Ὁ ἄρτιος ἄνθρωπος, ὁ ὁλοκληρωμένος καί πεπληρωμένος, ὁ ἄξιος ἡγέτης καί κύριος τῆς δημιουργίας, δέν εἶναι φαινόμενο συνηθισμένο. Ἀπό τήν ἐποχή τοῦ κυνικοῦ Διογένη, πού μέ ἀναμμένο τό φανάρι μές στό καταμεσήμερο διέσχιζε τήν πολυάνθρωπη πολιτεία «ἄνθρωπον ζητῶν», μέχρι τίς μέρες μας, ὅπου τόσες εἰδικές ἐπιστῆμες ἐρευνοῦν πρός τήν κατεύθυνση αὐτή, παραμένει ζητούμενο ὁ ἄρτιος ἄνθρωπος. 
 Παρ᾿ ὅλες τίς μελέτες καί τίς προσπάθειες καμία παιδαγωγική, κανένα φιλοσοφικό σύστημα δέν ἔχει νά παρουσιάσει ὀντολογικά ἕνα πραγματικό πρότυπο ἀρτίου ἀνθρώπου. Ὅλοι περιορίζονται στό δεοντολογικό προσδιορισμό. Πρέπει, λένε, νά ἔχει ὁ ἄνθρωπος σοφία καί ἀνδρεία, νά διαθέτει δικαιοσύνη καί σύνεση, ὥστε νά θεωρεῖται «καλός κἀγαθός». Ἀλλά πῶς θά ἀποκτήσει κανείς αὐτές τίς ἀρετές; Μέ ποιά μέσα καί μέ ποιές προϋποθέσεις καί σέ ποιό μέτρο θά τίς ἀσκήσει; Μύρια ἐρωτήματα αὐτοῦ τοῦ εδους παραμένουν ἀναπάντητα, μέ ἀποτέλεσμα νά διευρύνεται τό κενό στήν ψυχή καί νά ἐντείνεται ἡ διάσταση καί τό χάος στήν ἀνθρώπινη κοινωνία.
 Μιλᾶ καί ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ γιά τόν ἄρτιο ἄνθρωπο ἀλλά μέ μία οὐσιώδη διαφορά: Τόν προσδιορίζει ὡς ἄρτιο ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ. Ἄρτιος μέ τά κριτήρια τῆς ἀνθρώπινης σκέψης καί νοοτροπίας θεωρεῖται ὁ τίμιος, ὁ εἰλικρινής, ὁ ἠθικός, ὁ ἐργατικός, ὁ οἰκονόμος, ὁ φιλάνθρωπος, γενικά ὁ ἐνάρετος. Ὁ ἄρτιος ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ ἔχει ὅλα αὐτά τά στοιχεῖα καί ἐπιπλέον μία ἄμεση ἐξάρτηση ἀπό τόν Θεό καί τό θέλημά του. Ὁ πρῶτος εἶναι καλός ἄνθρωπος· κατευθύνεται ἀπό τήν ἀγαθή καί ἄγρυπνη συνείδησή του. Ὁ δεύτερος εἶναι πιστός· ἔχει ὁδηγό τήν ἀγαθή του συνείδηση, ἡ ὁποία ἐμπνέεται ἀπό τό Πνεῦμα τό ἅγιο (πρβλ. Ρω 9,1).
 Ἡ ὑλιστική καί ἀπνευμάτιστη ἐποχή μας δέν παρουσιάζει, βέβαια, ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιά τίς ὑποδείξεις τοῦ ἁγίου Πνεύματος. Γι᾿ αὐτό, ἐνῶ πολυτρόπως συζητᾶ καί διακαῶς ἀποζητᾶ τόν ἄρτιο ἄνθρωπο, κάθε ἄλλο παρά φιλόφρονη εἶναι γιά τόν ἄρτιο ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ. Τόν ἀντιμετωπίζει σάν ἕνα ἄλλο, παράδοξο εἶδος ἀνθρώπου. Ἡ παρουσία τοῦ ἀρτίου ἀνθρώπου τοῦ Θεοῦ προκαλεῖ συχνά τίς εἰρωνεῖες, τά σχόλια, ἴσως καί τήν πολεμική τοῦ περιβάλλοντος. Ὡστόσο, ὄχι σπάνια, ὁ ἄρτιος ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ ἀποσπᾶ τήν ἀναγνώριση καί τό θαυμασμό καί αὐτῶν τῶν ἐχθρῶν. Ἡ μακραίωνη ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας εἶναι γεμάτη ἀπό παραδείγματα διωκτῶν καί δημίων, πού λύγισαν καί συγκλονίσθηκαν, ὅταν βρέθηκαν ἀντιμέτωποι μέ τήν ἁγιότητα τῶν ἀρτίων ἀνθρώπων τοῦ Θεοῦ.
