Ὁ βιγλάτορας Μητροπολίτης
Γερμανός  Καραβαγγέλης  (1866-1935)

Εἶναι κάποιες φυσιογνωμίες πού θαρρεῖς, ὅσο κυλοῦν τά χρόνια, πιότερο ἀκτινοβολοῦν.   Ὁ μήνας Ὀκτώβριος μᾶς προκαλεῖ νά σταθοῦμε μπροστά στόν ἀκατάβλητο Μητροπολίτη Καστοριᾶς καί φοβερό ἡγέτη τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα, τόν Γερμανό Καραβαγγέλη.
Πατρίδα του ἡ Στύψη τῆς Λέσβου. Πλούσια τά πνευματικά του χαρίσματα. Πολυτάλαντη  προσωπικότητα, ἀριστοῦχος θεολόγος καί περίφημος καθηγητής τῆς Θεολογικῆς σχολῆς τῆς Χάλκης, μέ διδακτορικές σπουδές στή Λειψία τῆς Γερμανίας. Στυλιανός τό κοσμικό του ὄνομα. Εἰσέρχεται στίς τάξεις τοῦ κλήρου μέ τ' ὄνομα Γερμανός, πρός τιμή τοῦ ἱδρυτῆ τῆς Θεολογικῆς σχολῆς τῆς Χάλκης Πατριάρχη Γερμανοῦ τοῦ Α΄. Γίνεται Μητροπολίτης, τό 1900, σέ μιά πολύ εὐαίσθητη ἐθνικά περιοχή, στήν Καστοριά. Άφήνει γιά πάντα τήν ἥσυχη ζωή του, τήν  ἀγαπημένη του μελέτη κι ἐντρύφηση τῶν γραμμάτων καί ρίχνεται κυριολεκτικά σέ περιπέτειες καί κινδύνους. Τό εὔστροφο μυαλό του καί τά σπάνια προσόντα του θέτει ὁλοκληρωτικά στήν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς δύστυχης πατρίδας.
 Ἡ ἐπαρχία τῆς Καστοριᾶς βρίσκεται στό στόχαστρο τῶν βουλγάρων  κομιτατζήδων. Βάφουν τήν περιοχή κυριολεκτικά στό αἷμα μέ βιαιοπραγίες, θηριωδίες, ληστεῖες, σκοτωμούς. Πόσοι πληθυσμοί ἀδικοσκοτώνονται, γιατί δέν θέλουν νά προσχωρήσουν στήν βουλγαρική Ἐξαρχία! Διαβλέπει ὁ μητροπολίτης πώς ἡ Καστοριά κι ὅλη ἡ Μακεδονία κινδυνεύει νά ἐκβουλγαριστεῖ. Ἐπινοεῖ λοιπόν ἕνα πολύ ἰσχυρό μέσο ἀντίστασης, πού θά χτυπήσει κατάστηθα τόν δολερό ἐχθρό, τήν ὀργάνωση ἀνταρτικῶν σωμάτων. Τοῦτοι οἱ Μακεδονομάχοι ἤ "γραικομάνοι" -παθιασμένοι Ἕλληνες-, ὅπως τούς ἀποκαλοῦν οἱ κομιτατζῆδες, πολεμοῦν σκληρά νά σώσουν τήν Μακεδονία ἀπό τόν ἐκβουλγαρισμό. Κοντά τους κι ὁ ριψοκίνδυνος Μητροπολίτης. Περιοδεύει πόλεις καί χωριά, ἐμπνέει θάρρος, δίνει ἐλπίδα. Πόσοι  δέν θά εἶχαν ἀποσκιρτήσει ἀπό τίς πατριαρχικές ἐκκλησίες καί θά εἶχαν προσχωρήσει στίς ἐξαρχικές, ἄν δέν τούς σταματοῦσε τό προστατευτικό του χέρι!
Ὁ ἀνύσταχτος ποιμένας ἐπεκτείνει τήν δραστηριότητά του. Μέ τό ψευδώνυμο Κώστας Γεωργίου ἔχει μυστικές ἐπικοινωνίες μέ ἐξέχουσες προσωπικότητες, μέ τόν πρόξενο τῆς Θεσ/νίκης Λάμπρο Κορομηλᾶ, μέ τόν ὑποπρόξενο τῆς γραμμῆς Μοναστηρίου Ἴωνα Δραγούμη, ἀλλά κυρίως μέ τόν ἀρχιστράτηγο τοῦ Μακεδονικοῦ ἀγώνα, τόν Παῦλο Μελᾶ. Κι ὅταν τό βόλι πέφτει θανατηφόρο πάνω στό παλληκάρι, τόν κλαίει γοερά. Γράφει χαρακτηριστικά στόν Ἴωνα Δραγούμη : «Τά χρέη τῶν συγγενῶν τοῦ ἀειμνήστου Ἐθνομάρτυρα εἶχον τό ἀτύχημα νά ἐκτελέσω ἐγώ. Τόν θρήνησα καί τόν θρηνῶ...

                                                                       Ἀπαρηγόρητος
                                                                            Κώστας Γεωργίου»

  Οἱ Βούλγαροι δέν μποροῦν ν' ἀναμετρηθοῦν μέ τόν λεβέντη αὐτόν ρασοφόρο, πού στέκεται ἐμπόδιο στήν ὑλοποίηση τῶν σχεδίων τους. Ὀργανώνουν σχέδια ἐξόντωσής του.     Σκοτώνουν κατά λάθος τόν φιλήσυχο Μητροπολίτη Κορυτσᾶς Φώτιο, νομίζοντας πώς ἦταν ὁ Καραβαγγέλης. Ὁ Πατριάρχης Ἰωακείμ ὁ Γ΄, παρόλη τήν ἐκτίμηση πού τρέφει στό πρόσωπο τοῦ ἀγωνιστῆ Ἱεράρχου, πιέζεται ἀπό τήν τουρκική κυβέρνηση νά τόν μετακινήσει ἀπό τήν νευραλγική θέση τῆς Καστοριᾶς.  Ἀναγκάζεται λοιπόν νά τόν καλέσει στήν Κων/λη καί νά τοῦ ἀναθέσει καθήκοντα Συνοδικοῦ. Κρατώντας στήν παλάμη του λίγο χῶμα ἀπό τήν φίλτατη μακεδονική γῆ, φεύγει πιά ἀπό τόν τόπο τῆς διακονίας του βαθιά πονεμένος, στά τέλη τοῦ 1907. Ὁ ἴδιος θά πεῖ χαρακτηριστικά : «Ἡ ἀπομάκρυνσή μου ἀπό τήν Καστοριά θεωρήθηκε σάν ἕνα τραῦμα στόν Μακεδονικό Ἀγώνα, μά ὁ Ἀγώνας βρισκόταν πιά σχεδόν στό τέλος του». Πραγματικά, ἔσπειρε, πότισε τό δένδρο τῆς λευτεριᾶς. Μά, ὅταν τό ποίμνιό του θά δρέπει τούς καρπούς τῶν ἀγώνων του καί θά γιορτάζει θριαμβευτικά τά νικητήρια τῆς ἀπελευθέρωσής του, αὐτός δέν θά 'ναι ἀνάμεσά τους, θά βρίσκεται πολύ μακριά.
  Μιά ἄλλη ἔπαλξη τόν περιμένει. Ἀνακηρύσσεται Μητροπολίτης Ἀμάσειας μέ ἕδρα τήν Σαμψοῦντα. Δεκατέσσερα χρόνια "ὁ Ἀκρίτας τοῦ Πόντου" προσφέρει ἄοκνα τίς πολύτιμες ὑπηρεσίες του σ' αὐτό τό βασανισμένο κομμάτι τοῦ  ἑλληνισμοῦ. Σάν ἄλλος Πατρο-Κοσμᾶς ρίχνει τό βάρος στήν παιδεία, χτίζοντας 115 καινούργια σχολεῖα καί σχολές. Καλλωπίζει τή γῆ τοῦ Πόντου μέ νέους ναούς. Ἑτοιμάζει φιλανθρωπικά ἱδρύματα γιά τίς ἀσθενεῖς τάξεις. Προπάντων, μέ κάθε τρόπο προσπαθεῖ νά προστατέψει τούς ἑλληνικούς πληθυσμούς ἀπό τόν ἐπιχειρούμενο ἔντεχνα ἐκτουρκισμό του. Συντρίβεται, καθώς βλέπει, τό καλοκαίρι τοῦ 1914, τήν δραματική ἐπιστράτευση τῶν νέων, ἀπό 20 ἕως 45 ἐτῶν, στά θρυλικά "τάγματα ἐργασίας". Πρόκειται γιά ἕνα ὕπουλο σχέδιο ἀφανισμοῦ τοῦ ἑλληνισμοῦ τοῦ Πόντου, πού ἔχει μείνει στήν ἱστορία ὡς "λευκή σφαγή". Οἱ Τοῦρκοι ἐπιστρατεύουν νέους μέ τό πρόσχημα νά πάρουν μέρος σέ κατασκευαστικά ἔργα, ἀλλά στήν πραγματικότητα θέλουν μέσα ἀπό τίς κακουχίες, τήν πείνα, τήν ἐξάντληση νά ἀργοσβήσουν καί νά ξεψυχήσουν ἐκεῖ, στά βάθη τῆς Ἀνατολῆς.
  Παρόλες τίς κακουχίες, τίς σφαγές, τίς βεβηλώσεις, τούς ἐξισλαμισμούς καί τά παιδομαζώματα, προσπαθεῖ νά σταματήσει τό κακό ὅπου ἦταν δυνατόν. Ἀναρίθμητα Ἀρμενόπουλα τόν εὐγνωμονοῦν, γιατί τά σώζει ἀπό τόν θάνατο  κατά τήν μεγάλη σφαγή τῆς Ἀρμενικῆς γενοκτονίας, τό 1915. Τήν ἑπόμενη χρονιά διασώζει τήν Άμισό τοῦ Πόντου ἀπό βέβαιη καταστροφή. Γενικά, σ' ὅλη τήν διάρκεια τοῦ Α΄Παγκοσμίου πολέμου, σ' ἐκεῖνον τόν ἀπηνῆ κατατρεγμό τῶν Ποντίων ἀπό τούς Νεότουρκους, πρωτοστατεῖ, ὅπως ἄλλοτε στή Μακεδονία, στήν ὀργάνωση ἀνταρτικῶν σωμάτων. Βαστᾶ γερά ἡ ἄμυνα καί σώζονται χιλιάδες ἀνθρώπινες ζωές ἀπό τίς τουρκικές θηριωδίες.
  Ὁ Κεμάλ στοχεύει νά τόν ἐξοντώσει. Ξέρει πολύ καλά πώς ἡ ἀντάρτικη ἄμυνα τοῦ Πόντου εἶναι, ὅπως εἶχε διακηρύξει, "ὄργανο τοῦ Καραβαγγέλη". Ἀμέσως τό Πατριαρχεῖο, προκειμένου νά τόν φυλάξει ἀπό τίς φονικές διαθέσεις τοῦ ἐχθροῦ, τόν διορίζει Μητροπολίτη Ἰωαννίνων. Τό καταπληκτικό εἶναι πώς ὅπου πήγαινε ριχνόταν μέ πάθος στή δουλειά. Μέσα σ' ἕνα μόνο χρόνο ἀλλάζει τήν φυσιογνωμία τῆς νέας του μητρόπολης. Ἱδρύει ἱερατική σχολή, σχολεῖα, ταπητουργεῖα. Δημιουργοῦνται θέσεις ἐργασίας καί ἀναχαιτίζεται τό μεταναστευτικό ρεῦμα.
Κι αὐτόν τόν ἀσυναγώνιστο ἄνθρωπο, πού μέ τήν θυσιαστική του ἀγάπη ὑπηρέτησε τήν Ἐκκλησία καί τόν Ἑλληνισμό, ἐντελῶς ἀπρόσμενα, ἀδικαιολόγητα, τό 1924, τόν διορίζουν Μητροπολίτη Οὐγγαρίας, σέ μιά χώρα ὅπου ζοῦν ἑπτά μόνον ἑλληνικές οἰκογένειες! Διαμαρτύρεται ἔντονα γιά τήν κατάφωρη αὐτή ἀδικία πού συντελεῖται εἰς βάρος του. Τελικά, τό Πατριαρχεῖο τόν ἐκλέγει Ἔξαρχο Κεντρώας Εὐρώπης στήν μητρόπολη Αὐστρίας. Ζῆ φτωχικά σ' ἕνα προάστειο τῆς Βιέννης. Τά κατάπικρα συναισθήματά του σημειώνει στά ἀπομνημονεύματά του: «...σήμερα κατάντησα νά περιφέρομαι σχεδόν ἄνεργος σ' ἐρείπια, ἐξόριστος ἀπ' τήν Καστοριά, ἀπ' τήν Ἀμάσεια, ἀπ' τήν Κων/λη, ἀφοῦ γλίτωσα πολλές φορές τόν μαρτυρικό θάνατο στήν Τουρκία, καί τελικά ἐξόριστος κι ἀπ' τήν Ἑλλάδα...».
  Αὐτός ὁ μεγαλεπήβολος Ἱεράρχης ξαφνικά περιθωριοποιημένος, ἐντελῶς ξεχασμένος. Ὁ θάνατος τόν βρίσκει στή Βιέννη, τόν Φεβρουάριο τοῦ 1935. Στήν διαθήκη του σημειώνει τίς στερνές του ἐπιθυμίες: «Ἡ κηδεία μου θά γίνει στόν ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου μέ ἕνα μόνον ἱερέα, χωρίς διάκονο. Δέν δέχομαι στήν κηδεία μου οὔτε ἀντιπρόσωπο τοῦ κράτους, οὔτε τῆς ἐκκλησίας, ἐάν τυχόν ἤθελαν ἀναμνησθῆ μετά θανάτου τάς ἐθνικάς μου ὑπηρεσίας. Δέν χρεωστῶ εἰς κανένα οὐδέ ὀβολόν, εἰς τό Ἔθνος προσέφερα ὅ,τι ἦτο δυνατόν ὡς Ἱεράρχης τοῦ '21...». Τόν θάβουν στά κοιμητήρια τῆς Βιέννης. Εἰκοσιτέσσερα χρόνια ἀργότερα γίνεται ἡ ἀνακομιδή τῶν λειψάνων του. Μεταφέρονται τά ὀστᾶ του ἀπό τήν Αὐστρία στήν Ἑλλάδα καί τοποθετοῦνται σέ κρύπτη κάτω ἀπό τόν ἀνδριάντα του στήν Καστοριά.  
  Βιγλάτορα Ἐπίσκοπε, πού ἅπλωσες τίς φτεροῦγες σου σ' Ἀνατολή καί Δύση, συγχώρεσε τίς μικρότητες καί μικροψυχίες μας ἀπό τίς ὁποῖες πάσχει καί σήμερα τό Γένος μας. Ἀπό τήν δόξα τοῦ οὐρανοῦ πού ἀπολαμβάνεις, πρέσβευε, Πατέρα μας, γιά τήν δύσμοιρη πατρίδα μας νά ἀλλάξει ρότα καί νά βρεῖ τόν δρόμο τῆς τιμῆς καί τῶν πνευματικῶν ἀξιῶν.

Ἑλληνίς

Ὁμιλίες, κείμενα, θέατρα, ποιἠματα, παρουσιάσεις, φωτογραφικό ὑλικό, τραγούδια σχετικά μέ τόν Μακεδονικό Ἀγώνα, δεῖτε ἐδῶ.

   Η Μνήμη του ήρωα του Μακεδονικού Αγώνα Παύλου Μελά, που σκοτώθηκε στις 13 Οκτωβρίου 1904 μας υποχρεώνει να θυμηθούμε την προσφορά και τον αγώνα όλων εκείνων που θυσιάστηκαν για να χαρίσουν σε μας ελεύθερη τη Μακεδονία.
   Όταν λέμε Μακεδονικό Αγώνα εννοούμε το διμέτωπο αγώνα που έκαναν οι Έλληνες (1904-1908) εναντίον των Βουλγάρων κομιτατζήδων και των Τούρκων κατά- κτητών. Σκοπός αυτού του αγώνα ήταν η απελευθέρωση της Μακεδονίας και η ένωσή της με την ελεύθερη τότε Ελλάδα. Ήταν η συνέχεια της εθνικής επανάστασης του 1821.
   Ο αγώνας για την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τους Τούρκους κατέληξε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα σε αγώνα κατά των Βουλγάρων, που θέλησαν να επικρατήσουν στον τόπο μας αρχικά με προπαγάνδα και προσηλυτισμό κι αργότερα με τη βία.
   Μετά τον ατυχή πόλεμο του 1897 οι ελληνική κυβέρνηση απασχολημένη με σοβαρά εσωτερικά ζητήματα είχε εγκαταλείψει την άμυνα του ελληνισμού της Μακεδονίας. Δίσταζε να κάνει οποιαδήποτε κίνηση που θα προκαλούσε την Τουρκία και θα κλόνιζε τη συνθήκη που είχε υπογραφεί. Έτσι από το 1901 ως το 1903 το πεδίο ήταν ελεύθερο για τη δράση των Βουλγάρων, οι οποίοι διατύπωσαν την περίεργη θεωρία ότι οι αρχαίοι Μακεδόνες δεν ανήκαν σε καμία ελληνική φυλή, και ότι η Μακεδονία ήταν δική τους. Προβαίνουν λοιπόν σε δυναμικές ενέργειες που αποβλέπουν στην κατάληψη του Ελληνικότατου Μακεδονικού χώρου. Με μια οργανωμένη προπαγάνδα ανέλαβαν στην αρχή ειρηνική εκστρατεία προσηλυτισμού των κατοίκων της Μακεδονίας στη Βουλγαρική Εξαρχία, δηλαδή στην ανεξάρτητη Βουλγαρική Εκκλησία.
   Όταν όμως διαπίστωσαν με αγανάκτηση ότι οι Μακεδόνες ήταν αδύνατο να αρνηθούν την πατρίδα τους, να ξεκοπούν από τις ρίζες τους, από την πίστη των πατέρων τους, όταν κατάλαβαν καλά ότι δεν έχουν να κάνουν με έναν οποιοδήποτε λαό, τότε αλλάζουν τακτική.  Αναπτύσσουν εξοντωτική δράση που στρέφεται εναντίον όλων κυρίως όμως εναντίον ιερέων γιατρών και  δασκάλων. Σκοπός τους να τρομοκρατήσουν, να εξοντώσουν, να αφανίσουν κάθε δυναμικό ελληνικό στοιχείο. Αδυνατεί πράγματι η γλώσσα προκειμένου να αναφέρει τους φόνους, τις ληστείες, τα βασανιστήρια, τις κατακρεουργήσεις, τους εμπρησμούς των εκκλησιών και των σχολείων, που έκαναν τα στίφη των άγριων κομιτατζήδων Βουλγάρων.
   Όταν η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, άρχισαν μερικοί ντόπιοι ν’ αντιδρούν και να ζητούν ενισχύσεις από την ελεύθερη Ελλάδα. Την εποχή αυτή συμβάλλει τα μέγιστα το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Στέλνει σε καίριες θέσεις, μορφωμένους, αποφασιστικούς και γενναίους ιεράρχες για να σταθμίσουν την κατάσταση και να συμπαρασταθούν αναλόγως στον αγωνιζόμενο και ταλαιπωρημένο Μακεδονικό λαό. Τέτοιοι ήταν ο γενναίος μητροπολίτης Καστοριάς   Γερμανός Καραβαγγέλης, του οποίου η συμβολή στον Μακεδονικό Αγώνα είναι ανυπολόγιστη και ο Χρυσόστομος Καλαφάτης μητροπολίτης Δράμας, ο μετέπειτα Μητροπολίτης Σμύρνης και εθνομάρτυρας στη συμφορά του 1922.
   Γεγονός με ξεχωριστή σημασία είναι η τοποθέτηση του Ίωνα Δραγούμη στο Προξενείο Μοναστηρίου, στο τέλος του 1902. Εθναπόστολος ο Δραγούμης, από επιφανή οικογένεια Μακεδονικής καταγωγής με το σύνθημα «αν σώσουμε την Μακεδονία η Μακεδονία θα μας σώσει», συνεργάστηκε με τον Μητροπολίτη Καστοριάς και οργάνωσε την εθνική άμυνα με μικρές αντάρτικες ομάδες από ντόπιους, που έδρασαν στην περιοχή μεταξύ Μοναστηρίου και Καστοριάς. Παράλληλα επικοινωνεί με παράγοντες στην Αθήνα όπου ιδρύεται το Μακεδονικό κομιτάτο, μια νέα φιλική εταιρεία, που αναλαμβάνει να βοηθήσει τον αγώνα.
   Στέλεχος βασικό του κομιτάτου ο Παύλος Μελάς με τρεις άλλους αξιωματικούς, στέλνονται στις αρχές του Φεβρουαρίου του 1903 από την Κυβέρνηση για να δουν από κοντά πως έχει η κατάσταση στη Μακεδονία. Τους οδηγούν ο καπετάν Κώτας από τη Ρούλια, ο Παύλος Κύρου από το Ζέλοβο και ο Νίκος Πύρζας από τη Φλώρινα. Είναι οι τρεις αυτοί άνδρες που είχαν έρθει στην Αθήνα για να εκθέσουν στην Κυβέρνηση την κατάσταση του τόπου τους. Γυρίζοντας στην Αθήνα ο Παύλος κατέθεσε την άποψη ότι έπρεπε να οργανωθούν και να σταλούν   αμέσως σώματα και οπωσδήποτε να βγουν στον αγώνα και άλλοι νέοι αξιωματικοί.
   Η κυβέρνηση πείθεται κι έτσι στις 27 Αυγούστου 1904 ο Μελάς ορκίζεται από το Μακεδονικό Κομιτάτο ως γενικός αρχηγός των σωμάτων Μοναστηρίου-Καστοριάς. Σε λίγες μέρες μαζί με το Λάκη Πύρζα και 10 κρητικούς αφήνει την Αθήνα και περνάει τα σύνορα με το πλαστό όνομα Μίκης Ζέζας, ζωέμπορος, για να μη γίνει αντιληπτός από τις τουρκικές αρχές.
   Οι δυσκολίες που συναντά είναι απερίγραπτες, αλλά η αγάπη του για τη Μακεδονία, η πίστη και η αφοσίωσή του στον αγώνα που ανέλαβε, τον κάνουν να τις υπερνικά και συγχρόνως να ενισχύει τους συντρόφους του.
   Γράφει στη γυναίκα του: «αισθάνομαι μία δύναμη μέσα μου που με ωθεί διαρκώς προς τη Μακεδονία».
   Αλλού πάλι γράφει: «Αναλαμβάνω αυτόν τον αγώνα με όλη την ψυχή και με την ιδέα ότι είμαι υποχρεωμένος να τον αναλάβω, Είχα και έχω την ακράδαντη πεποίθηση ότι μπορούμε να εργαστούμε στη Μακεδονία και να σώσουμε πολλά. Με την πεποίθηση αυτή θεωρώ καθήκον μου να θυσιάσω το παν για να πείσω την κοινή γνώμη. Είμαι βέβαιος ότι ενός ανδρός το αίμα αν ποτίσει το χώμα της Μακεδονίας θα ξυπνήσουν όσοι κοιμούνται, θα ενθαρρυνθούν οι τρομοκρατημένοι, θα φυτρώσουν στην ευγενική γη εκδικητές και σωτήρες».
   Το ημερολόγιο και οι επιστολές του Π. Μελά, ιστορικά κειμήλια πολύτιμα κι ανεπανάληπτα, περικλείουν λεπτομέρειες για τα συναισθήματά του αλλά και για τις δυσκολίες που συναντούσαν, που κόβουν την ανάσα από αγωνία, συγκίνηση,  γλαφυρό τητα και ενάργεια. Γράφει στις 8 Μαρτίου 1904: «Όταν εξεκινήσαμεν ήτο σκότος βαθύ. οι οδηγοί αμφέβαλλαν και πάλιν περί του δυνατού της πορείας Αλλ’ επειδή επεμένομεν, υπήκουσαν. Μόλις όμως διήλθομεν εις το σκότος την επικίνδυνον τουρκικήν ζώνη αμέσως, ως δια μαγείας, τα πυκνά νέφη διελύθησαν και η σελήνη και τα άστρα μας εφώτισαν τον φοβερώτατον δρόμον, τον οποίον επί 3 ώρας ηκολουθήσαμεν δια μέσου παρθένων δασών, κρημνών, ανωφερειών και λοιπών. Ναι, Νάτα μου, επιστεύσαμεν όλοι, με όλην την ψυχήν μας, ότι ο Θεός εκείνην την στιγμήν ευλόγει το έργον μας και δια των αστέρων του εφώτιζε τον δρόμον μας. Η πεποίθησις αύτη μας έδωκε δυνάμεις υπερανθρώπους και, χωρίς να το εννοήσωμεν σχεδόν, εβαδίσαμεν επί 9 ώρας, έκαστος φέρων βάρος 15-20 οκάδων. Τας δυσκολίας τας οποίας υπερνικήσαμεν, δεν ημπορώ να σου τας περιγράψω. Εις κάθε βήμα εκινδυνεύσαμεν να πέσωμεν ή να χάσωμεν τα μάτια μας από τους κλάδους των δέντρων [..…..]. Το ψύχος είναι δριμύτατον. Τα πόδια μας παγωμένα, διότι η πυκνοτάτη δρόσος επάγωσε και περιπατούμεν επί πάγου. Πίπτομεν ημιθανείς σχεδόν, τυλισσόμενοι εις την κάπαν μας. Εν τούτοις είναι περίεργον ότι τα βασανιστήριά μας τώρα μόνον τα ενθυμούμεθα. Όταν τα υφιστάμεθα, ο νους μας όλων ήτο εις την Μακεδονίαν!».

   Για τον πολύ κόσμο ο Παύλος Μελάς είναι μια φυσιογνωμία που την καλύπτει η αχλύ του παρελθόντος. Όμως δεν είναι μυθικό πρόσωπο. Οι απόγονοί του κυκλοφορούν ανάμεσά μας, σεμνοί, απλοί, φορτωμένοι με μια κληρονομιά πολύτιμη όσο και μοναδική. Κι ο ίδιος παραμένει φωτεινό παράδειγμα ενός ανθρώπου όπως ο καθένας από εμάς, που άκουσε τη φωνή της συνείδησής του και αγωνίσθηκε «για να μην καταστρέψουν οι Βούλγαροι τον τρόπο του σκέπτεσθαι και του αισθάνεσθαι που λέγεται Ελληνισμός».

   Αυτός ο ήρωας που αλώνισε τη Μακεδονία ενισχύοντας ηθικά και υλικά τους κατατρεγμένους και καταπιεσμένους Έλληνές, οργανώνοντάς τους και διδάσκοντάς τους, με πληγές στα πόδια και την αγωνία στην ψυχή για την έκβαση της αποστολής του, αναρωτιέται: «Δεν φαντάζεσαι την κατάστασίν μου την ψυχικήν. Θέλω και πρέπει να μείνω εδώ αλλ’ ο πολυτάραχος και σχεδόν άγριος βίος μου με κάμνει να νοσταλγώ τον ήσυχον και γλυκύν οικογενειακόν βίον. Και εδώ έχω τας ικανοποιήσεις μου και εκεί την ευτυχίαν μου. Αλλ’ εδώ με κρατεί επί πλέον το καθήκον και προ πάντων αι υποχρεώσεις ας ανέλαβα. Αισθάνομαι ότι θυσιάζομαι, αλλά τουλάχιστον θα κατορθώσω τίποτε;» Σε άλλη περίπτωση φρικιά στη σκέψη των ζοφερών προοπτικών: «Τρέμω και συγκινούμε σκεπτόμενος ότι εγώ, ο οποίος ουδέ μύγαν εσκεμμένως εσκότωσα ποτέ, από αύριον θα φονεύσω, θα δολοφονήσω ίσως και ανθρώπους ακόμη. Τρέμω, αλλ’ ανυπομονώ να το κάμω». Δεν αλλοτριώνεται, γνωρίζει το καθήκον του, το επιτελεί αλλά το μυαλό του είναι και σε ένα άλλο επίπεδο στην οικογένειά του, στη Ναταλία, στα παιδιά του, την οικογένεια Δραγούμη: «Χαίρε, αγάπη μου, μη με σκέπτεσαι πλέον εμένα, αλλ’ ευχήσου δια την επιτυχίαν της αγίας αποστολής μας. Φίλησε την μητέρα μου και τους αδελφούς μου, ως επίσης όλην την αγίαν ελληνικήν και χριστιανικήν οικογένειάν σου…..Τα παιδιά φιλώ και ευλογώ».
   Δεν είναι κραυγαλέο το έργο του Μελά αλλά σεμνό και τίμιο. Το διαποτίζει όμως απεριόριστο μεγαλείο, που συμπυκνώνεται σε μια τελευταία δραματική ενέργεια, παρακαταθήκη και κληρονομιά όχι μόνο στους δικούς του αλλά στο έθνος ολόκληρο. Λαβωμένος θανάσιμα σε σύγκρουση με Τούρκους στη Στάτιτσα, κάλεσε τον φίλο και συνεργάτη του Πύρζα και του είπε: «Το σταυρό να τον δώσεις στη γυναίκα μου και το τουφέκι, όπως σου είπα, του Μίκη(του γιου του). Και να τους πεις, ότι το καθήκον μου έκαμα».
   Τη συγκλονιστική εντύπωση από το θάνατο του Παύλου Μελά την έκλεισε ο Ποιητής μας Κωστής Παλαμάς στους παρακάτω στίχους:

Σε καίει λαός. Πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι
Στον τόπο που σε πλάγιασε το βόλι, ω παλικάρι.
Πανάλαφρος ο ύπνος σου. Του Απρίλη τα πουλιά
Σαν του σπιτιού σου να τα’ κους λογάκια και φιλιά
Και να σου  φτάνουν του σκληρού χειμώνα οι καταρράχτες
Σαν τουφεκιού αστραπόβροντα και σαν πολέμου κράχτες.
Πλατιά του ονείρου μας η γη και απόμακρη.
Και γέρνεις εκεί και σβεις γοργά.
Ιερή στιγμή. Σαν πιο πλατιά τη δείχνεις,και τη φέρνεις σαν πιο κοντά!
   Ο θάνατος του έγινε ύμνος και τραγούδι. Όλη η Μακεδονία έκανε το όνομά του θρύλο και σύνθημα γενικού ξεσηκωμού. Το τέλος του έγινε αρχή γενικού συναγερμού. Το παράδειγμά του ακολούθησαν απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδος κι άλλοι αξιωματικοί κι εθελοντές, όπως ο Κων/νος Μαζαράκης, ο λοχαγός Μωρΐτης, ο Τέλος Άγρας, ο Κω/νος Γαρέφης ο Ιωάννης Δεμέστιχας και πολλοί άλλοι, που αγωνίστηκαν με τη σειρά τους και πολλοί έδωσαν και τη ζωή τους για να πετύχουν το μεγάλο σκοπό: Να μας χαρίσουν τη Μακεδονία.
   Χρέος μας είναι ν’ αγρυπνούμε κι αν χρειαστεί με αγώνες να την υπερασπιστούμε και  να την διαφυλάξουμε ελεύθερη όπως μας την παρέδωσαν!
 

  Ζοῦμε σέ ἕναν πολιτισμό πού ἐλαχιστοποιεῖ τόν ρόλο τῶν ἀνδ­ρῶν, ἀπορρίπτει τήν ἀξία τῶν πατέρων καί γενικά τείνει νά θεωρεῖ τό ἀνδρικό φύλο ὡς περιττό. Ὅλα αὐτά ἀπορρέουν ἀπό τό φε­μινιστι­κό κίνημα, πού ξεκίνησε στό τέλος τῆς δεκαετίας τοῦ 1960. Εἶναι διάχυτη ἡ σκέψη ὅτι οἱ γυναῖκες μποροῦν νά κάνουν τά πάντα -ὅσα ἕνας πατέρας σέ μία οἰκογένεια- καί ὅτι οἱ ἄνδρες εἶ­ναι λίγο-πολύ «ξεπερασμένοι». Δυστυ­χῶς, κάποιοι προχωροῦν ἀκόμη πα­ραπέ- ­ρα, ἐνισχυόμενοι ἀπό τήν ἐπι­­στήμη τῆς τεχνητῆς γονιμοποίη­σης: μία γυναί­κα δέν χρειάζεται τόν ἄνδρα, γιά νά ἱκανοποιήσει τό μητρικό της φίλτρο. Χρειά­ζεται μό­νον τό σπέρμα του!
  Ἔρχονται ὅμως κάποιες μελέτες-ἔ­ρευνες πού τά ἀποτελέσμα­τά τους τελείως ἀπροσδόκητα μᾶς ξα­φνιάζουν, μᾶς ξυπνοῦν ἀ­πό τόν λήθαργό μας καί μᾶς θέτουν πρό τῶν εὐθυνῶν μας. Μᾶς ἀναγκάζουν, ἑκόντες ἄκοντες, νά ἀνα­θε­ωρήσου­με παγιωμένες θέσεις καί ἀν­τι­λή­ψεις, ἄν ὄντως εἴμαστε τέκνα τοῦ Θε­οῦ καί ἐπιθυμοῦμε τήν εὐτυχία τῶν παιδιῶν μας καί ὄχι τήν ἱκανοποίηση τῶν παθῶν μας.
  Μία τέτοια ἔρευνα-μελέτη πρα­γμα­τοποιήθηκε τήν τελευταία δεκαετία ἀ­πό τήν ἐλβετική κυβέρνηση μέ τή χρη­­μα­τοδότηση τῆς Εὐ­ρωπαϊκῆς Ἕνωσης. Ἡ μελέτη ἀπο­καλύπτει ὅτι «ἡ θρησκευτική πρα­κτι­κή τοῦ πατέρα στήν οἰκογένεια εἶναι αὐτή πού καθορίζει πάνω ἀπ᾽ ὅλα τή συμμετοχή τῶν παιδιῶν στήν Ἐκκλησία ἤ τήν ἀπομάκρυνσή τους ἀπ᾽ αὐ­τήν».
  Τά ἀποτελέσματα τῆς ἔρευνας:
•Ἐάν ὁ πατέρας καί ἡ μητέρα εἶ­ναι συνειδητά μέλη τῆς Ἐκκλησίας,
τό 33% τῶν παιδιῶν τους θά γίνουν συνειδητά μέλη,
τό 25% τῶν παιδιῶν τους θά ἀδιαφορήσουν.
•Ἐάν ἡ μητέρα εἶναι συνειδητό μέ­λος καί ὁ πατέρας ἀδιάφορο,
τό 2% τῶν παιδιῶν τους θά γίνουν συνειδητά μέλη,
τό 60% τῶν παιδιῶν τους θά ἀδιαφορήσουν.
•Ἐάν ὁ πατέρας εἶναι συνειδητό μέ­λος καί ἡ μητέρα ἀδιάφορο,
τό 44% τῶν παιδιῶν τους θά γίνουν συνειδητά μέλη,
τό 34% τῶν παιδιῶν τους θά ἀ­δια­φορήσουν.
  Πολλοί πιστεύουμε ὅτι οἱ γυναῖ­κες εἶναι οἱ «κυρίαρχοι γονεῖς» καί οἱ ἄν­δρες λίγο πολύ «δευτερεύοντες». Οἱ παραπάνω ὅμως ἀ­ριθμοί δέν τό ἐπιβε­βαι­ώνουν. Συγ­κρίνεται τό 2% μέ τό 44%; Καί δέν εἶναι ἡ μοναδική μελέτη-ἔ­ρευ­να!
  Ὁ καθηγητής τῆς κοινωνικῆς ἐργασίας Vern Bengtson τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Νότιας Καλιφόρνι­ας στό πρόσφα­το βιβλίο του «Οἰ­κογένειες καί Πίστη: Πῶς ἡ θρησκεία περνᾶ ἀπό γενιά σέ γε­νιά» ἐρευνᾶ καί ἐξετάζει ἐδῶ καί τρι­αν­ταπέντε χρόνια τίς θρησκευτικές πεποι­θήσεις καί τίς πρακτικές περισσότερων ἀπό 3.500 παππούδων, γιαγιάδων, γονιῶν, ἐγγονῶν καί δισέγγονων. Τά ἀ­ποτελέσματα ἐπιβεβαιώνουν τήν ὡς ἄνω μελέτη. Σέ συν­έν­τευξή του, ὅταν ρωτήθηκε νά ἐξηγήσει τό γεγονός πῶς ὁρισμένοι γονεῖς ἐπιτυγχάνουν νά μεταδώσουν τήν πίστη τους στά παιδιά τους, ἐνῶ ἄλλοι δέν τά καταφέρνουν, ἀπάντησε:
  «Μία ἀρκετά προφανής παράμετρος, περισσότερο ἐμφανής ἀπ᾽ ὅ,τι περίμενα, ἐντοπίζεται στούς γονεῖς πού παρέχουν πρότυπα. Ἄν οἱ γονεῖς δέν εἶναι συνεπεῖς, τά παιδιά δέν θά ἔχουν θρησκευτικά πρότυπα νά μιμηθοῦν. Μέ ἄλλα λό­για, μή στέλνετε τά παιδιά σας στήν ἐκκλησία, φέρτε τα οἱ ἴδιοι.
Μία ἄλλη διαπίστωση εἶναι ἡ ποιότητα τῆς σχέσης μεταξύ γο­νέα καί παιδιοῦ, ἡ ὁποία ἐπηρεά­-ζει τήν πραγμάτωση τῆς ἐπιτυχίας ἤ μή στή μετάδοση τῆς πίστης. Αὐτό πού πράγματι ἐνδιαφέρει  γιά τή θρη­σκευ­τική μετάδοση εἶ­ναι ὁ στε­νός δεσμός τοῦ παιδιοῦ μέ τόν πατέρα• μετράει περισσότερο ἀπό τή στε­νή σχέση μέ τή μητέρα. Οἱ ζεστοί καί θετικοί γονεῖς, κυρίως οἱ πατέρες, τείνουν νά εἶναι οἱ πιό πετυχημένοι».
  Ἡ πλειονότητα τῶν κοινωνιολόγων θεωρεῖ φυσικό γιά τούς ἀν­θρώπους -πο­λύ περισσότερο μά­λιστα γιά τά μικρά παιδιά- νά ἀντιλαμβάνονται τόν Θεό ὡς μία πα­τρική μορφή στή ζωή τους. Ἐάν ὁ πατέρας τά φροντίζει, ἔχει ὑ­πο­μο­νή, ἀνησυχεῖ, πιστεύουν πώς καί ὁ Θεός ἔχει τά ἴδια χαρακτηριστικά. Καί τό ἀντίθε­το συμβαίνει, ὅταν ὁ πατέρας εἶναι αὐ­ταρχικός, σκληρός, βίαιος, ἐπικριτικός, ἄτεγκτος ἤ ἀπών. Ἀκόμη καί ἄν τά παιδιά διανοητικά ἀποδέχονται ὅτι ὁ Θεός εἶ­ναι δίκαιος, ὑπομονετικός, τρυ­­φερός καί εὐγενικός, εἶναι πο­λύ δύσκολο γι᾽ αὐτά νά συνδεθοῦν στενά καί βαθιά μα­ζί του, ἄν ὁ πατέρας τους δέν ἔχει τά ἴ­δια χαρακτηριστικά. Ἀνάλογα καθορί­ζουν τή στάση τους ἀπέναντί του. Ἀντιλαμβάνεται κανείς τό μέγεθος τῆς εὐ­θύνης τοῦ γονιοῦ-πατέρα ἀπέναντι στό παιδί του!
  Ἡ Eliza Zhai Autry, κοινωνιολόγος τῆς Θρησκείας, σέ σχετική ἔ­ρευ­να γιά τή θρησκευτικότητα τῶν παιδιῶν πού προέρχονται ἀπό διαζευγμένες οἰκογένειες διαπιστώνει ὅτι ἡ ἐπιρροή τοῦ πατέρα εἶναι κρίσιμη καί καθορίζει ἄν τά παιδιά ὡς ἐνήλικες θά δραστηριοποιη­θοῦν στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας. «Ἡ ἐ­πιρροή τῶν πατέρων εἶναι μοναδική καί ζωτικῆς σημασίας. Ἡ ἐ­πιρροή τῆς μητέρας εἶναι σταθερή. Εἶναι πάντα ἐκεῖ. Ἀλλά κατά κάποιο τρόπο αὐτό δέν εἶναι ἀρκετό». Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τίς φυσιολογικές οἰκογένειες, παρατηρεῖ ἡ Autry, μέσα στίς ὁποῖες τά παιδιά προσ­βλέπουν καί στούς δύο γονεῖς, στόν πατέρα καί στή μητέρα, ὡς πρότυπα πρός μίμηση. Ὡστόσο τά ἴδια μποροῦν νά διαμορφώσουν τή δική τους προσωπικότητα καί ὡς πρός τό θέμα τῆς πίστεως.
  Καθώς ὅμως ὁ δυτικός πολιτισμός συνεχίζει νά ὑποτιμᾶ τούς ἄν­δρες ὅλο καί περισσότερο καί ὅσο οἱ ἄνδρες θά ἐπιλέγουν νά ἀναλαμβάνουν λιγότερο ἐνεργό ρόλο στή ζωή τῶν παιδιῶν τους, τά κοινωνικά δεινά θά συνεχίζουν νά αὐ­ξάνονται. Ἡ ἀπουσία τοῦ πατέρα δημιουργεῖ ἕνα δράμα στή ζωή τοῦ παιδιοῦ, ἕνα κενό στήν ψυχή του, μία πληγή ἀθεράπευτη, ἕνα τραῦ­μα• «πατρική πεί­να» (father hunger) ὀνομάζεται στήν ψυχολογία καί εἶναι μία ἀγωνιώδης ἀ­να­ζήτηση πατρικοῦ προτύπου. Τήν πεί­να αὐτή μπορεῖ νά τή στομώσει μόνο τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Κυρίου, πού ἀφειδώλευτα προσφέρει στά παιδιά του ἡ ἀσύνορη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ Πατέρα μέ­σῳ τῆς θυσίας τοῦ Υἱοῦ του. Διαφορετι­κά «ἡ πατρική πεί­να» θά τρώει τά σω­θικά τῶν παιδιῶν κάθε ἡλικίας, θά τά ὁδηγεῖ σέ ἐπικίνδυνες, σκοτεινές καί ἄνυδρες ἀτραπούς καί τότε «ἐκλείψουσιν αἱ παρθένοι αἱ καλαὶ καὶ οἱ νεανίσκοι ἐν δίψει» (Ἀμώς 8,13).

Ἀθ. Γκάτζιος
Παιδαγωγός

 Στόν τόπο μου τό καλοκαίρι βαστᾶ μέ­χρι πού νά ᾽βγει καί ὁ Σεπτέμβης, μά ὅλοι τό ξέραμε πώς στήν οὐ­σία στά τέλη τ’ Αὐ­γούστου τέλειω­νε. Ὁ Σεπτέμβρης, ὅσο ζεστός κι ἄν ἦ­ταν, δέν ἦταν καλοκαίρι. Μα­ζί μέ τά χε­λιδόνια πού μᾶς τά ἔπαιρ­νε, μᾶς ἔ­παιρ­νε καί τούς φίλους, τούς θειούς καί τίς θειές πού ἔρχονταν γιά διακοπές, μᾶς ἔπαιρνε τήν ξε­γνοια­σιά. Κάθε καλοκαίρι στό μικρό μου χω­ριό τέλειωνε μέ τήν ἴδια ἀπαράλλακτη εἰ­κόνα. Ἐμεῖς πού μέναμε, βλέποντάς το νά ἀδειάζει νιώθαμε τό ἄδειασμα ὅ­μοιο μέ κεῖνο πού νιώθαμε στήν καρδιά μας καί ᾽κεῖ­νοι πού ἔφευγαν ἄφηναν μέ τό δάκρυ τους σέ μᾶς κάτι ἀπό τή δική τους τήν καρδιά.
Ἔτσι ἦταν τά πράγματα ὥς ἐκεῖνο τό πικρό καλοκαίρι τοῦ 1974. Τό μικρό χω­ριό μου γέμισε προσφυγιά. Καί ἐ­πει­δή τή δική μας τήν φυλή «δέν τήν βαραίνει ὁ πόλεμος κι ἐμπόδισμα δέν εἶναι, στίς κορασιές νά τραγουδοῦν καί στά παιδιά νά παίζουν» ἐκεῖνο τό καλοκαίρι ἦταν τό πιό μακρύ πού θυμᾶμαι.
Ἤμουν ἀκόμα παιδί, καί τά παιδιά εὔ­κολα ξεχνοῦν τό κακό. Καινούργιοι φίλοι, καινούργια παιχνίδια. Καί θά ἤμασταν ὅλοι εὐτυχισμένοι ἄν δέν ὑπῆρ­χαν οἱ μεγάλοι μέ τά μαῦρα πού μᾶς θύμιζαν πώς ἔ­γινε πόλεμος, οἱ γυναῖκες μέ τά μαντήλια καί τά τρομαγμένα ἀ­κόμα μάτια. Ἄν δέν ἀκούγαμε τίς νύχτες ἀπό τά ἀνοιχτά παράθυρα τούς θρήνους πού ἔσκιζαν τό σκοτάδι κι ἔ­φταναν ὥς τίς ἀλάνες πού ὥς ἀργά παίζαμε.
Σάν τέλειωσε ὁ Αὔγουστος τίποτα δέν ἄλλαξε στό χωριό μου. Κανένας φίλος δέν γύρισε ἐκεῖ ἀπ’ ὅπου ἦρθε, κανένα σπίτι δέν ἄδειασε. Ὁ Σεπτέμβρης μᾶς βρῆκε ὅ­λους μαζί ντόπιους καί πρόσφυγες μέ ἄ­δεια τήν καρδιά καί γεμάτο τό χωριό.
Ἦταν, θυμᾶμαι, λίγο πρίν ἀνοίξουν τά σχολεῖα καί ὁ καινούργιος δάσκαλος εἶχε ἤδη ἔρθει στό χωριό καί καθόταν μαζί μέ τούς ἄνδρες στό καφενεῖο. Ἐγώ πού εἶχα τελειώσει τό Δημοτικό πλη­σί­α­σα μέ πιό πολύ θάρρος νά τόν δῶ ἀπό κοντά. Ἦταν νέος καί μοῦ φάνηκε συμ­πα­θητικός.
- Δάσκαλε, ἄκουσα νά λέει ὁ γερο-Θω­μᾶς, πού πλησίαζε τά ἐνενήντα καί ἦταν ἀπό τούς πρώτους πρόσφυγες πού ἦρθαν στό χωριό. Ἐσύ πού εἶσαι γραμματιζούμενος τί λές; Θά γυρίσου­με πίσω;
Στύλωσα τό ἀφτί μου ν’ ἀκούσω τί θά ἔλεγε ὁ δάσκαλος. Παράξενο, ἐκεῖ­νος δέν εἶπε τίποτα, μόνο ἔκλαψε.
- Δάσκαλε, γιατί δέν μ’ ἀπαντᾶς, ἐ­πέ­με­νε ὁ γερο-Θωμᾶς, θά γυρίσουμε στά σπίτια μας;
- Θά γυρίσουμε, παππού, θά γυρί­σου­με! ἀπάντησε ἀργά - ἀργά ὁ δάσκαλος καί χάιδεψε μέ στοργή τό γέρικο χέρι π’ ἀ­κουμποῦσε στό μπαστούνι.
Ἀπό κείνη τήν ὥρα ἔνιωσα πώς μεγάλωσα, ἀπό κείνη τήν ὥρα ἔχασα τήν ξεγνοιασιά μου. Δέν ἤμουν πρόσφυγας, ὅ­μως κατάλαβα τί σημαίνει μοιρασμένη πατρίδα, καί ἀγάπησα τούς πρόσφυγες μέ ὅλη τήν καρδιά μου.
Ὁ γερο-Θωμᾶς ἔγινε μιά ἀπό τίς ἔ­γνοιες μου. Ὅλο τάχα τυχαῖα περνοῦσα ἔξω ἀπό τό σπίτι του καί ὅλο ἔβρισκα ἀ­φορμές νά κουβεντιάζω μαζί του.
- Ἄχ, παιδί μου, μοῦ εἶπε μιά μέρα, ἄ­φησα τήν κυρά μου, τρεῖς μέρες πεθαμένη σέ νιόσκαφτο τάφο. Οὔτε σταυ­ρό δέν πρόλαβα νά στήσω, οὔτε τρισά­- γιο νά τῆς κά­νω.
- Παιδιά δέν ἔχεις, παππού, τόν ρώ­τη­σα.
Ἄνοιξε τή χούφτα του καί τέντωσε ὅλα τά δάκτυλά του.
- Πέντε, μοῦ ἀπάντησε. Ὅλα στήν Ἀγγλία, κι οὔτε πού ξέρουν γιά τή μάνα τους, δέν πρόλαβα νά τούς τό γράψω.
- Καί δέν σ’ ἔψαξαν, παππού; ρώτη­σα ὅλο ἀπορία.
- Ξέρω κι ἐγώ παιδί μου; ἀπάντησε ὁ γέρος καί τόν πῆρε τό παράπονο.
Ὁ γερο-Θωμᾶς εἶχε ἕνα μικρό τραν­ζιστοράκι καί τό ἀκουμποῦσε, τό κολλοῦσε πές καλύτερα, πάνω στ’ ἀφτί   του κάθε φορά πού ξεκινοῦσε ἡ ἐκ­πο­μπή «Ἀναζητήσεις μέσῳ τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυ­ροῦ». Δέν θά ξεχάσω ποτέ ἐκείνη τή μέ­ρα πού ὁ ἐκφωνητής εἶπε: «Τόν Θωμᾶ Γεωργίου, 89 ἐτῶν, ψάχνουν τά παιδιά του Ἀνδρέας, Μάριος, Γεωργία, Παρασκευή καί Ἑλένη. Ὅποιος γνωρίζει κά­τι γι’ αὐ­τόν νά ἐπικοινωνήσει μέ τά γραφεῖα τοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ».
Ἄφησα τόν παππού νά κλαίει ἀπό τή χαρά του καί ἔτρεξα στόν δάσκαλο.
Στίς 10 τοῦ Σεπτέμβρη ὁ γιός του ὁ Ἀν­δρέας μαζί μέ τόν ἐγγονό του Θωμᾶ ἦρ­θαν καί τόν βρῆκαν στό χωριό. Τόν πίεζαν νά τόν πάρουν μαζί τους στήν Ἀγγλία, μά ἐ­κεῖ­νος δέν ἤθελε οὔτε νά τό ἀκούσει.
- Μέ καρτερᾶ ἡ μάνα σου, γιέ μου, τοῦ εἶπε ὅταν ἐκεῖνος ἐπέμενε. Πρέπει νά τῆς κάνω σταυρό! Ξέρεις τί σημαίνει μνῆ­μα δί­χως σταυρό; Τουρκάλα δέν ἦταν, γιέ μου, ἡ μάνα σου καί τήν ἀγαποῦσε πολύ τήν Ἐκκλησία.
- Ποῦ θά πάει; Σιγά - σιγά θά τόν πεί­σω, μοῦ εἶπε αἰσιόδοξα ὁ κυρ-Ανδρέας.
Τήν ἄλλη μέρα ὁ παππούς ἐπέμενε νά πᾶνε ὅλοι μαζί στήν πόλη. Ζήτησε ἀπό τή μάνα μου νά πάρουν καί μένα μαζί τους.
- Τώρα πού εἶσαι ἐδῶ νά παραγ­γεί­λου­με τό σταυρό γιά τόν τάφο τῆς μά­νας σου νά εἶναι ἕτοιμος ὅταν γυρί­- σουμε πί­σω. Καί θέλω νά εἶσαι καί σύ, παιδί μου, -γύρισε καί εἶπε σέ μένα- γιά νά ξέρεις ποιός σταυρός εἶναι, μή μέ γελάσουν ἐ­πει­δή εἶμαι γέ­ρος.
Παραγγείλαμε τόν σταυρό καί γυρί­σα­με πίσω. Ὁ γέρος ἦταν πιά ἥσυχος.
Ἀνήμερα τοῦ Σταυροῦ στίς 14 τοῦ μήνα ἡ καμπάνα κτύπησε πένθιμα. Ὁ γε­ρο-Θω­μᾶς ἔφυγε γιά τήν ἀληθινή αἰ­ώ­νια πατρίδα.
Ὅλο τό χωριό, ντόπιοι καί πρόσφυγες, ἦταν ἐκεῖ ὅταν ἡ γῆ τοῦ χωριοῦ μου δεχότανε στά σπλάχνα της τόν πρῶτο πρόσ­φυγα. Ὁ σταυρός πού ὁ ἴδιος παρήγγειλε στήθηκε πάνω στό λι­τό του μνῆμα.
Πέρασαν 40 χρόνια! Τά κόκκαλα τοῦ γερο-Θωμᾶ ἔγιναν ἕνα μέ τό χῶμα τοῦ χωριοῦ μου καί ὁ σταυρός πού μένει ἐκεῖ στημένος θυμίζει πώς ἀνήκει καί σ’ ἕναν ἄλλο τάφο καί ἀνανεώνει τήν ἐλ­πίδα πώς κάποτε δυό χέρια θά τόν σηκώσουν μαζί  μέ τά κόκκαλα τοῦ παπ­ποῦ Θωμᾶ γιά νά τόν μεταφέρουν ἐκεῖ, ἐκεῖ πού ἔμεινε ἡ καρδιά καί ἡ κυρά τοῦ γερο-Θωμᾶ. Ἐκεῖ πού σέ κανένα μνῆμα πιά δέν ἄφησαν σταυρό. Καί τότε θά εἶναι Ἀνάσταση!

Ε.Β.

 Τό ΙΒ΄ Ἐκπαιδευτικό Συνέδριο πού διοργάνωσε ἡ Ὀρθόδοξη Ἀδελφότητα "Χριστιανική Ἐλπίς" μέ θέμα ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΔΑΣΚΑΛΟΣ κατέληξε στά ἀκόλουθα:

  1. Στήν ἑλληνορθόδοξη παράδοσή μας ὑπάρχει ἄμεση σχέση μεταξύ τῶν ὅρων παιδεία - ἀγωγή καί μόρφωση, πού εἶναι καί ὁ σκοπός τῆς ἀγωγῆς. Τό ἀνθρω­πολο­γικό καί παιδευτικό ἰδεῶδες τῆς Ρωμιοσύνης εἶναι ὁ πεπληρωμένος θείας σοφίας ἄν­θρωπος τοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος διαμορφώνεται μέσα στό πνευματικό πλαίσιο τῆς Ἐκ­κλησίας. Ἡ παιδεία μας ὀφείλει νά εἶναι θεοκεντρική. Ἐντούτοις στήν ἱστορική μας σάρκα παρασιτεῖ καί ἡ ἀλλοτρίωση, στήν ὁποία ἰδιαίτερα συνέβαλε ὁ Διαφωτισμός. Ἡ σημερινή πλανητική κοινωνία ἀπαιτεῖ παγκό­σμια σχήματα, ὅπως ὁ διπλός οἰκουμε­νισμός, πολιτικός καί θρησκευτικός καί ἡ πανθρη­σκεία. Τό πρόβλημα τῆς ἐκπαίδευ­σής μας εἶναι ἡ ἀπουσία ὁραμάτων, ἐμπνεομένων ἀπό τήν ἑλληνορθόδοξη παράδοσή μας. Ὡστόσο ὑπάρχει ἐλπίδα, ἀρκεῖ νά μή γκρεμίσουμε τό οἰκοδόμημα τῆς ἀρετῆς καί θάψουμε ζωντανή τήν ψυχή μας.

  2. Ἐπιστάτης τῆς ψυχῆς, παιδαγωγός τοῦ ἤθους, φροντιστής τοῦ λογικοῦ, ἐπιμε­λητής τῆς καρδιᾶς, εἶναι ὁ δάσκαλος. Πολλαπλός καί πολυδιάστατος εἶναι ὁ ρόλος του σήμερα. Τό Σύνταγμα τοῦ 1975, ὁ νόμος 1566/1985, τό προεδρικό διάταγμα 201/1998 τά Ἀναλυτικά Προγράμματα καί τό Διαθεματικό Ἑνιαῖο Πλαίσιο Προγραμ­μάτων Σπουδῶν ὁρίζουν σκοπούς καί θέτουν στόχους τούς ὁποίους ὀφείλει νά ἐπι­τύχει τό ἐκπαιδευτικό σύστημα καί οἱ ὁποίοι ἀποβλέπουν στήν ἠθική καί πνευματική ἀνάπτυξη τῶν μαθητῶν, στήν καλλιέργεια ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς συνείδησης, καί στήν ἀπόκτηση ὅλων ἐκείνων τῶν δεξιοτήτων, ψυχικῶν καί σωματικῶν, πού βοη­θοῦν τό παιδί στήν ἰσορροπημένη ἀνάπτυξη καί σέ ἁρμονική συνύπαρξη μέ τό περι­βάλλον, φυσικό καί κοινωνικό. Ὁ δάσκαλος ὡς φορέας ἀξιῶν μπορεῖ νά ὁδηγήσει τούς μαθητές του πιό πέρα ἀπό τή δι­δα­κτέα ὕλη. Ἐξάλλου ὑπάρχουν τρόποι νά ἐπέμβει καί στήν διδακτέα ὕλη (ἐθνι­κοθρη­σκευ­τι­κές γιορτές, εὐέλικτη ζώνη, προγράμματα φιλαναγνωσίας, περιβαλλον­τι­κῆς ἐκπαίδευσης). Ὁ ἐνθουσιασμός εἶναι τό πλέον ἀπαραίτητο ἐφόδιο γιά νά ἀγ­γί­ξουμε τίς ψυχές τῶν παιδιῶν καί νά τά παρακινήσουμε σέ πρωτοβουλίες.

  3. Γιά νά μπορεῖ ἡ πολιτεία νά ἀνταποκριθεῖ στούς γρήγορους ρυθμούς μέ τούς ὁ­ποίους ἐξελίσσεται ἡ κοινωνία, ὀφείλει νά καταρτίζει καί νά ἐνημερώνει συνεχῶς, μέ διαρκῆ καί ἔγκυρη ἐπιμόρφωση τούς ἐκπαιδευτικούς πού ἐπιτελοῦν ἔργο ὑψηλῆς κοινωνικῆς εὐθύνης. Ἡ πρόοδος, ἡ οἰκονομική ἀνάπτυξη, ὁ πολιτισμός καί ἡ συνοχή τῆς κοινωνίας ἐξαρτῶνται, σέ μεγάλο βαθμό, ἀπό τήν ποιότητα τῆς ἐκπαίδευσης καί κατ’ ἐπέκταση ἀπό τή συμβολή καί την προσπάθεια του δασκάλου. Τό νομικό πλαί­σιο πού διέπει τήν λειτουργία τοῦ σχολείου δίνει μεγάλα περιθώρια ἐλευθερίας καί δράσης στόν χριστιανό ἐκπαιδευτικό. Ὀφείλει νά τό γνωρίζει καί νά κινεῖται μέ σοφία καί σύνεση. Ὁ νόμος δέν ἀποτελεῖ τροχοπέδη, ἀλλά ἀσφαλίζει ἀπό λάθη καί ἀ­στοχίες. 

  4. Τό σύγχρονο ἑλληνικό σχολεῖο προτάσσει τή σημασία τῶν ἐρευνητικῶν ἐργα­σι­ῶν (project) καί τῶν προγραμμάτων καινοτόμων δράσεων (περιβαλλοντικῆς ἐκπαί­δευσης, ἀγωγῆς ὑγείας, πολιτιστικῶν θεμάτων) ὡς γνωστικοῦ φορέα προαγωγῆς καί ἀνέλιξης τῶν ἐκπαιδευτικῶν καί μαθητῶν. Ἡ ποικίλη θεματολογία τους καλύπτει τό ἐνδιαφέρον ὅλων τῶν εἰδικοτήτων Ἡ συμμετοχική διαδικασία τοῦ μαθητοκεντρικοῦ μοντέλου, πού προϋπο­θέτουν οἱ παραπάνω ἐργασίες καί δράσεις, βγάζει τόν μαθητή ἀπό τά «στεγανά» τῆς τάξης καί διευρύνει τόν ὁρίζοντα τῶν ἐνδιαφερόντων του μέσα ἀπό ἔρευνα καί βιωματικές προσεγγίσεις. Ὁ ρόλος τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ, ρόλος συνοδοιπόρου καί συνερευνητή τῆς παιδικῆς περιέργειας, εἶναι ἀπόλυτα ταυτισμένος μέ τόν σκοπό, τούς στόχους πού θέτουν οἱ ἴδιοι οἱ μαθητές, ἐνῶ ἡ κατάθεση τῆς προσωπικῆς του ἐμπειρίας εἶναι ἡ ἀ­σφαλής δικλείδα γιά τή σωστή κατεύθυνση.

  5. Ἡ κλιμακούμενη οἰκονομική κρίση ἔφερε στό φῶς τήν ὑποβόσκουσα βιούμενη ἠθική κρίση. Οἱ μαθητές μας, συχνά πιστά ἀντίγραφα τοῦ οἰκογενειακοῦ πειβάλ­λον­τος, μεταφέρουν στίς σχολικές τάξεις μία γενικευμένη σύγχυση τῆς σύγχρονης οἰκο­γένειας. Τά οἰκογενειακά προβλήματα, οἱ πάσχουσες σχέσεις τῶν συζύγων, ἡ ἀ­που­σία ἐπικοινωνίας γονέων καί παιδιῶν, ἡ ἀνυπαρξία ἰδίως τοῦ πατέρα εἶναι μ­ερικές μό­νο ἐκφάνσεις τοῦ «παγκοσμιοποιημένου» μας σύγχρονου νεοελληνικοῦ τρόπου βιοτῆς.

  Ὑπάρχουν ὅμως δάσκαλοι, οἱ ὁποῖοι κάνουν κατάθεση ψυχῆς προσπαθώντας νά πιάσουν τούς ἐ­σώτερους χτύπους τῶν παιδικῶν καί προπάντων τῶν ἐφηβικῶν καρ­διῶν. Εἶναι αὐτοί πού κοιτάζοντας τούς μαθητές τους κατάματα τολμοῦν νά θυσιά­σουν καί νά θυ­σιαστοῦν, ζώντας τό «μαρτύριο τῆς μαρτυρίας». Αὐτοί βροντο­φω­νά­ζουν μυστικά καί μέ τόν τρόπο τους ὅτι ἀξίζει νά εἶσαι δάσκαλος. Αὐτόν τόν ζωντανό δάσκαλο ἔχει ἀ­νάγκη τό σύγχρονο σχολεῖο, ἄν θέλει νά ἐπιτελέσει τή ζωογόνο ἀπο­στολή του, σέ μία παραπαίουσα παιδεία πού ἀναζητᾶ ἐναγωνίως πνευματικό ὀξυ­γό­νο.

ΨΗΦΙΣΜΑ

  Κατά καιρούς ἡ ἡγεσία τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας ἐξαίρει τό ἔργο τοῦ ἐκπαι­δευ­τικοῦ καί τόν συγχαίρει γι’ αὐτό. Δέν κάνει ὅμως τίποτε γιά νά ξαναβρεῖ ὁ δάσκαλος τήν χαμένη του ἀξιοπρέπεια. Τόσο ἡ ἀπαξίωση τῆς κοινωνίας ὅσο καί ἡ οἰκονομική του καταρ­ράκωση τοῦ κόβουν τά φτερά καί τόν ἐμποδίζουν νά λειτουργήσει ὅπως θά ἤθελε. Εἶναι ἐπιτακτική ἀνάγκη νά ξαναβρεῖ ὁ ἐκπαιδευτικός τήν ἀνα­γνώριση πού τοῦ ἀξίζει. Ζητοῦμε ἀπό τήν Πολιτεία καί τήν Κοινωνία νά ἀγκαλιάσουν καί νά στηρίξουν τόν δάσκαλο ὡς ἀναστηλωτή τοῦ Γένους καί οἰκο­δόμο τοῦ μέλλοντος. Τόν σωστό προσανατολισμό του θά βρεῖ τό σχολεῖο μόνο ὅταν στοιχηθεῖ στήν ἑλληνορθόδοξη παράδοση. Αὐτήν ἀπαιτοῦμε νά σεβασθεῖ τό Ὑπουργεῖο Παιδείας τόσο μέ τά διατάγματά του ὅσο καί μέ τά σχολικά ἐγχειρίδια.

Η ΑΝΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ

 Στ. Ν. Σάκκου

Γεγονός ἱστορικό, ἀληθινό, γεμάτο νόημα, χάρη καί ζωή ἡ Ἀνάληψη τοῦ Κυρίου. Στίς ἱστορικές συντεταγμένες καί στό πνευματικό του νόημα ξεναγοῦν τά ἄρθρα τοῦ βιβλίου.

Σελίδες 140, ἔκδοση Α΄

ΖΗΤΗΣΤΕ ΤΟ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ "ΑΠΟΛΥΤΡΩΣΙΣ", Γ. Μπακατσέλου 5, Θεσ/νίκη, τηλ. 2310 274518

ἤ μπεῖτε στο ἠλεκτρονικό μας βιβλιοπωλεῖο http://books.apolytrosis.gr/el/