῾Η Δευτέρα Παρουσία καί ἡ μέλλουσα Κρίση

  ῾Η περικοπή τῆς τελικῆς κρίσεως (Μθ 25,31-46) διαβάζεται ὡς εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα τήν Κυριακή τῆς ᾿Απόκρεω. ᾿Αποτελεῖ τόν ἐπίλογο τῆς διδασκαλίας τοῦ Κυρίου πού καταγράφεται στά κεφάλαια 24 καί 25 τοῦ κατά Ματθαῖον Εὐαγγελίου καί ἔχει θέμα της τό τέλος τοῦ κόσμου, τή Β´ Παρουσία τοῦ Χριστοῦ καί τή μέλλουσα κρίση. Εἰδικά τό 25ο κεφάλαιο περιλαμβάνει τήν παραβολή τῶν 10 παρθένων, ὅπου τονίζεται ἡ συνεχής ἐγρήγορση καί προετοιμασία γιά τή Β´ Παρουσία, καί τήν παραβολή τῶν ταλάντων, πού ἐπιβεβαιώνει ὅτι ὁ Κύριος θά ἀποδώσει στόν καθένα κατά τά ἔργα του.
   Στήν περικοπή μας ὁ Κύριος μέ συμβολική γλώσσα, μέ ἔντονες καί ζωηρές εἰκόνες παρουσιάζει τή μέλλουσα κρίση τῆς ἀνθρωπότητος. ῾Η Γραφή, ὅταν ἀναφέρεται στήν κόλαση καί στόν παράδεισο, χρησιμοποιεῖ πάντα ἐκφράσεις καί περιγραφές οἱ ὁποῖες εἶναι καθαρά ἀνθρωπομορφικές. ᾿Ανθρωποπρεπῶς καί ὄχι θεοπρεπῶς ἐκφράζονται στίς περιπτώσεις αὐτές τά ἱερά κείμενα, ἐπισημαίνουν οἱ πατέρες καί διδάσκαλοι τῆς ᾿Εκκλησίας μας. Μέ τόν τρόπο αὐτό μποροῦμε ἁπλἀ νά καταλάβουμε πράγματα καί καταστάσεις πού εἶναι ἔξω ἀπό τή δική μας διάσταση, σέ μία ἄλλη συχνότητα, πνευματική.

α) ῾Ο ᾿Ιησοῦς θά ἔρθει ὡς κριτής τῶν ἐθνῶν (25,31-33)

25,31. ῞Οταν δέ ἔλθῃ ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ δόξῃ αὐτοῦ καί πάντες οἱ ἅγιοι ἄγγελοι μετ᾿ αὐτοῦ, τότε καθίσει ἐπί θρόνου δόξης αὐτοῦ.
  ῾Η περικοπή τῆς μελλούσης κρίσεως θεωρήθηκε ἀπό πολλούς ἑρμηνευτές ὡς παραβολή. ᾿Εντούτοις εἶναι μία προφητεία, ὅπως φαίνεται ἤδη ἀπό τήν ἀρχή της. ᾿Ενῶ οἱ παραβολές συνήθως ἀρχίζουν μέ τό «ἄνθρωπός τις» καί ἄλλα παρόμοια, ἐδῶ γίνεται λόγος γιά τόν υἱό τοῦ ἀνθρώπου. ῾Ο τίτλος ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μεσσιανικός. ῎Ετσι αὐτοαποκαλεῖται πολλές φορές στά Εὐαγγέλια ὁ ᾿Ιησοῦς, διότι εἶναι ὁ κατεξοχήν ἄνθρωπος, ἀλλά ταυτόχρονα καί ὁ ἕνας ἀληθινός Θεός, ὁ ἐνανθρωπήσας Γιαχβέ, ὁ Θεάνθρωπος.  
  ᾿Εν τῇ δόξῃ αὐτοῦ: ᾿Ενῶ στήν πρώτη παρουσία του ὁ Κύριος ἦρθε ταπεινός καί ἄσημος, στή δεύτερη θά ἔρθει μέ ὅλη τή θεϊκή καί μεγαλοπρεπῆ του δόξα.
   Καθίσει ἐπί θρόνου δόξης αὐτοῦ: ῾Ο φοβερός κριτής τῆς μελλούσης κρίσεως εἶναι ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός. Αὐτό δηλώνει ὅτι ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός εἶναι ἀνώτερος ὅλων, εἶναι Θεός. ῾Η περικοπή μᾶς δίνει ἕνα δυνατό ἐπιχείρημα γιά τή θεότητα τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, τήν ὁποία δέν παραδέχονταν ὁ ῎Αρειος καί οἱ ὀπαδοί του, καθώς καί οἱ σημερινοί χιλιαστές.

25,32. καί συναχθήσεται ἔμπροσθεν αὐτοῦ πάντα τά ἔθνη, καί ἀφοριεῖ αὐτούς ἀπ᾿ ἀλλήλων ὥσπερ ὁ ποιμήν ἀφορίζει τά πρόβατα ἀπό τῶν ἐρίφων.
   Καί συναχθήσεται ἔμπροσθεν αὐτοῦ πάντα τά ἔθνη: ῞Ολοι οἱ ἄνθρωποι πού ἀνά τούς αἰῶνες πέρασαν ἀπό τή γῆ, θά συναχθοῦν μπροστά στόν ᾿Ιησοῦ κατά τήν ὥρα τῆς Β´ Παρουσίας σ᾿ ἕνα φοβερό καί παγκόσμιο δικαστήριο. «Τούς γάρ πάντας ἡμᾶς φανερωθῆναι δεῖ ἔμπροσθεν τοῦ βήματος τοῦ Χριστοῦ, ἵνα κομίσηται ἕκαστος τά διά τοῦ σώματος πρός ἅ ἔπραξεν, εἴτε ἀγαθόν εἴτε κακόν» (Β´ Κο 5,10· πρβλ. ᾿Απ 20,11-13).
   ῾Ο Κύριος θά κρίνει «ζῶντας καί νεκρούς». ῾Η κρίση του δέν θά εἶναι αὐθαίρετη· θά ἀποδώσει ἀμοιβή ἤ τιμωρία στούς ἀνθρώπους ἀνάλογα μέ τά ἔργα τους. ῞Οσοι τόν ὁμολόγησαν καί τόν ἀκολούθησαν θά βλέπουν τή δόξα του καί θά σκιρτοῦν· θά καμαρώνουν γι᾿ αὐτόν πού ἀγάπησαν καί πού γιά τό ὄνομά του «ἐβάδισαν ὁδούς σκληράς». ῞Οσοι τόν ἀρνήθηκαν καί τόν πολέμησαν μέ τή ζωή ἤ μέ τά λόγια τους θά τρέμουν ἀντικρίζοντας λαμπρό καί δυνατό αὐτόν πού «ἐξεκέντησαν» (᾿Απ 1,7), πού πλήγωσαν. Θά ντρέπονται ἀλλά καί θά λυσσοῦν, καθώς θά διαπιστώσουν ὅτι ἀπό τά χέρια αὐτοῦ πού κάρφωσαν πάνω στό σταυρό, κρέμεται τώρα ὅλη ἡ ἀνθρωπότητα.
   ῞Ωσπερ ὁ ποιμήν ἀφορίζει τά πρόβατα ἀπό τῶν ἐρίφων: ῾Η εἰκόνα δείχνει τήν ἀλάνθαστη βεβαιότητα καί τήν ἀδέκαστη ἀπόφαση τοῦ Κυρίου. Θά διαχωριστοῦν οἱ δίκαιοι ἀπό τούς ἁμαρτωλούς μέ ὅση εὐκολία ἕνας βοσκός διακρίνει καί χωρίζει τά πρόβατα ἀπό τά γίδια. ῞Οπως ἡ φύση ξεχωρίζει τά πρόβατα ἀπό τά γίδια, ἔτσι ἡ προαίρεση καί ἡ διαγωγή τοῦ κάθε ἀνθρώπου τόν κατατάσσει στούς δικαίους (πρόβατα) ἤ στούς ἀμετανόητους ἁμαρτωλούς (γίδια).

25,33. καί στήσει τά μέν πρόβατα ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ, τά δέ ἐρίφια ἐξ εὐωνύμων.
Σύμφωνα μέ τίς ἀντιλήψεις τῶν ἀρχαίων, ἡ θέση στά δεξιά τοῦ βασιλιᾶ ἤ κάποιου ἐπισήμου προσώπου ἦταν θέση τιμῆς, ἐνῶ στά ἀριστερά του θέση παραγκωνισμοῦ καί καταφρόνιας.

β) ῾Η ἀμοιβή τῶν δικαίων (25,34-40)

25,34. Τότε ἐρεῖ ὁ βασιλεύς τοῖς ἐκ δεξιῶν αὐτοῦ· δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου, κληρονομήσατε τήν ἡτοιμασμένην ὑμῖν βασιλείαν ἀπό καταβολῆς κόσμου.
   ῾Ο βασιλεύς δέν εἶναι ἕνα παραβολικό πρόσωπο, ἀλλά ὁ ἴδιος «ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου», ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός.
   Οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός μου: Εὐλογητός εἶναι αὐτός πού ἀξίζει νά εὐλογεῖται καί νά δοξάζεται. Τό ὄνομα αὐτό ἀποδίδεται μόνο στόν Θεό, διότι μόνο αὐτός εἶναι τέλειος. Κατά χάρη ὅμως ὁ Θεός δίνει καί στούς ἀνθρώπους ἀπό τή δική του δόξα καί τελειότητα καί τούς καθιστᾶ εὐλογημένους. Γι᾿ αὐτό οἱ δίκαιοι ὀνομάζονται εὐλογημένοι τοῦ πατρός.
   Κληρονομήσατε: ῞Οπως τά παιδιά κληρονομοῦν τήν περιουσία τοῦ πατέρα τους, ἔτσι καί οἱ δίκαιοι, οἱ εὐλογημένοι τοῦ πατρός, κληρονομοῦν τή βασιλεία του. Πολύ ἐπιτυχημένα ὁ ἅγιος Χρυσόστομος παρατηρεῖ ὅτι δέν λέει ὁ Κύριος «παίρνουν» ἤ «ἀποκτοῦν», ἀλλά κληρονομοῦν γιά νά δείξει τή συγγενική σχέση τῶν δικαίων μέ τόν Θεό πατέρα.
   ᾿Από καταβολῆς κόσμου, ἀπό τήν ἀρχή τῆς δημιουργίας ὁ Θεός φρόντισε γιά τούς δικούς του καί ἑτοίμασε γι᾿ αὐτούς τό πλούσιο, εὐφρόσυνο καί ἔνδοξο βασίλειο ὅπου θά κατοικοῦν.

25,35-36. ᾿Επείνασα γάρ, καί ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καί ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καί συνηγάγετέ με, γυμνός, καί περιεβάλετέ με, ἠσθένησα, καί ἐπεσκέψασθέ με, ἐν φυλακῇ ἤμην, καί ἤλθετε πρός με.
   Τό κριτήριο μέ τό ὁποῖο ξεχωρίζει ὁ Κύριος τούς δικούς του εἶναι ἡ ἔμπρακτη ἀγάπη. Τονίζει αὐτό τό χαρακτηριστικό ὄχι διότι εἶναι τό μοναδικό, ἀλλά διότι εἶναι τό κύριο. Μετά τόν Μυστικό δεῖπνο, στήν παράδοση τῆς διαθήκης του, ὁ ᾿Ιησοῦς λέει πρός τούς μαθητές του· «᾿Εν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοί μαθηταί ἐστε, ἐάν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» (᾿Ιω 13,35). ᾿Εδῶ ἀναφέρει ἕξι περιπτώσεις ἀγάπης ὅπου μετριέται καί ὑπολογίζεται καί ἡ παραμικρή ἐκδήλωση ἀγάπης.
   Στίς χῶρες τῆς ᾿Ανατολῆς, πού ὁ καιρός εἶναι πολύ ζεστός καί τό νερό σπάνιο, ἦταν εὐεργετική καί οὐσιαστική πράξη ἀγάπης ἡ προσφορά ἑνός ποτηριοῦ μέ νερό. Γι᾿ αὐτό ὁ Κύριος ἀναφέρει ὡς φιλανθρωπία καί τό ἐποτίσατέ με.
   Γυμνό, ἐννοεῖ τόν φτωχοντυμένο, ὅπως τό λέμε καί σήμερα. Αὐτόν πού ἔχει λίγα ροῦχα ἤ τριμμένα καί σχισμένα καί κρυώνει.
   Τό κυριότερο γιά τό ὁποῖο θά κριθοῦμε στή Β´ Παρουσία εἶναι τό ἔργο τῆς ἀγάπης, τό ὁποῖο προϋποθέτει καί ὅλα τά ἄλλα. ῾Ο π. Αὐγουστῖνος ἐπίσκοπος Φλωρίνης λέει· «῾Η χριστιανική ἐλεημοσύνη εἶναι ἀγάπη στήν πράξη, εἶναι ἐφαρμοσμένη ἀγάπη. ῾Η δέ ἀγάπη, σύμφωνα μέ τό λόγο τοῦ Χριστοῦ, εἶναι ἡ κορυφαία, ἡ βασίλισσα τῶν ἀρετῶν... Μέσα στήν τήρηση τῆς ἐντολῆς τῆς ἀγάπης περικλείεται ἡ τήρηση ὅλων τῶν ἐντολῶν. Καί πράγματι ὅποιος ἀγαπάει τόν πλησίον του μέ εἰλικρινῆ ἀγάπη, δέν τόν ἀπατᾶ, δέν λέει ψέματα, δέν τόν διαβάλλει καί δέν τόν συκοφαντεῖ, δέν ψευδορκεῖ, δέν πορνεύει καί δέν μοιχεύει, καί γενικά δέν κάνει κανένα κακό πού μπορεῖ νά βλάψει τόν πλησίον του» («Σταγόνες ἀπό τό ὕδωρ τό ζῶν», σελ. 36).

25,37-40. Τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ οἱ δίκαιοι λέγοντες· κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα καί ἐθρέψαμεν, ἤ διψῶντα καί ἐποτίσαμεν; Πότε δέ σε εἴδομεν ξένον καί συνηγάγομεν, ἤ γυμνόν καί περιεβάλομεν; Πότε δέ σε εἴδομεν ἀσθενῆ ἤ ἐν φυλακῇ, καί ἤλθομεν πρός σέ; Καί ἀποκριθείς ὁ βασιλεύς ἐρεῖ αὐτοῖς· ἀμήν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν ἀδελφῶν μου τῶν ἐλαχίστων, ἐμοί ἐποιήσατε.
   Οἱ δίκαιοι ἐκπλήσσονται ὄχι μέ τό ὅτι τούς ἀποδίδονται ἀγαθοεργίες τίς ὁποῖες δέν ἔκαναν, ἀλλά διότι αὐτές ἑρμηνεύονται ὡς προσφορά στόν ἴδιο τόν Κύριο. Αὐτό φανερώνει τήν πίστη τους στό πρόσωπο τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία τούς ἐμπνέει νά κάνουν ἔργα ἀγάπης μέ ἁπλότητα καί ταπείνωση, χωρίς νά ἀποβλέπουν σέ ἀμοιβή.
   Κάθε προσφορά ἀγάπης πρέπει νά εἶναι ἀνιδιοτελής, νά μήν ἀποβλέπει στήν ἀμοιβή, οὔτε στήν ἀναγνώριση καί τήν ἐπίδειξη, ἀλλά νά γίνεται μόνο διότι αὐτό εἶναι τό θέλημα τοῦ Θεοῦ.

γ) ῾Η καταδίκη τῶν ἀσπλάχνων (25,41-46)

25,41. Τότε ἐρεῖ καί τοῖς ἐξ εὐωνύμων· πορεύεσθε ἀπ᾿ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τό πῦρ τό αἰώνιον τό ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καί τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ.
   Οἱ κατηραμένοι εἶναι ἀντίθετο τοῦ εὐλογημένοι. ᾿Ενῶ παραπάνω εἶπε· «οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου» (στ. 34), γιά τούς ἁμαρτωλούς λέει ἁπλῶς οἱ κατηραμένοι καί ὄχι οἱ κατηραμένοι τοῦ πατρός μου, διότι ὁ Θεός δέν καταρᾶται τόν ἄνθρωπο, ἀλλά τά προσωπικά του κακά καί οἱ ἁμαρτίες του εἶναι πρόξενοι τῆς καταστροφῆς καί τῆς καταδίκης του. Οἱ ἄνθρωποι πού παραδόθηκαν στόν διάβολο καί μόνοι τους ἔκοψαν κάθε δεσμό πού τούς ἕνωνε μέ τόν Θεό παύουν νά εἶναι εὐλογημένοι, γίνονται κατηραμένοι.
   Εἰς τό πῦρ τό αἰώνιον: ῾Η αἰώνια φωτιά εἶναι ἡ κόλαση. Λέγεται καί «πῦρ ἄσβεστον» (Μρ 9,43), καί «πυρός ζῆλος ἐσθίειν μέλλοντος τούς ὑπεναντίους» (῾Εβ 10,27), «κάμινος τοῦ πυρός» (Μθ 13,42). «᾿Επειδή ἀκοῦς γιά φωτιά», λέει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος, «μή νομίσεις ὅτι εἶναι τέτοια ἐκείνη ἡ φωτιά. Δέν εἶναι ὑλική σάν τή δική μας φωτιά, ἀλλά τέτοια πού γνωρίζει ὁ Θεός».
   ῾Η Καινή Διαθήκη δηλώνει τήν κατάσταση τῆς κολάσεως και μέ ἄλλα ἐκφραστικά ὀνόματα· «ἀπώλεια» (Φι 3,19· Β´ Πέ 2,3), «ὄλεθρος αἰώνιος» (Β´ Θε 1,9), «θλῖψις μεγάλη» (Μθ 24,21), «μέλλουσα ὀργή» (Μθ 3,7·Λκ 3,7), «σκότος τό ἐξώτερον» (Μθ 8,12· 22,13· 25,30), «ὁ κλαυθμός καί ὁ βρυγμός τῶν ὀδόντων« (Μθ 8,12· 24,51· 25,30 Λκ 13,28), «γέεννα» (Μθ 5,22. 29. 30· Μρ 9,43· Λκ 12,5).
   Μέ ὅλες αὐτές τίς ὀνομασίες ἡ ἁγία Γραφή προσπαθεῖ νά ζωγραφίσει μπροστά μας τήν ἔννοια μιᾶς τραγικῆς πραγματικότητας τήν ὁποία θά βιώσουν οἱ ἀσεβεῖς καί ἀμετανόητοι ἁμαρτωλοί πού, ὅσο ζοῦσαν στή γῆ, δέν δέχτηκαν τόν Κύριο καί τή σωτηρία πού ᾿Εκεῖνος προσφέρει. ῞Ενα πρόσφατο παράδειγμα ἀπό τή σύγχρονη πραγματικότητα θά μᾶς βοηθήσει νά προσδιορίσουμε καλύτερα τήν ἔννοια τῆς κολάσεως καί νά καταλάβουμε πῶς εἶναι δυνατόν νά καίγονται οἱ κολασμένοι, χωρίς νά ὑπάρχει ἐκεῖ φυσική φωτιά. Πρίν μερικά χρόνια οἱ ἐφημερίδες ἀνέφεραν μία τραγική εἴδηση· Μία μητέρα πού εἶχε βγεῖ στό μπαλκόνι τοῦ σπιτιοῦ της μέ τό μωρό της στήν ἀγκαλιά, δέν πρόσεξε, μέ ἀποτέλεσμα νά τῆς γλιστρήσει τό παιδί ἀπό τά χέρια, νά πέσει κάτω καί νά σκοτωθεῖ. Χτυπιόταν καί ἔκλαιγε ἀπαρηγόρητα ἡ τραγική μάνα φωνάζοντας «Καίγομαι! Καίγομαι!». ῏Ηταν ἡ φωτιά τῆς συνειδήσεως πού τήν ἔκανε νά νιώθει πώς βρίσκεται μέσα στίς φλόγες. Κάπως ἔτσι θά καίγονται καί οἱ κολασμένοι.
   ῾Η ἄποψη ὅτι δημιουργός τῆς κόλασης εἶναι ἡ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ἀπαιτεῖ τήν τιμωρία τῶν ἁμαρτωλῶν δέν στηρίζεται στή διδασκαλία τῆς ἁγίας Γραφῆς. Μιλοῦμε γιά δημιουργία φωτός καί ὄχι σκότους, διότι τό σκότος δέν εἶναι μία ὀντότης, εἶναι ἁπλῶς ἡ ἀπουσία τοῦ φωτός. Μιλοῦμε ἐπίσης γιά ἀγάπη καί ὁρίζουμε τό μίσος ὡς ἀπουσία τῆς ἀγάπης. Παρόμοια ἡ ἀπουσία τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι ἡ πηγή κάθε ἀγαθοῦ, συνεπάγεται τήν κόλαση.
  Τό ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ: ῾Ο Θεός ἑτοίμασε γιά τούς ἀνθρώπους πρό καταβολῆς κόσμου τή βασιλεία του. Στόν παράδεισο τούς θέλει καί τούς καλεῖ ὅλους. ῾Ο διάβολος ἀπό τήν ἄλλη πλευρά μέ τήν ἀνταρσία του ἑτοίμασε γιά τόν ἑαυτό του καί ὅσους τόν ἀκολουθοῦν τήν κόλαση. ᾿Απομακρύνθηκε ἀπό τήν κατάσταση τοῦ φωτός καί τῆς δόξας καί ἔπεσε στήν κατάσταση τοῦ σκότους, τοῦ ἅδη.
   Διάβολος θά πεῖ διαβολέας, συκοφάντης. Λέγεται ἔτσι ὁ Σατανᾶς, ὁ ἀρχηγός τῶν δαιμόνων, διότι συκοφάντησε τόν Θεό στήν Εὔα ὡς φθονερό.
   Καί τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ: Σύμφωνα μέ ὅσα ἀποκαλύπτει ἡ ἁγία Γραφή, οἱ δαίμονες ἦταν κάποτε ἄγγελοι ἀγαθοί, ἀλλά ἀκολούθησαν τόν ῾Εωσφόρο στήν ὑπερηφάνεια καί ἀμέσως ἔπεσαν στό σκοτάδι τῆς κακίας, τῆς ἀδυναμίας καί τῆς δυστυχίας. ῾Ο πρωταίτιος καί ἀρχηγός τους λέγεται διάβολος καί οἱ ἄλλοι ἄγγελοι πονηροί ἤ ἄγγελοι τοῦ διαβόλου ἤ δαίμονες ἤ δαιμόνια κ.ἄ. ῾Ο διάβολος καί οἱ ἄγγελοί του, πού φθόνησαν τόν Θεό, φθονοῦν πολύ καί τόν ἄνθρωπο, γι αὐτό καί προσπαθοῦν συνέχεια νά τόν παρασύρουν στή δική τους καταστροφή.

25,42-45. ᾿Επείνασα γάρ, καί οὐκ ἐδώκατέ μοι φαγεῖν, ἐδίψησα, καί οὐκ ἐποτίσατέ με, ξένος ἤμην, καί οὐ συνηγάγετέ με, γυμνός, καί οὐ περιεβάλετέ με, ἀσθενής καί ἐν φυλακῇ, καί οὐκ ἐπισκέψασθέ με. Τότε ἀποκριθήσονται αὐτῷ καί αὐτοί λέγοντες· κύριε, πότε σε εἴδομεν πεινῶντα ἤ διψῶντα ἤ ξένον ἤ γυμνόν ἤ ἀσθενῆ ἤ ἐν φυλακῇ, καί οὐ διηκονήσαμέν σοι; Τότε ἀποκριθήσεται αὐτοῖς λέγων· ἀμήν λέγω ὑμῖν, ἐφ᾿ ὅσον οὐκ ἐποιήσατε ἑνί τούτων τῶν ἐλαχίστων, οὐδέ ἐμοί ἐποιήσατε.
   ᾿Αντίστοιχα πρός τήν ὁμάδα τῶν δικαίων (στ. 34-40), καί οἱ ἄσπλαχνοι κρίνονται μέ μέτρο τήν ἀγάπη πού δέν ἔδειξαν πρός τούς ἀδελφούς καί συνανθρώπους τους. ᾿Από τά λόγια τοῦ Κυρίου πρός τίς δύο ὁμάδες τῶν κρινομένων θά μποροῦσε κανείς νά θεωρήσει τήν ἀγάπη ὡς τό μοναδικό κριτήριο καί γνώρισμα τῶν ἐκλεκτῶν τοῦ Θεοῦ. ᾿Αλλά ἕνα τέτοιο συμπέρασμα δέν θά ἦταν σωστό. ῎Αν ἐμβαθύνουμε στά λόγια τοῦ Κυρίου θά δοῦμε ὅτι κάθε ἀγαθοεργία καί προσφορά ἤ κάθε ἀσπλαχνία καί ἀδιαφορία πρός τούς ἄλλους ἀνάγεται στό πρόσωπο τοῦ ἰδίου τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ καί συνδέεται μ᾿ αὐτό.
   ῾Επομένως ἡ ἀγάπη εἶναι ἀληθινή καί ὁλοκληρωμένη μόνο ὅταν ἀπορρέει ἀπό τήν ἀγάπη πρός τόν Χριστό καί αὐτή προϋποθέτει πίστη στό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. ῾Η πίστη μέ συνδέει μέ τόν Χριστό καί καλλιεργεῖ τήν ἀγάπη μου πρός Αὐτόν. ῾Η ἀγάπη πρός τόν Χριστό μας ὁδηγεῖ στήν ἀγάπη πρός τούς ἀδελφούς πρῶτα ἀλλά καί πρός ὅλους τούς ἀνθρώπους πού εἶναι πλάσματα τοῦ Θεοῦ.
   ῾Ο Χριστός εἶναι ἡ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ (βλ. Κλ 1,15) καί ὁ κάθε ἄνθρωπος πλάστηκε «κατ᾿ εἰκόνα» τοῦ Θεοῦ (Γέ 1,26). Γι᾿ αὐτό ἔχει τήν ἔμφυτη ἔφεση νά κοινωνήσει μέ τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, τόν Χριστό. Κοινωνεῖ δέ μέσῳ τοῦ ἀδελφοῦ καί τοῦ συνανθρώπου, τοῦ «κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ». ῾Η ἀγάπη του πρός τόν Χριστό διοχετεύεται στήν ἀγάπη πρός τόν πλησίον. ῞Ολα αὐτά λέγονται σαφέστατα στά λόγια τοῦ Κυρίου «ἐμοί ἐποιήσατε» ἤ οὐδέ ἐμοί ἐποιήσατε.
 
25,46. Καί ἀπελεύσονται οὗτοι εἰς κόλασιν αἰώνιον, οἱ δέ δίκαιοι εἰς ζωήν αἰώνιον.
   ῾Η ἡμέρα τῆς κρίσεως θά εἶναι πράγματι ἡμέρα δικαιοσύνης, πού θά κάνει τούς δικαίους νά ξεχειλίσουν ἀπό εὐγνωμοσύνη καί τούς ἀδίκους νά σκύψουν ἀναπολόγητοι τό κεφάλι. ῎Επειτα θά πάει ὁ καθένας, ἄλλος εἰς κόλασιν αἰώνιον κι ἄλλος εἰς ζωήν αἰώνιον, ἀνάλογα μέ τό τί διάλεξε ὁ ἴδιος καί τί ἀποφάσισε μόνος του. Τό φῶς τῆς Θεότητος, ὅπως ἐξηγεῖ ὁ Μ. Βασίλειος, τούς μέν δικαίους, τούς ἐκλεκτούς καί τούς μετανοημένους ἁμαρτωλούς τούς φωτίζει καί τούς εὐφραίνει, ἐνῶ γιά τούς ἀδίκους καί τούς ἀμετανοήτους γίνεται φωτιά πού τούς καίει.
   ῾Ο παράδεισος, ἡ αἰώνια ζωή εἶναι μιά κατάσταση ἀσύλληπτη καί ἀπερίγραπτη μέ τίς δυνατότητες πού διαθέτει ὁ ἄνθρωπος. ῾Ο χαρισματικός ρήτορας τῆς ᾿Εκκλησίας μας ὁ ᾿Ηλίας Μηνιάτης λέει· «῾Ο παράδεισος ὑπερβαίνει κάθε γλώσσα καί κάθε νοῦ, διότι οὔτε ἄνθρωπος οὔτε ἄγγελος μπορεῖ νά μᾶς ἐξηγήσει καθώς εἶναι». «῏Ω παράδεισε», ἔλεγε κάποιος, «ἠμποροῦμεν νά σέ κερδίσωμεν, μά δέν ἠμποροῦμεν νά σέ κατανοήσωμεν».
   Αὐτή τή δυσκολία αἰσθάνεται ὁ ἀπ. Παῦλος, ὅταν θέλει νά μᾶς μεταφέρει τήν ἐμπειρία τοῦ παραδείσου. ῞Οσα εἶδε, ἄκουσε καί ἔζησε ἐκεῖ εἶναι «ἄρρητα ῥήματα» (Β᾿ Κο 12,4), ἀνέκφραστα πράγματα. Γι᾿ αὐτό περιορίζεται στό ἐπιγραμματικό· «ἅ ὀφθαλμός οὐκ οἶδε καί οὖς οὐκ ἤκουσε καί ἐπί καρδίαν ἀνθρώπου οὐκ ἀνέβη, ἅ ἡτοίμασεν ὁ Θεός τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν» (Α´ Κο 2,9). Αὐτά πού ἑτοίμασε ὁ Θεός γιά τούς ἀγαπητούς του εἶναι τόσο ἐξαίσια, πού ὄχι μόνο δέν τά γεύτηκαν οἱ ἀνθρώπινες αἰσθήσεις, ἀλλά οὔτε κι αὐτή ἡ φαντασία δέν ἔχει τή δυνατότητα νά τά συλλάβει ποτέ.
   Τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ κρίνει καί τοποθετεῖ στόν παράδεισο τόν πιστό. Κι ἀντίστροφα, παράδεισος γιά τόν πιστό εἶναι ὁ Χριστός. Γι᾿ αὐτό ὁ ἅγιος Χρυσόστομος ἔλεγε ὅτι · ἄν πάω στόν παράδεισο καί μοῦ ποῦν ὅτι ὁ Χριστός δέν εἶναι ἐκεῖ ἀλλά στήν κόλαση, θά ζητήσω νά πάω στήν κόλαση, διότι ἡ κόλαση μέ τόν Χριστό γίνεται παράδεισος, ὅπως καί ὁ παράδεισος χωρίς τόν Χριστό γίνεται κόλαση.
   ῾Η περικοπή μᾶς διδάσκει ὅτι ἡ κόλαση θά ἔχει τά ἑξῆς στοιχεῖα:
α) Θά εἶναι αἰώνια, χωρίς τήν ἐλπίδα νά τελειώσει, χωρίς τή δυνατότητα νά ἀλλάξει. «Στήν κόλαση δέν φυτρώνει τό λουλούδι τῆς ἐλπίδας» (Δάντης).
β) Οἱ κολασμένοι θά ζοῦν ἀπομονωμένοι καί ἀπομακρυσμένοι ἀπό τόν Θεό.
   Φαντασθεῖτε τόν ἑαυτό σας κλεισμένο σ᾿ ἕνα δωμάτιο, ἤ ἔστω σ ἕνα εὐρύχωρο σαλόνι, ὅπου θά μένατε αἰώνια ὁλομόναχος, χωρίς καμία ἐπικοινωνία μέ τούς ἀγαπητούς σας. Μᾶς πιάνει φρίκη καί μόνο πού τό σκεπτόμαστε. Αὐτό εἶναι κόλαση.
γ) Θά κατοικοῦν μαζί μέ τούς δαίμονες.
δ) Θά βρεθοῦν ἀντιμέτωποι μέ τήν ἀλήθεια. Θά μάθουν ὅτι οἱ φτωχοί πού δέν περιμάζεψαν, οἱ δυστυχισμένοι τούς ὁποίους δέν βοήθησαν, δέν ἦταν ξένοι ἀλλά οἱ ἀδελφοί τους καί ἀδελφοί τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ· ἦταν αὐτός ὁ ἴδιος ὁ Χριστός. Οἱ ἐγκληματίες καί κακοῦργοι θά ἀναγνωρίσουν ὅτι σκότωσαν ὄχι ἕναν ξένο, ὄχι ἕναν ἐχθρό ἀλλά τόν ἴδιο τόν ἀδελφό τους, πού ὁ Θεός τόν εἶχε βάλει δίπλα τους γιά νά τόν ἀγαπήσουν. Οἱ ὑπερήφανοι ἀναγνωρίζουν ὅτι περιφρόνησαν καί πλήγωσαν τόν ἴδιο τόν ἑαυτό τους, οἱ ἀλαζόνες βρίσκονται ἀντιμέτωποι μέ τό κενό τους καί οἱ φθονεροί διαπιστώνουν ὅτι πλήγωσαν καί φαρμάκωσαν ὄχι κάποιον ξένο ἀλλά τόν ἑαυτό τους.
   Τό γεγονός ὅτι θά ἀντιληφθοῦν οἱ κολασμένοι τήν ἀλήθεια, ἀλλά δέν θά μποροῦν νά μετανοήσουν καί νά ἀλλάξουν τίποτε, χαρακτηρίζει ἀρκετά τήν τραγικότητα τῆς καταστάσεώς τους. Γιά νά καταλάβετε πῶς θά αἰσθανθοῦν, ἀναφέρω δύο περιστατικά·
   1. ῾Η ὑπόθεση τῆς ἀρχαίας τραγωδίας τοῦ Οἰδίποδα. ῞Οταν διπίστωσε ὅτι ἡ μητέρα τῶν παιδιῶν του ἦταν ἡ δική του μητέρα, τήν ὁποία εἶχε κάνει σύζυγο, ἀφοῦ προηγουμένως σκότωσε τόν πατέρα του, αἰσθάνθηκε ἀνυπόφορη τή ζωή του, ἔβγαλε τά μάτια του μέ τά ἴδια του τά χέρια καί περιφέρονταν «τυφλός τά τ᾿ ὦτα τόν τε νοῦν τά τ᾿ ὄμματα», τυφλός στ᾿ αὐτιά, στό νοῦ, στά μάτια.
   2. Στά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας ἕνας γενίτσαρος, μπῆκε σ᾿ ἕνα ἑλληνικό σπίτι κι ἀφοῦ ἅρπαξε καί κατέστρεψε ὅ,τι βρῆκε μπροστά του, ἐπιχειρεῖ νά ἀτιμάσει τήν κόρη τῆς οἰκογενείας. Γιά νά κάνει μάλιστα τή βδελυρή πράξη σκοτώνει τούς γονεῖς καί τούς ἀδελφούς της πού πρόβαλαν ἀντίσταση. ᾿Αργότερα ὅμως ἀποκαλύπτεται ὅτι αὐτή ἡ οἰκογένεια, τήν ὁποία τόσο βάναυσα καί ἀπάνθρωπα κατέστρεψε, ἦταν ἡ δική του. ῞Οταν κατάλαβε τί ἔκανε, δέν μπόρεσε ν᾿ ἀντέξει τήν ἀλήθεια· παραφρόνησε.

 
῾Η μέλλουσα Κρίση

   Τό κήρυγμα γιά τή Β´ Παρουσία τοῦ Κυρίου, τή μέλλουσα κρίση, τήν κόλαση καί τόν παράδεισο, δέν τό ἀκοῦνε καθόλου εὐχάριστα σήμερα οἱ ἄνθρωποι. Τό εἰρωνεύονται καί τό περιγελοῦν. Γιά τήν ᾿Εκκλησία μας ὅμως εἶναι μία πραγματικότητα, τήν ὁποία διακηρύττουμε καί στό σύμβολο τῆς πίστεώς μας· «Καί πάλιν ἐρχόμενον μετά δόξης κρῖναι ζῶντας καί νεκρούς». Καί ἡ πίστη αὐτή στηρίζεται στόν ἀδιάψευστο λόγο καί στή διδασκαλία τοῦ ἰδίου τοῦ Κυρίου μας, ὁ ὁποῖος πολλές φορές στήν ἐπίγεια ζωή του διαβεβαίωσε τούς μαθητές του ὅτι θά ξαναέλθει (βλ. Μθ 24· 25· Μρ 13· Λκ 17· 20· 21). Θά συνοψίσουμε τή διδασκαλία τῆς ἁγίας Γραφῆς γιά τή βεβαιότητα τῆς μελλούσης κρίσεως σέ ὁρισμένα ἁπλᾶ ἐπιχειρήματα.
   1. ῾Η ἀγαθότης τοῦ Θεοῦ: Γιά κάθε ἐπιθυμία πού ἔχουμε ἔμφυτη μέσα μας ὑπάρχει τό ἀντίκρυσμα πού τήν ἱκανοποιεῖ. Γιά τήν πείνα ὑπάρχει τό φαγητό, γιά τή δίψα τό νερό, γιά τήν κούραση ἡ ἀνάπαυση, γιά τή νύστα ὁ ὕπνος κτλ. ῾Η πιό εὐγενής ἐπιθυμία πού φωλιάζει στήν καρδιά ὅλων τῶν ἀνθρώπων εἶναι ἡ ἐπιθυμία γιά ζωή ἀτέλειωτη, αἰώνια. Εἶναι δυνατόν γιά τήν πιό καυτή καί πιό ἅγια ἐπιθυμία μας νά μήν ὑπάρχει ἀντίκρυσμα; ῎Οχι. ῾Η ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ δέν θά μποροῦσε ν᾿ ἀφήσει ἀνεκπλήρωτη αὐτή τήν ἐπιθυμία.
   2. ῾Η δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ: Καθημερινά βλέπουμε νά βασιλεύει στόν κόσμο ἡ ἀδικία. Οἱ ἀθῶοι καί ἀγαθοεργοί ὄχι μόνο δέν βραβεύονται ἀλλά περιφρονοῦνται, συκοφαντοῦνται, διασύρονται. ᾿Αντίθετα οἱ ἔνοχοι καί κακοποιοί ὄχι μόνο δέν τιμωροῦνται, ἀλλά συχνά προβάλλονται ὡς σπουδαῖοι, τιμοῦνται καί θαυμάζονται. ῾Η δικαιοσύνη τῶν ἀνθρώπων, οἱ νόμοι καί τά δικαστήρια τους, μοιάζουν μέ τόν ἱστό τῆς ἀράχνης. Συλλαμβάνουν καί τιμωροῦν τούς μικροαπατεῶνες καί τούς μικροπαραβάτες. Οἱ μεγάλοι κακοῦργοι μένουν ἀτιμώρητοι καί ἄπιαστοι ἀπό τό νόμο, ὅπως τά μεγάλα θηρία, ἀρκοῦδες, λιοντάρια, δέν μπορεῖ νά τά κρατήσει ὁ ἱστός τῆς ἀράχνης, ὁ ὁποῖος συλλαμβάνει μόνο μικρά ἔντομα καί ζωΰφια. ῎Αν ὁ θάνατος βάζει τέρμα στή ζωή μας, ποῦ ὑπάρχει δικαιοσύνη; ῾Ο ἅγιος Χρυσόστομος ξεκινώντας ἀπό τή θεόπνευστη βάση πού θέτει ὁ ἀπ. Παῦλος στό 1ο κεφάλαιο τῆς Α´ πρός Θεσσαλονικεῖς ᾿Επιστολῆς ἀποδεικνύει μέ μαθηματική ἀκρίβεια τήν ὕπαρξη τῆς κολάσεως. ῾Η μέθοδος πού χρησιμοποιεῖ ὁ ἅγιος πατέρας ἰσχύει στά μαθηματικά καί λέγεται «εἰς ἄτοπον ἀπαγωγή». Συγκεκριμένα λέγει· ῞Οσα βλέπουμε στή ζωή μᾶς ὁδηγοῦν σέ τρία πιθανά συμπεράσματα·
α) Δέν ὑπάρχει Θεός.
β) ῾Υπάρχει Θεός καί εἶναι ἄδικος ἤ ἀδιάφορος γιά τόν κόσμο.
γ) ῾Υπάρχει Θεός δίκαιος, πού μακροθυμεῖ καί θά κρίνει τόν καθένα κατά τά ἔργα του στή μέλλουσα κρίση.
   Τήν πρώτη καί τή δεύτερη ὑπόθεση ἀπορρίπτει ἡ ἁρμονία τοῦ σύμπαντος, ἡ ἀνυπέρβλητη ὀμορφιά τῆς δημιουργίας καί ἡ ἀέναη πρόνοια γιά τή συντήρηση καί τῶν δύο. ῎Ετσι μόνο ἡ τρίτη πρόταση ἀποδεικνύεται λογική.
   3. Οἱ προφητεῖες τῆς ἁγίας Γραφῆς: ῞Ολες οἱ προφητεῖες τῆς ἁγίας Γραφῆς ἔχουν ἐκπληρωθεῖ μέ ἀπόλυτη ἀκρίβεια. Μένει ἀνεκπλήρωτη μόνο ἡ προφητεία γιά τή Β´ Παρουσία τοῦ Κυρίου καί τή μέλλουσα κρίση. ῎Εχουμε ἑπομένως σοβαρό λόγο νά πιστεύουμε ὅτι κι αὐτή ἡ προφητεία θά ἐκπληρωθεῖ, ὅταν τό θελήσει ὁ Κύριος. Μᾶς βεβαίωσε ὅτι θά ἔρθει καί θά κρίνει τόν κόσμο. Τό πότε, δέν μᾶς τό εἶπε. Εἶναι ἑπομένως πολύ λογικό νά τόν περιμένουμε πάντα.
   4. ῾Ο ᾿Ιησοῦς Χριστός: Τό ἴδιο τό πρόσωπο τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ εἶναι ἡ πιό δυνατή βεβαιότητα, τό πιό ἀτράνταχτο ἐπιχείρημα γιά τήν ἀλήθεια τῆς Β´ Παρουσίας του καί τῆς μελλούσης κρίσεως. ῎Αν ἀμφισβητήσουμε τήν ἀλήθεια αὐτή τότε πρέπει νά δεχθοῦμε ὅτι ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός δέν εἶναι ἀληθινός καί ἀξιόπιστος· δέν εἶναι οὔτε ἀγαθός διότι ἔγινε ἡ αἰτία μέ τή διαβεβαίωσή του αὐτή νά πλανηθοῦν ἑκατομμύρια ἀνθρώπων, πού τόν πίστεψαν, ἀφιέρωσαν σ᾿ αὐτόν τή ζωή τους καί σφαγιάστηκαν γι᾿ αὐτή τήν πίστη. ᾿Αλλά μιά τέτοια σκέψη δέν μπορεῖ νά τή δεχθεῖ ἡ λογική τοῦ ἀνθρώπου, διότι ξέρουμε ὅτι ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός εἶναι αὐτός πού μᾶς ἀγάπησε καί πού ἦρθε γιά νά μᾶς δώσει ζωή περίσσια.
   5. ῾Η ᾿Εκκλησία: Εἶναι ἕνας ἀδιάψευστος μάρτυρας κι ἕνας ἀξιόπιστος ἐγγυητής πού μᾶς βεβαιώνει ὅτι θά ξαναέρθει ὁ Κύριος γιά νά κρίνει τόν κόσμο καί νά ἀποδώσει στόν καθένα ἀνάλογα μέ τά ἔργα του. ῾Η ᾿Εκκλησία ἀπό τήν ἡμέρα τῆς ἱδρύσεώς της μέχρι σήμερα καί στούς αἰῶνες τῶν αἰώνων καταθέτει τή μαρτυρία της. Εἶναι ἕνας λαμπρός καί ἁγνός μάρτυρας πού ἐπιβεβαιώνει τή μαρτυρική κατάθεσή της μέ τό μαρτύριο τῶν παιδιῶν της. Τά ἱερά λείψανα τῶν ἁγίων της, πού αἰῶνες τώρα μοσχοβολοῦν καί ἐπιτελοῦν τόσα θαυμαστά δείχνουν ὅτι ὄχι μόνο οἱ ψυχές ζοῦν καί μετά τό θάνατο, ἀλλά καί τά νεκρά σώματα θά ἀναστηθοῦν γιά τήν τελική κρίση.
   ῎Αλλοτε ὡς νύμφη ὁλόλευκη ἡ ᾿Εκκλησία μέ τούς ἁγίους καί παρθένους της, κι ἄλλοτε ὡς βασίλισσα πορφυροντυμένη μέ τούς αἱματοβαμμένους μάρτυρές της, μαρτυρεῖ καί καταθέτει στήν ἱστορία τοῦ κόσμου, τήν ἀνάσταση τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ καί τή Β´ Παρουσία του. ᾿Αλλά ἡ ᾿Εκκλησία δέν καταθέτει μόνο τή μαρτυρία της γιά τή Β´ Παρουσία τοῦ Κυρίου καί τή μέλλουσα κρίση. Εἶναι αὐτή πού τά ἐγγυᾶται. ᾿Αποτελεῖ ἡ ᾿Εκκλησία, θά λέγαμε, ἕναν ὅμηρο στά χέρια τοῦ κόσμου. Πῶς νά μήν ξαναέρθει στή γῆ ὁ Χριστός, ἀφοῦ ὁ κόσμος κρατᾶ ὅμηρο ὅ,τι ἐκλεκτότερο, τήν ἀγαπημένη νύμφη τοῦ Κυρίου, αὐτή τήν ὁποία ὁ Θεάνθρωπος ἐξαγόρασε μέ τό ἴδιο του τό αἷμα;
   ῾Η ᾿Εκκλησία ἐξαγγέλλει στόν κόσμο τή μέλλουσα κρίση. Στήν ᾿Ακολουθία τοῦ μεσονυκτικοῦ διακηρύττει τόν ἐρχομό τοῦ Νυμφίου της μέ τόν ὕμνο· «᾿Ιδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός καί μακάριος ὁ δοῦλος ὅν εὑρήσει γρηγοροῦντα...». Περιμένει τόν Κύριο μέ τήν ἱκεσία «Ναί, ἔρχου, Κύριε ᾿Ιησοῦ» (᾿Απ 22,20).

Στεργίου Σάκκου, Ἑρμηνεία εὐαγγελικῶν περικοπῶν (Βοήθημα γιά κυκλάρχες)

 Κάθε χρόνο, κατά τή διάρκεια τῆς πιό κατανυκτικῆς ἐκκλησιαστικῆς πε­ριόδου, τοῦ Τριωδίου, ὁ διάβολος μέ τό ἀντι-Τρι­ώδιό του, μέ τά καρνα­βά­λια* πού κορυ­βαντιοῦν, προσπαθεῖ νά καλύψει τή φωνή τῆς Ἐκκλησίας.
 Εἶναι γνωστό ὅτι στήν ἀρχαιότητα, τότε πού οἱ πρόγονοί μας ἀγνοοῦσαν τόν ἀ­λη­θινό Θεό καί πορεύονταν στό σκοτάδι, ἐπιδίδονταν σέ ἀνάλογες ὀργιαστικές τε­λετές, κατά τίς ὁποῖες καταργοῦνταν κάθε ἔννοια ἠθικῆς. Κατά τή διάρκεια τῶν διο­νυσιακῶν ἑορτῶν, οἱ ἑορταστές φοροῦ­σαν δέρ­ματα ζώων, ἄλειφαν τό πρόσωπό τους μέ τήν τρυγία (κατακάθι τοῦ κρα­σιοῦ), κραύγαζαν, βωμολοχοῦσαν, χόρευ­αν, μεθοῦσαν, κυλιοῦνταν στούς δρόμους, ἀσχη­μο­νοῦσαν... Ἀργότερα, πα­ρό­μοιες λα­τρευτικές τελετές ἔκα­ναν οἱ Ρω­μαῖοι πρός τιμήν τοῦ Κρό­νου, στά λεγόμενα Σατουρνάλια, ὅ­πως ἐπί­σης καί οἱ ἀρ­χαῖοι Αἰγύπτιοι κατά τόν ἑορτασμό τῆς Ἴ­σιδας!
 Τά ἴδια φαινόμενα παρατηροῦνται καί σήμερα κατά τή διάρκεια τοῦ καρνάβα­λου: πολυποσία, πολυφαγία, χει­ρονο­μίες καί ἄσματα ἀπρεπῆ, κραι­πάλη, μεταμφιέ­σεις κάθε εἴδους, πλειστάκις μέ ἀντιστρο­φή φύλου, ξε­τσίπωτα γλέντια, χοροί κάποτε -δυ­στυ­χῶς- καί στά σχολεῖα μέ λι­κνί­σματα πάσης φύσεως, μάσκες -κάποιοι τίς φοροῦν καθημερινά- πάρτυ μασκέ. Μέ τό προσωπεῖο ὅμως παύει ὁ ἄν­θρωπος νά εἶναι πρόσωπο καί μετα­βάλλεται σέ ἀ­πρόσωπο ὄν, κινούμενο μόνο ἀπό ἐμπα­θεῖς ὀρέξεις καί ἐπι­θυμίες. Χαρα­κτηριστικός καί ἐπίκαι­ρος ὁ ψαλμικός λόγος· «ἄνθρωπος ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε, παρα­συ­νεβλήθη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις καὶ ὡμοι­ώθη αὐτοῖς» (48,13). Δὲν εἶναι καθό­λου τυχαῖο πού οἱ νεοπαγανιστές στά ἔν­τυπά τους ἀναφέρουν ὅτι «οἱ Ἀπό­κριες παραμένουν ἡ μόνη μή χριστιανική γιορ­τή στή σύγχρονη Ἑλ­λάδα»!
 Συχνά καρναβαλιστές διαπο­μπεύ­ουν θρησκευτικά, ἐθνικά σύμβολα καί ἱερά πρόσωπα· διακωμωδοῦν ἀ­κόμη καί μυ­στή­ρια τῆς Ἐκκλησίας ἤ ἐμφανίζονται μέ ἀμ­φίεση κληρικῶν ἔχον­τας κρεμάσει στό στῆθος τους ἕνα ξύ­λινο σταυρό! Θά μπο­ροῦσαν, στ᾽ ἀλή­θεια, μέ τήν ἴδια εὐκολία νά δια­κω­μωδήσουν μουσουλμάνους, Ἑ­βραί­­ους, παπικούς, κάποιον πρόε­δρο Δη­μοκρατίας;
 Καί ἀναρωτιέται κανείς: Τέτοιες ἀπα­ρά­δεκτες ἀντιχριστιανικές καί αἰ­σχρές μεταμφιέσεις συνιστοῦν ψυχα­γωγία; Στήν Πάτρα π.χ. στά λεγόμενα «μπουρμπού­λια», ὅλοι μασκαρεμένοι ἐπιδίδονται σέ σεξουαλικά ὄργια, χω­ρίς νά γνωρίζουν ποιούς ἐρωτικούς συντρόφους ἐπιλέγουν! Κάποτε ἐκτυ­λίσσονται καί τραγωδίες αἱ­μομιξιῶν λόγῳ τῆς μάσκας· δέν εἶναι μά­λιστα λίγες οἱ ἀνεπιθύμητες ἐγκυμοσύνες πού καταλήγουν στήν ἔκτρωση. Ἡ κα­τά­σταση αὐτή ὄχι μόνον προσβάλλει τήν δη­μόσια αἰδῶ, ἀλλά σκοτώνει τό πνεῦμα, τήν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν ὁποία συνυφαίνεται ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ, ἰσο­πε­δώνει τόν πολιτισμό μας καί δυναμιτίζει τά θεμέλια τῆς ἑλλη­νικῆς οἰκογένειας.
  Ἀσφαλῶς εἶναι ἀφελές νά πιστεύ­ουμε ὅτι πρόκειται γιά ἕνα ἁπλό καί ἀθῶο ἔ­θι­μο. Ἐπιπλέον, ὅλες αὐτές τίς βδελυρές καί ἀκατανόμαστες πράξεις προσπαθοῦν νά τίς καθιερώσουν στή συνείδηση τοῦ λαοῦ μας, σέ ἕνα χῶρο πού ἀποπνέει ἄρωμα Ὀρθοδοξίας, ὡς πολιτιστικές ἐκδηλώσεις καί νά τίς παρουσιάσουν ὡς «παράδοση».
 Τί νά ποῦμε γιά τή σπατάλη ὑπέ­ρογ­κων χρηματικῶν ποσῶν, ἀκόμα καί ἐν μέσῳ κρίσης, πού διατίθενται γιά τήν ἐπι­τυχημένη διεξαγωγή τῆς φιέστας αὐτῆς!  Ἕνα κράτος, πού συν­τηρεῖται ἀπό τά «φι­λάν­θρωπα αἰσθή­ματα» τῶν δανειστῶν, μέ τίς στρατιές τῶν ἀνέργων καί τῶν ἀστέγων, μέ τούς τόσους ἀπόρους πού ἐκλιπαροῦν γιά φάρμακα καί περίθαλψη, «ἔκαψε» καί «καί­ει» ἀμύθητα χρήματα γιά μάσκες, ἐν­δυ­μα­σί­ες, ὀρχῆστρες καί ποτά! Ἐ­πιπλέον, οἱ συ­νέ­πειες σέ πνευματικό ἐπίπεδο εἶναι ἀνυπο­λόγιστες, ἀφοῦ ὁ ἄνθρωπος, ἡ κο­ρω­νίδα τῆς δημι­ουρ­γίας καί εἰκόνα τοῦ Θεοῦ πέ­φτει τόσο χαμηλά καί κηλιδώνει τόν χιτώ­να τῆς ψυχῆς του!
  Ἀλλά πρέπει νά γνωρίζουμε ὅτι κατη­γορηματικά οἱ 227 Πατέρες τῆς Ἐκκλη­σίας τῆς ἐν Τρούλλῳ Ἕκτης Οἰ­κουμενικῆς Συνόδου τοῦ 692 μέ τόν 62ο κανόνα κα­ταδίκασαν τά ἔκ­τροπα πού συνέβαιναν σέ παρόμοιες καρνα­βαλικές ἑορτές τῆς ἐπο­χῆς τους. Πρόσθεταν μάλιστα: «Μηδένα ἄνδρα γυ­ναικείαν στο­λὴν ἐνδιδύσκεσθαι ἢ γυ­ναῖκα τὴν ἀνδράσιν ἁρμόδιον ἀλλὰ μήτε προσω­πεῖα κωμικὰ ἢ σατυρικὰ ἢ τρα­γικὰ ὑποδύεσθαι». Καί ὁ ἅγιος Ἰ­ω­άν­νης ὁ Χρυσόστομος, ἀνασκευά­ζοντας τό ἐ­πιχείρημα ὅτι μέ τόν τρόπο αὐτό ὁ κό­σμος χαί­ρεται, ὑποστηρίζει ὅτι ἡ χαρά καί ἡ εὐ­φροσύνη πρέπει νά συμβα­δί­ζουν μέ τήν ἠθική καί τήν εὐπρέπεια. «Πορνεῖον γέ­γονέ σου ἡ οἰκία, μανία καὶ οἶστρος, καὶ οὐκ αἰ­σχύνῃ ταῦτα ἡ­δονὴν καλῶν;». Πό­σο περισσότερο πρέπει νά ντρεπόμαστε σή­με­ρα, πού ὁλόκληρες πόλεις μεταβάλ­λον­ται σέ ἄντρα ἀκολασίας κατά τήν πε­ρίοδο τῆς Ἀποκριᾶς!
 Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στό βιβλίο του «Χρηστοήθεια τῶν Χρι­στιανῶν» γράφει σχετικά: «Κατ᾽ ἀλή­θειαν ἠ­μπορεῖ νά εἰπῇ τινάς, ὅτι τότε οἱ Χριστιανοί δαιμο­νίζονται ὅλοι· διό­τι χο­ρεύ­ουν, παίζουν, τραγουδοῦν ἀ­συνειδήτως, ἕως καί αὐτοί οἱ πλέον γέροντες... τότε πανηγυρίζει ἡ ἀ­σέλ­γεια· ἑορτάζει ἡ ἀ­κο­λασία· εὐ­φραί­νε­ται ἡ μέθη· ἀγάλλεται ἡ τρυφή καί ἀ­σω­τεία· χορεύει ὁ διάβολος... Ἀσυγ­κρίτως γάρ εἶναι μεγαλυτέρα ἡ βλά­βη, ὅπου προσλαμβάνουν εἰς τάς ἀπο­κρέ­ας, πάρεξ ἡ ὠφέλεια ὅπου λαμβάνουν ἀπό τήν ἐρ­χομένην Τεσσαρακοστήν».
 Ἀναμφισβήτητα, ἡ ἐν Χριστῷ ζωή, ἡ ζωή τῆς χαρμολύπης, ἡ σταυροαναστά­σιμη, εἶ­ναι ἡ στενή ὁδός, ἡ ὁποία ὡστόσο «ἀπάγει εἰς τὴν ζωήν» καί προσφέρει μία ἄλλου εἴδους ἀγαλλίαση καί εὐφροσύνη. Κι αὐτό μποροῦν νά τό καταθέσουν οἱ πιστοί οἱ ὁ­ποῖοι, ἐνῶ οἱ καρναβαλιστές ἐπι­δίδονται στά βακχικά σκιρτήματα, ἐκεῖ­νοι ὡς καλοί ἀθλητές συμ­προ­σ­εύχον­ται καί προετοιμάζο­νται αὐτή τήν περίοδο νά ἀ­κού­σουν τό θεάρεστο παράγ­γελ­μα τῆς ἐκ­κίνησης: «Τό στά­διον τῶν ἀρετῶν ᾐ­νέ­ωκται, οἱ βουλό­μενοι ἀ­θλῆ­σαι εἰσέλ­θε­τε...».

Εὐδ. Αὐγουστίνου

Φιλόλογος - Θεολόγος

* Ἡ λέξη «καρναβάλι» προέρχεται ἀπό τήν ἰταλική λέξη carnevale (carne=κρέας + vale = χαῖρε, ἔχε γειά)· εἶναι ταυτόσημη μέ τή δική μας «Ἀπόκρεω» (= ἀποχή ἀπό τό κρέας»), ὅπως ὀνομάσθηκε ἡ τελευταία ἡμέ­ρα τῆς κρεατοφαγίας.

 Πολύτιμο δῶρο τοῦ Θεοῦ, μάρτυρας τῆς ἀνάστασης ἡ Κυριακή ἡμέρα διαφυλάχθηκε ἀπό τούς πιστούς κάθε ἐποχῆς μέ εὐλάβεια. Τό νά τηρεῖς τήν Κυριακή σήμαινε ὅτι εἶσαι χριστιανός, ὄχι μονάχα στά πρῶτα χρόνια τῶν διωγμῶν, ἀλλά καί σέ κάθε ἀντίθεο πο­λίτευ­μα.
 Στά σκληρά καί δίσεκτα χρόνια τῆς ὀθωμανικῆς κυριαρχίας οἱ ὀρθόδοξοι λαοί τῶν Βαλκανίων πάλεψαν μέ ζῆλο νά διαφυλάξουν ἀλώβητη τήν ἅγια ἡμέρα, τήν ἀφιερωμένη στόν Κύριο, πού τή σφράγισε μέ τό ὄνομά του. Θεριά ὅμως ἀνήμερα οἱ γιοί τῆς Ἄ­γαρ συνεργάζονταν μέ τούς Ἑβραίους γιά νά καταργήσουν καθετί πού θύμιζε τόν Ἰη­σοῦ Χριστό καί τήν ἀνάστασή του. Στά ματωμένα χώματα τῆς ἑλληνικῆς γῆς οἱ φτωχοί ραγιάδες ἀναγκάζονται βίαια νά πραγματοποιοῦν τά παζάρια τους τή μέρα τῆς Κυρια­κῆς. Καί τούτη ἡ παράβαση δέν εἶναι ἐπου­- σιώδης καί ἀσήμαντη. Αὐτό τό ἐπισημαίνουν μέ δύναμη οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ Θεοῦ, οἱ ἄνδρες πού στέλνει ὁ Παντοκράτορας νά παραμυθήσουν τόν λαό του καί νά τοῦ ὑπομνήσουν τίς ἀδιαπραγμάτευτες ἐντολές Του.
 Ἕνας τέτοιος ἀπεσταλμένος τοῦ οὐ­ρα­νοῦ ἦταν καί ὁ πατήρ Δαμιανός. Μοναχός τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Φιλοθέου τοῦ Ἁ­γίου Ὄ­ρους, ἔχοντας βιώσει τούς σκληρούς ἀγῶνες στήν παλαίστρα τῆς ἐρήμου, δέχεται τήν κλήση τοῦ Θεοῦ νά ἐργαστεῖ γιά τό συμφέρον τῶν ψυχῶν τῶν ἀδελφῶν του. Ὑπάκου­ος στή θεία ἐντολή, ἀφήνει τήν περιπόθητη κατάπαυση τῆς καρδιᾶς του καί περιοδεύει στά ὀρεινά χωριά τοῦ Ὀλύμπου καί τοῦ Κισσάβου. Κηρύσσει μέ πύρινη φωνή καί ζέου­σα καρδιά τόν λόγο τοῦ Θεοῦ προσφέροντας τή νερομάνα τῆς Ὀρθοδοξίας στήν πνευματική δίψα τῶν ὑπόδουλων Ἑλλήνων.
 Βρισκόμαστε στόν 16ο αἰώνα, τόν φοβε­ρό αἰώνα τῶν καταστροφικῶν ἐξισλαμι­σμῶν. Ἡ ἀντίδραση ὅσων θίγονται ἀπό τόν ἀφυπνιστικό λόγο τοῦ Δαμιανοῦ ἐκδηλώνεται μέ σκληρές ἐπιθέσεις καί συκοφαντίες ἐναντίον του. Ὁπλισμένος μέ θαυμαστή ὑπομονή σηκώνει τόν κλῆρο τῶν ἁγίων τοῦ Θεοῦ μέ καρτερία... Περιοδεύει τά χωριά τῶν Ἀγράφων καί φθάνει στή γενέτειρά του, τό Μυρίχοβο τῶν Ἀγράφων, ὅπου γύ­ρω στό 1500 μ.Χ εἶχε δεῖ τό φῶς τοῦ ἥ­λιου. Ἱδρύει τό περίφημο Μοναστήρι τῆς Πελεκητῆς καί τό καθιστᾶ διδασκαλεῖο ἀ­ρετῆς. Ὁ λόγος τοῦ ἁγίου πατρός καί οἱ πνευματικές νουθεσίες του ἀγγίζουν ἀναγεννητικά τίς καρδιές τῶν ἀν­θρώπων. Τό ἱλαρό του πρόσ­ωπο ἀκτινοβολεῖ ἁγιότητα, γι᾽ αὐτό καί ἡ θέα του καί μόνο θωπεύει μέ εἰρήνη οὐρανόσταλτη τούς βα­- σανισμένους καί καταφρονημένους ραγιάδες.
 Τή διακονία του σέ τοῦτο τόν τόπο θά ἀκολουθήσει ἡ ἀναχώρησή του γιά τήν περιοχή τῆς Λάρισας. Στό χωριό Σελίτσανη (σημερινή Ἀνατολή) ἀνεγείρει τήν Ἱερά Μονή τοῦ Τιμίου Προδρόμου, ὅπου σήμερα τιμᾶται ὁ Ἅγιος ὡς κτήτορας καί προστάτης. Κι αὐτό τό μοναστήρι τό ἀναδεικνύει μετερίζι στόν ἀγώνα ἐ­νάντια στήν ἀπαιδευσία τῶν ἀγαπημένων του ἀ­δελφῶν. Σέ μία ἐποχή πού κυριαρχεῖ ὁ ἐκ­φοβισμός καί ἡ παραβίαση τῶν συν­ει­­δή- σεων, στέκεται ἀληθινός πνευματικός καθοδηγητής, ἀσυμβίβαστος πρόμαχος τῆς πίστεως. Ἰδιαίτερα τονίζει τήν ἀξία τῆς κυριακάτικης ἀργίας ὡς ὁμολογίας πίστε­ως καί σύνδεσης μέ τίς πνευματικές καί κοινωνικές παραδόσεις τοῦ τόπου. Ἡ ἀν­θηρή κοινότητα τῶν Ἑβραίων στή Λάρι­σα εἶχε κατορθώσει νά καταπατεῖται ἀ­- σύστολα ἡ ἀργία τῶν χριστιανῶν. Ἡ φω­νή τοῦ φτωχοῦ καλόγερου Δαμιανοῦ, πού ἀνέτρεπε τά δεδομένα, ἔπρεπε νά σιγήσει.
 Στίς ἀρχές τοῦ 1568, ὁ ρακένδυτος διδάσκαλος τοῦ γένους συλλαμβάνεται ἀπό τούς Ὀθωμανούς καί σύρεται δέσμιος στόν δικαστή τῆς Λάρισας. Ἡ κατηγορία εἶναι βαρειά: «Τὰς κώμας διέρχεται, τοὺς χριστιανοὺς μὴ πρίασθαι τι ἢ πωλεῖν τὴν Κυριακὴν διδάσκων». Ἡ κατηγορία εἰς βά­ρος του περικλείει ὅλο τό ἐθνοσωτήριο καί ἀφυπνιστικό κήρυγμα τοῦ φλογεροῦ ἱεραποστόλου.
 Τά πολυποίκιλα βασανιστήρια καί τά σκληρά μαρτύρια διαρκοῦν δεκαπέντε ἡ­μέρες, μά σπᾶνε ἐπάνω στόν ἑδραῖο βρά­χο μιᾶς γενναίας ψυχῆς. Καί τέτοιες ψυχές δέν τίς ἀντέχουν οἱ ἐχθροί τῆς ἀλήθειας. Τόν καταδικάζουν σέ πολύωρη κρεμάλα γιά νά τόν ρίξουν στή συνέχεια ἡμιθανῆ μέ λυσσαλέο μίσος μέσα σέ ἀναμμένη φωτιά. Εἶναι 14 Φεβρουαρίου τοῦ 1568. Γνωρίζοντας οἱ διῶκτες τήν εὐσέβεια τῶν χριστιανῶν στά ἅγια λείψανα, ρίχνουν τή στάχτη τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ ὁσιομάρτυρα στόν ποταμό Πηνειό.
 Ὁ ἅγιος Δαμιανός ὑπῆρξε ὁ πρόδρομος ὅλων τῶν μεγάλων διδασκάλων τοῦ Γένους. Τό ἔργο καί ἡ διδασκαλία του ἔχει πολλά κοινά στοιχεῖα μέ τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, πού θά διακονήσει τό σκλαβωμένο Γένος διακόσια χρόνια ἀργότερα.
 Μόχθησε ὁ πολύαθλος Ἅγιος νά ὀρ­γώσει ἕνα ἀκαλλιέργητο χωράφι. Τό καλλιέργησε μέ τούς ἱδρῶτες του, τό ἔσπειρε μέ τή διδασκαλία του, τό πότισε μέ τό αἷ­μα του. Μένει μέσα στούς αἰῶνες φλογερός ἱεραπόστολος καί σπουδαῖος ὁμολο- γητής τῆς πίστεώς μας, μάρτυρας γιά τήν ἀργία τῆς Κυριακῆς.
 Μέσα ἀπό τήν καιόμενη κυριολεκτι­κά καρδιά του θυσιαστικά διδάσκει ἐμᾶς τούς Νεοέλληνες νά φυλάγουμε ἀσυμβίβαστα τίς ἱερές Θερμοπύλες τῆς πνευματικῆς καί κοινωνικῆς μας ζωῆς, μέ ἄγρυ­- πνη συνείδηση καί καρδιά νήφουσα.

Ἰχνηλάτης

Ἀπολύτρωσις 70 (2015) 42

  Εἶχε ὑποστεῖ βασανιστήρια γιά τό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ. Καί στεκόταν γενναῖος. Βάδιζε στό δρόμο τοῦ μαρτυρίου. Καί ἦταν ἀπτόητος. Ἔγραφε τήν ἱστορία του στά μέσα τοῦ 3ου αἰώνα· τότε πού οἱ βασιλεῖς Οὐαλεριανός καί Γαλιηνός εἶχαν κηρύξει σκληρό διωγμό κατά τῶν χριστιανῶν. Κι ἐκεῖ πού κέρδιζε νικηφόρα τούτη τή μάχη ὁ πρεσβύτερος τῆς Ἀντιόχειας Σαπρίκιος, χρειάστηκε νά παλέψει καί σ᾿ ἕνα ἄλλο σκληρό τῆς ψυχῆς ἀγώνισμα. Ἐκεῖ, στῆς φυλακῆς τό ὑγρό κελλί, κατέφθασε μέ δάκρυα καί ἱκεσίες ἕνας παλιός καλός φίλος, ὁ Νικηφόρος, μέ τόν ὁποῖο τόν εἶχε χωρίσει ἀντιπάθεια καί ἔχθρα. Ὁ ἀγαθός χριστιανός ζητοῦσε συγγνώμη ἀπό τόν ὑποψήφιο μάρτυρα. Μά, ἐκεῖνος ἀρνιόταν νά συγχωρέσει. Μέ ἀγωνία καί πόθο γιά συμφιλίωση ὁ Νικηφόρος πρόβαλε μπροστά στόν Σαπρίκιο καί ᾿κείνη τήν τελευταία στιγμή, πού ὥδευε γιά τόν τόπο τοῦ μαρτυρικοῦ θανάτου. Στήν πορεία του γιά τήν ὥρα τοῦ ἀποκεφαλισμοῦ στόν ὁποῖο εἶχε καταδικαστεῖ, στάθηκε ἐμπρός του καί πάλι. Μ᾿ ἕνα αἴτημα, μία παράκληση, νά τοῦ δώσει συγχώρηση.
  Κι ὁ Σαπρίκιος, πού στάθηκε μπροστά στούς δημίους μέ γενναιότητα, δέν μπόρεσε νά σταθεῖ μπροστά στόν ἀδελφό μέ ἀγάπη. Αὐτός πού ἔδειξε τόλμη, δέν βρῆκε τή δύναμη νά δώσει συγχώρηση. Κι ἐνῶ τό σῶμα του ἔφερε τά στίγματα τῶν βασανιστηρίων γιά τήν πίστη, κι ἐνῶ τό ξίφος τοῦ δημίου ἀκονιζόταν νά τοῦ φέρει τό θάνατο κι ἐνῶ ὁ ἄγγελος ἔφερνε τό αἰώνιο στεφάνι τῆς δόξης, ὁ Σαπρίκιος νικήθηκε ἀπό τό μῖσος καί τήν ἔχθρα. Κι ἀπό τούτη τήν πτῶση, ὁ νοῦς του σκοτίσθηκε. Τελευταία στιγμή πρόδωσε τήν πίστη, ἀρνήθηκε τόν Χριστό, ἔγινε λιποτάκτης. Ἡ ἔλλειψη ἀγάπης γιά τόν ἀδελφό ἔγινε αἰτία νά ἐκπέσει τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ. Τή θέση του στό μαρτύριο πῆρε ὁ Νικηφόρος, ὁ ὁποῖος ὡμολόγησε γενναῖα τήν πίστι του καί μέ εἰρηνική καρδιά καί ἱλαρή μορφή δέχθηκε τό θάνατο γιά τήν ἀγάπη τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ.
  Συγκλονιστικά διδακτικό τοῦτο τό περιστατικό τό ζωντανεύει μπρός μας τό συναξάρι τῆς 9ης Φεβρουαρίου. Κήρυγμα ζωντανό καί δυνατός ἔλεγχος. Μήνυμα σαφέστατο γιά τήν καρδιά μας, πού ποθεῖ τό μονοπάτι γιά τόν οὐρανό. Τοῦτος ὁ δρόμος γιά τόν Θεό περνᾶ ἀπό τόν ἀδελφό. Μονάχα στήν ἄσκηση τῆς ἀληθινῆς ἐν Χριστͺῶ ἀγάπης, στόν ἀγῶνα τῆς συγχωρητικότητος, νιώθουμε τή χάρη τοῦ Θεοῦ νά μᾶς ἀγγίζη καί νά μᾶς ὑψώνει κοντά Του.

Ἰχνηλάτης

Ἀπολύτρωσις 53 (1998) 41