 Ἀπό τότε πού περπάτησε στόν κόσμο μας ὁ Θεάνθρωπος Ἰησοῦς Χριστός, ἔπαυσε νά εἶναι μιά ἄψυχη θεωρία, ἕνα ἄπιαστο ἰδεῶδες ὁ ἄρτιος ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ. Στό πρόσωπο τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ εἶδε καί γνώρισε ἡ ἀνθρωπότητα τόν «τύπο καί ὑπογραμμό» τοῦ ἀρτίου ἀνθρώπου. Ἀναγεννημένος στήν ἐν Χριστῷ καινή κτίση, στήν Ἐκκλησία, ὁ πιστός χειραγωγεῖται ἀπό τή σοφία τοῦ θείου λόγου καί ἐνισχύεται ἀπό τήν ἁγιαστική χάρη τῶν μυστηρίων. Ἔτσι καθίσταται ἕνας μικρός Χριστός μέσα στήν κοινωνία. Δέν εἶναι τέλειος ἀλλά τελειούμενος, καταρτιζόμενος καί ἁγιαζόμενος. Μ᾿ αὐτή τήν ἰδιότητά του ἀποπνέει τό ἄρωμα τοῦ οὐρανοῦ καί ἀντανακλᾶ τήν ὀμορφιά τῆς αἰωνιότητας.
Καί ποιός ἄλλος θά μποροῦσε νά γίνει ὁδηγός γιά τήν τελειότητα παρά ὁ ἴδιος ὁ Θεός, πού φύτεψε στήν ψυχή μας αὐτή τή λαχτάρα; Σαφής καί ἁπλός ὁ λόγος τοῦ ἁγίου Εὐαγγελίου χειραγωγεῖ τούς πιστούς στήν ἁγιότητα· «ἅγιοι γίνεσθε», δηλαδή, ἀπομακρυνθεῖτε ἀπό τήν ἀντίθεη νοοτροπία τοῦ κόσμου καί ἀφοσιωθεῖτε σέ μένα, «ὅτι ἐγώ ἅγιός εἰμι» (Α΄ Πε 1,16). Βαδίστε ἀποφασιστικά πρός τήν τελειότητα· «Ἔσεσθαι οὖν ὑμεῖς τέλειοι, ὥσπερ ὁ πατήρ ὑμῶν... τέλειος ἐστίν» (Μθ 5,48). Ἀλλά, γιά νά μή νομίσει κανείς ὅτι ἄρτιος ἄνθρωπος σημαίνει ἕνας νάρκισσος ἐγωιστικά ἀπορροφημένος ἀπό τόν ἑαυτό του, ἀπόκοσμος κι ἀντικοινωνικός, καθορίζεται ὡς ἀνυπέρθετο γνώρισμά του ἡ ἀγάπη πρός τόν συνάνθρωπο· «γίνεσθε οὖν οἰκτίρμονες, καθώς καί ὁ πατήρ ὑμῶν οἰκτίρμων ἐστί» (Λκ 6,36).
 Ὅσο κι ἄν προοδεύσεις πνευματικά, ὅσο κι ἄν προσεγγίσεις τόν Θεό, δέν μπορεῖς νά εἶσαι ἄρτιος ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ ἐρήμην τῶν συνανθρώπων σου. Διότι ὁ Χριστός ἦλθε στόν κόσμο γιά νά ἱδρύσει Ἐκκλησία, σῶμα. Ἀπαιτεῖ νά εἴμαστε ἅγιοι καί τέλειοι ὄχι μεμονωμένα ἀλλά ὡς μέλη τῆς κοινωνίας, τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας· νά συμβαδίζουμε μέ τούς ἀδελφούς πρός τήν τελειότητα. Μόνο ἔτσι θά γίνουμε δεκτοί στήν ἄρρητη τελειότητα τοῦ παραδείσου.
 Ἀλλά σ᾿ αὐτή τή συμπόρευση συναντοῦμε συχνά τό πιό μεγάλο ἐμπόδιο γιά τήν τελείωσή μας. Εἶναι ἡ συμπεριφορά τῶν ἄλλων, πού μᾶς γεμίζει πόνο, θλίψεις καί ὀδύνες. Ἔπειτα εἶναι καί τά τόσα ἄλλα δυσάρεστα καί δύσκολα περιστατικά τῆς ζωῆς: ἀποτυχίες, ἀρρώστιες, θάνατος. Πῶς νά τά ξεπεράσεις ὅλα αὐτά, χωρίς νά χάσεις τόν προσανατολισμό σου πρός τόν ἁγιασμό;
Ὁ θεῖος λόγος δίδει στό ἐρώτημα αὐτό μία καταπληκτική ἀπάντηση. Τίς θλίψεις, λέει, τῆς ζωῆς τίς ἐπιτρέπει ὁ Θεός «εἰς τό μεταλαβεῖν τῆς ἁγιότητος αὐτοῦ» (Ἑβ 12,10). Εἶναι, δηλαδή, οἱ θλίψεις ἕνας ἄριστος τρόπος γιά νά καταρτισθεῖ καί νά γίνει τέλειος ὁ ἄνθρωπος. Διότι μέσα ἀπ᾿ αὐτές ἀσκεῖται στήν καρτερία, αὐξάνει στήν ὑπομονή, στεριώνει στήν ἐλπίδα. Μ᾿ ἕνα λόγο, ἁγιάζεται. Ἀκόμη καί οἱ ἐνδογενεῖς ἀδυναμίες, τά πάθη μέ τά ὁποῖα ὁ καθένας παλεύει, κι αὐτές οἱ παγίδες τοῦ σατανᾶ καθίστανται ἕνα πολύτιμο στάδιο. Καί μ᾿ αὐτά ὁ πιστός ἀσκεῖται καί γυμνάζεται, καταρτίζεται καί ἁγιάζεται, ἐφόσον δέν συμβιβάζεται, ἀλλά ἀγωνίζεται νά ὑποτάξει τή σάρκα στό πνεῦμα, τά θελήματα καί τά ἁμαρτωλά καπρίτσια του στό θέλημα τοῦ Χριστοῦ.
 Ἡ κατανυκτική περίοδος τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, ἰδιαίτερα πρόσφορη γιά τήν ἐπίταση τοῦ πνευματικοῦ ἀγώνα, γίνεται μία ἔντονη ὑπόμνηση τῆς πορείας πρός τήν ἁγιότητα κι ἕνα πολύτιμο στάδιο ἄσκησης. Μέ τίς πυκνές ἱερές ἀκολουθίες, μέ τή νηστεία καί τήν ὅλη ἄσκηση ἐξοικειώνει τόν πιστό πρός τίς τόσες μορφές θλίψης καί τόν χειραγωγεῖ νά τίς ἀξιοποιεῖ γιά τόν καταρτισμό του, πλησιάζοντας δι᾿ αὐτῶν στόν τελικό προορισμό «μέχρι καταντήσωμεν... εἰς ἄνδραν τέλειον εἰς μέτρον ἡλικίας τοῦ πληρώματος τοῦ Χριστοῦ» (Ἐφ 4,13).

  Πολλά τροπάρια, ἐμπνευσμένα ἀπό τίς μαρτυρίες τῶν εὐαγγελιστῶν, καλοῦν τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας σέ μία ἄμεση καί προσωπική ἐπαφή μέ τά γεγονότα τοῦ θείου δράματος. Εἶναι ἡ ἐλάχιστη ἔκφραση εὐγνωμοσύνης πού ὀφείλει ὁ κάθε πιστός.
  Σέ στιχηρό ἰδιόμελο τοῦ Ὄρθρου τῆς Μ. Δευτέρας ψάλλουμε: «Ἐρχόμενος ὁ Κύριος πρός τό ἑκούσιον πάθος, τοῖς Ἀποστόλοις ἔλεγεν ἐν τῇ ὁδῷ· Ἰδού ἀναβαίνομεν εἰς Ἰεροσόλυμα... Δεῦτε οὖν καί ἡμεῖς κεκαθαρμέναις διανοίαις συμπορευθῶμεν αὐτῷ καί συσταυρωθῶμεν καί νεκρωθῶμεν δι’ αὐτόν ταῖς τοῦ βίου ἡδοναῖς· ἵνα καί συζήσωμεν αὐτῷ...».
 Σέ ἄλλο στιχηρό τῆς ἴδιας ἀκολουθίας μᾶς παροτρύνει ἡ Ἐκκλησία μέ τά λόγια τοῦ ὑμνογράφου: «Φθάσαντες, πιστοί, τό σωτήριον πάθος Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, τήν ἄφατον αὐτοῦ μακροθυμίαν δοξάσωμεν». Καί ἐξηγεῖ τά ὀφέλη πού θά ’χει γιά μᾶς αὐτή ἡ συμμετοχή: «ὅπως τῇ αὐτοῦ εὐσπλαγχνίᾳ συνεγείρῃ καί ἡμᾶς νεκρωθέντας τῇ ἁμαρτίᾳ, ὡς ἀγαθός καί φιλάνθρωπος».
 Δέν θέλει ὁ Ἰησοῦς νά γιορτάζουμε τά ἄχραντα Πάθη του σάν ἕνα γεγονός πού συντελέσθηκε στό παρελθόν καί παραμένει ἄσχετο πρός τήν προσωπική μας ζωή. Οὔτε νά ἀρκούμαστε σέ κάποιες συναισθηματικές ἐκδηλώσεις, πού ἐξατμίζονται μέ τό πέρασμα τῶν ἁγίων ἡμερῶν. Ἐπιθυμεῖ, κατά τήν τέλεση τῶν ἀκολουθιῶν τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος, ὅλοι οἱ πιστοί νά ἔχουμε μία σχέση οὐσιαστική μαζί του. Νά συμμετέχουμε

• στήν ἀγωνία του,
• στούς ἐξευτελισμούς,
• στά ραπίσματα,
• στήν ἀποδοκιμασία καί
• στό μαρτύριό του.

   Νά σταθοῦμε κάτω ἀπό τόν σταυρό του ὡς ἀφοσιωμένοι μαθητές του, γιά νά κοινωνήσουμε ὕστερα ἀπό τά παθήματά του καί στήν δόξα τῆς Ἀναστάσεώς του.
  Δέν θέλει ὁ Κύριος νά εἴμαστε ἁπλῶς φιλακόλουθοι, ἀλλά συνακόλουθοι καί συνοδοιπόροι του, ὀπαδοί καί κοινωνοί στό φοβερό καί μοναδικό δρᾶμα πού πραγματοποιήθηκε στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος. Ἔτσι ἡ σχέση μας μαζί του δέν θά περιορισθεῖ στίς λίγες αὐτές ἡμέρες, ἀλλά θά διαποτίσει τήν ζωή μας, γιά νά τήν φωτίσει καί νά τήν καθοδηγήσει. Ἡ γιορτή θά εἶναι μία ἐπαναβίωση τῆς ἱστορίας πού θά συνεχίζεται στήν ζωή μας. Αὐτό εἶναι τό νόημα καί ἡ σημασία τοῦ ἑορτασμοῦ.
 Εἶναι ὅμως εὔκολη ὑπόθεση αὐτή ἡ συμμετοχή; Ἀσφαλῶς ὄχι, διότι ἀπαιτεῖ νά κάνουμε μία ὑπέρβαση μέσα μας. Γιά ν’ ἀνεβοῦμε στήν πνευματική αὐτή κορυφή καί νά ἔχουμε μία ἀληθινή συμμετοχή στά σεπτά Πάθη, χρειάζεται νά δημιουργηθεῖ μία ἀλληλέγγυα σχέση ἀνάμεσα στόν πάσχοντα Θεό καί σ’ ἐμᾶς γιά τούς ὁποίους πάσχει, μία εὐλογημένη συνεργασία ἀνάμεσα στόν Πλάστη καί στό πλάσμα του. Καί πρίν ἀπ’ αὐτό, χρειάζεται νά συνειδητοποιήσουμε τό μέγεθος τῆς δωρεᾶς πού μᾶς προσφέρει ὁ Κύριος μέ τά Πάθη του.
 Γιά νά νοήσουμε τήν σημασία τῆς μεγάλης δωρεᾶς τοῦ Κυρίου καί νά μή μένουμε ψυχροί κι ἀδιάφοροι στήν ἀγάπη του, ὀφείλουμε νά μελετήσουμε τήν ἀσύλληπτη προσφορά του. Ἄν, γιά νά προσεγγίσει κανείς τά θέματα τῆς ἐπιστήμης ἤ τῆς τέχνης, ὀφείλει νά ἐξειδικευθεῖ καί ν’ ἀσχοληθεῖ μέ τήν συστηματική ἔρευνα, πολύ περισσότερο τά καυτά θέματα, πού συνδέονται μέ τό αἰώνιο μέλλον μας, τήν λύτρωση καί τήν σωτηρία μας, ἀπαιτοῦν ἐντρύφηση καί ἐμβάθυνση, φρόνημα ταπεινό καί πνεῦμα μαθητείας.
  Εἶναι ἀναγκαῖο νά διευκρινίσω στό σημεῖο αὐτό ὅτι ἡ μελέτη τῶν γεγονότων τῆς ἱερᾶς ἱστορίας δέν εἶναι μία ξηρή διανοητική ἐνέργεια ἀλλά μία μέθεξη στά μελετώμενα. Αὐτή μᾶς προετοιμάζει, γιά νά δεχθοῦμε κατόπιν μέ τό ἱερό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας τόν ἴδιο τόν Κύριο πού μᾶς ἁγιάζει. Ὅπως σέ ὅλα τά θέματα τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ἔτσι καί στήν βίωση τῶν Παθῶν τοῦ Κυρίου ἡ ἁγία Γραφή μᾶς καλλιεργεῖ καί τό μυστήριο μᾶς τελειοποιεῖ. Στήν προσπάθεια πού ἐμεῖς καταβάλλουμε μέ τήν μελέτη, προσθέτει ὁ Θεός τήν χάρη τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου μέ τό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας. Μ’ αὐτήν τήν ὑπερφυᾶ συνεργασία μποροῦμε νά συμμετάσχουμε στά παθήματα τοῦ Χριστοῦ.

 Ὁ ἐρχομός καί τό πέρασμα τοῦ Θεοῦ ἀπό τή γῆ ἄφησε τά ἴχνη καί τά ἀποτυπώματά του πάνω στό χῶρο καί μέσα στό χρόνο τῶν ἀνθρώπων. Τό σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ, ὅπου γεννήθηκε μέσα σέ μιά φάτνη, ἡ λίμνη τῆς Γαλιλαίας, ὅπου περπάτησε καί ἁλίευσε τούς πρώτους μαθητές του, οἱ πλαγιές καί οἱ πεδιάδες, πού ἄκουσαν τή φωνή του νά διδάσκει τά πλήθη, τό βουνό τῆς Μεταμορφώσεως, πού εἶδε τή θεότητά του νά λάμπει σάν ἥλιος, ὁ κῆπος τῆς Γεθσημανῆ, ποτισμένος ἀπό τά δάκρυα καί τήν ἀγωνία του, ὁ τόπος τοῦ Γολγοθᾶ, βαμμένος μέ τό αἷμα του, τό ἄδειο μνῆμα του, ἡ Παλαιστίνη ὅλη, πού τήν διέσχισε «εὐεργετῶν καί ἰώμενος» (Πρξ 10,38), εἶναι ἡ ἁγία γῆ, πού κρατᾶ αἰχμάλωτη μέ τά θυμητάρια της τήν ἐπίσκεψη τοῦ Θεανθρώπου. Αὐτή τήν ἁγία γῆ μποροῦμε, ἄν θέλουμε, νά τήν ἐπισκεφθοῦμε καί νά προσκυνήσουμε τά ἱερά της χώματα. Μποροῦμε ὅμως νά τή βροῦμε καί μέσα στό χῶρο κάθε ναοῦ, ἐκεῖ ὅπου ἡ Ἐκκλησία μας ἀναπαριστᾶ μυστηριακά τή ζωή τοῦ Χριστοῦ. Στήν Πρόθεση ἀντικρύζουμε τή Βηθλεέμ καί στήν Ἁγία Τράπεζα ἀτενίζουμε τόν Γολγοθᾶ· στήν κολυμβήθρα τῆς βαπτίσεως βλέπουμε τόν Ἰορδάνη καί ἀπό τήν καντήλα τοῦ Ἱεροῦ παίρνουμε τό φῶς τῆς Ἀναστάσεως.
  Ἀπό τήν ἄλλη, ἔχουμε τά θεϊκά σημάδια μέσα στό χρόνο μας. Τά Θεοφάνια, ὅταν ὁ Πατέρας ἔδειχνε τόν Υἱό καί τό Πνεῦμα ἀναπαυόταν πάνω του μέ μορφή περιστεριοῦ, τό Πάσχα τῶν παθῶν, ὅταν ὁ Ἰησοῦς ὁδηγοῦνταν βῆμα μέ βῆμα πρός τήν ἀτίμωση καί τό θάνατο, ἡ Ἀνάσταση, πού γέμισε φῶς καί χαρά τίς καρδιές τῶν πιστῶν, ἡ Ἀνάληψη, πού δόξασε τήν ἀνθρώπινη φύση, ἡ Πεντηκοστή, ὅταν τό Πνεῦμα τό ἅγιο ἵδρυσε τήν Ἐκκλησία, ὅλα ἐκεῖνα τά ὑπερφυσικά γεγονότα πού ἔφεραν τή λύτρωση στόν ταλαίπωρο ἄνθρωπο, εἶναι οἱ ἑορτές τῆς Ἐκκλησίας μας, πού κρατοῦν ζωντανή μέ τή χάρη τῶν μυστηρίων τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ ἀνάμεσά μας. Ἔτσι, οἱ πιστοί μποροῦμε νά συναντήσουμε σέ ὅποια ἐποχή κι ἄν ἀνήκουμε, τόν θεάνθρωπο Κύριό μας· νά γίνουμε μαθητές του, νά περπατήσουμε μαζί του, νά ἀκούσουμε τό λόγο του, νά δοῦμε τά θαύματά του, νά ζήσουμε τήν ἀνάστασή του, νά τόν κάνουμε δικό μας.
  Ὅλα αὐτά τά ἅγια καί τά ἱερά, πού σώζονται γιά χάρη μας, τούς ἅγιους τόπους καί τίς ἱερές μας ἑορτές, τά συμπυκνώνει σέ μία θαυμαστή ἑνότητα καί μᾶς τά προσφέρει μέ ἕναν τρόπο πού μόνον ὁ Θεός μποροῦσε νά ἐπινοήσει καί νά ἐπιτύχει, ἡ Κυριακή ἡμέρα. Μέ τή θεία Λειτουργία, πού ἀποτελεῖ ἀναπόσπαστο καί οὐσιῶδες γνώρισμά της, μᾶς συγκεντρώνει στόν τόπο ὅπου ἔρχεται ὁ Κύριος σωματικά ἐν μυστηρίῳ, καί μᾶς βοηθᾶ νά συμμετάσχουμε στή ζωή του ἀπό τή φάτνη ὥς τό μνημεῖο τό κενό. Ἐκεῖ, στό ναό, μπροστά στά Ἅγια τῶν Ἁγίων καί ἀνάμεσα στά πνεύματα τῶν ἀγγέλων καί τῶν ἁγίων ἀγκαλιάζουμε τό χῶρο τοῦ Θεοῦ, καί ἡ ψυχή μας ἀναπαύεται, διότι νιώθει νά ἁπλώνεται στό ἄπειρο. Τότε, στό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας, καθώς ὁ Χριστός ἀνακλίνεται στούς ἄρτους τῆς Προθέσεως, καθώς διδάσκει μέσα ἀπό τίς σελίδες τοῦ Εὐαγγελίου, καθώς σταυρώνεται πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα καί ἀνασταίνεται μέσα στό δισκοπότηρο, μπαίνουμε στό χρόνο τοῦ Θεοῦ καί ἡ ψυχή μας ἀναγαλλιάζει, διότι νιώθει νά χορταίνει αἰωνιότητα. Ἕναν χῶρο χωρίς πέρατα κι ἕναν χρόνο χωρίς τέρματα, τόν ἄπειρο χῶρο καί τόν αἰώνιο χρόνο τοῦ Θεοῦ, μᾶς προσφέρει ἡ Κυριακή καί φέρνει στή ζωή μας καί στήν καρδιά μας τόν Θεό.
  Ἡ θεολογική ἀξία καί ἡ θεϊκή αὐτή δυναμική τῆς Κυριακῆς συνίσταται στό γεγονός τῆς Ἀναστάσεως, πού συνέβη στό χρόνο της ἱστορικά καί πραγματώνεται κάθε φορά στή θεία Λειτουργία της μυστηριακά. Γίνεται ἔτσι ἡ Κυριακή μία ἄμεση ἐμπειρία τοῦ παρόντος γιά τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, πού ἐκφράζεται καί πραγματοποιεῖται χειροπιαστά μέσα στή θεία λατρεία. Ἀλλά εἶναι καί ἕνα ζωντανό μνημεῖο τοῦ παρελθόντος, ἕνα εἶδος μάρτυρος τοῦ χρόνου, μοναδικοῦ κι ἀνεπανάληπτου μέσα στήν ἀνθρώπινη ἱστορία, πού μαρτυρεῖ ἀδιάκοπα μέχρι σήμερα τό λυτρωτικό ἔργο τοῦ ἀναστημένου Χριστοῦ. Ἐπί πλέον ὅμως ἡ Κυριακή ἀποτελεῖ καί ἕναν εὔγλωττο τύπο τοῦ μέλλοντος, ὅπως φωτισμένα ἔχουν ἐπισημάνει οἱ πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας. Ὁ παρών κόσμος περικλείεται μέσα στίς ἑπτά ἡμέρες τῆς ἑβδομάδος, πού ἀνακυκλώνονται διαρκῶς μέχρι τή συντέλεια τῶν αἰώνων. Ἡ Κυριακή θεωρεῖται ἡ ὀγδόη ἡμέρα, πού διαδέχεται τήν ἑβδόμη καί προτυπώνει τή μέλλουσα ζωή, ἡ ὁποία ἐγκαινιάζεται μέ τήν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Αὐτή ἡ ὀγδόη ἡμέρα εἶναι ἡ γλυκειά αἰωνιότητα τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ, πού ἀρχίζει ἀπό τώρα μέσα στήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ καί ἐπεκτείνεται στό διάστημα μετά τό χρόνο τοῦ κόσμου αὐτοῦ, μιά γεύση της δέ μᾶς δίνει προκαταβολικά ἡ Κυριακή. Ὅταν ὁ Θεός ἔκανε ἀρχή τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου φέρνοντας τό φῶς μέσα στήν ἄβυσσο, ἦταν ἡ πρώτη ἡμέρα τοῦ χρόνου· «Καί ἐγένετο ἑσπέρα καί ἐγένενο πρωΐ, ἡμέρα μία» (Γέ 1,5). Κι ὅταν ὁ Χριστός ἔκανε ἀρχή τῆς ἀναπλάσεως τοῦ ἀνθρωπίνου γένους νικώντας τό θάνατο μέσα στόν ἅδη, ἦταν ἡ πρώτη ἡμέρα τῆς ἑβδομάδος, «τῇ μιᾷ τῶν σαββάτων» (Λκ 24,1). Ὥστε οἱ πιστοί τήν Κυριακή γιορτάζουμε συγχρόνως τά γενέθλια τῆς δημιουργίας καί τήν ἐν Χριστῷ ἀναγέννηση τῆς ἀνθρωπότητος, ἐνῶ προγευόμαστε ἀπό τώρα τόν μέλλοντα κόσμο τῆς αἰωνιότητος, τήν οὐράνια παλιγγενεσία.
  Ἁδρογραφώντας τίς θεολογικές σημασίες τῆς Κυριακῆς προβάλλει μπροστά μας τό πρόσωπό της μέ χαρακτηριστικά τίς μεγάλες ἀλήθειες τῆς πίστεώς μας. Εἶναι ἡ πρώτη ἡμέρα τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου, ἡ εὐαγγελική ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεως καί τῆς ἀναδημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου, ἡ προφητική ἡμέρα τοῦ μελλοντικοῦ αιῶνος, καί τό πιό πρόσφορο γιά μᾶς, εἶναι ἡ ἐκκλησιαστική ἡμέρα τῆς θείας Εὐχαριστίας, μέσα στήν ὁποία εἰσρέουν ὅλα τά θαυμάσια τοῦ Θεοῦ καί ἀρδεύουν καί ζωογονοῦν τήν ὕπαρξή μας. Προσβλέποντας στήν Κυριακή καί στά γνωρίσματά της νιώθουμε, πράγματι, τήν ἀνάγκη νά εὐχαριστοῦμε τόν Θεό γιά τόν κόσμο πού μᾶς χάρισε, νά τόν δοξολογοῦμε γιά τήν Ἐκκλησία του, νά τόν λατρεύουμε γιά τήν ἀνάστασή του, καί νά λαχταροῦμε τήν εὐλογημένη βασιλεία του. Ἡ ἐπίσκεψη τῆς Κυριακῆς κάθε ἑβδομάδα μέσα στόν ἡμερολογιακό μας χρόνο εἶναι ἐπίσκεψη τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ, πού πλησιάζοντάς μας σπάει τούς γήινους φραγμούς καί ἀνοίγει γιά μᾶς τό δρόμο πρός τόν οὐρανό, τό δρόμο πού μᾶς φέρνει στή συντροφιά του.

Τό μῖσος τοῦ Χριστοῦ

  Φαίνεται ἴσως παράδοξο, ἀλλά εἶναι ἀληθινό: Ὁ διδάσκαλος τῆς ἀγάπης, ἤ μᾶλλον αὐτός ὁ γεννήτοράς της καί ἡ ἴδια ἡ Ἀγάπη, κηρύττει τό μῖσος! «Εἴ τις ἔρχεται πρός με καί οὐ μισεῖ τόν πατέρα ἑαυτοῦ καί τήν μητέρα καί τήν γυναῖκα καί τά τέκνα καί τούς ἀδελφούς καί τάς ἀδελφάς, ἔτι δέ καί τήν ἑαυτοῦ ψυχήν, οὐ δύναταί μου μαθητής εἶναι» (Λκ 14,26). Καί αὐτός πού σπούδασε ὅσο κανείς τήν ἀγάπη καί ἔγινε ὁ «ἠγαπημένος» συμβουλεύει: «Μή ἀγαπᾶτε τόν κόσμον, μηδέ τά ἐν τῷ κόσμῳ». Μιά τόσο ἀπροκάλυπτη καί δυναμική ἐπίδειξη μίσους ἀσφαλῶς δέν θά βροῦμε καί στόν πιό φανατικό μισαλλόδοξο. Καί αὐτό εἶναι κάτι πού μᾶς κάνει νά σταθοῦμε μέ περίσκεψη μπρός στό παράδοξο, καί νά θεολογήσουμε.
  Ὁ Χριστιανισμός δέν φοβᾶται νά πεῖ τή λέξη «μῖσος» οὔτε διστάζει νά κηρύξει τήν ἔχθρα, γιατί ἀκριβῶς ἔζησε ἀπόλυτα τήν ἀγάπη καί ἐφάρμοσε μοναδικά τήν εἰρήνη. Ποιός μπορεῖ νά τόν ