς ὡμολόγησας, τά Ἀγαρηνῶν καταπτύσας ἀπιστίας διδάγματα, πυρί δέ ὑπ᾿ αὐτῶν κατακαείς ἀρώμασι ἐπλήρωσας τήν γῆν, τοῦ Θεοῦ φίλε γνήσιε».
  Ἀσπαζόμαστε εὐλαβικά τά λείψανά σου, μάρτυρα Θεόφιλε, καί σέ παρακαλοῦμε νά πρεσβεύεις στόν αἰώνιο Νέο γιά τά νιάτα τῆς πατρίδας μας· νά νικοῦν τή φωτιά τῶν πειρασμῶν καί νά σκορπίζουν τό ἄρωμα τῆς πίστεως καί τῆς ἁγνότητας.

Ἰχνηλάτης

Ἀπολύτρωσις 60 (2005) 201-202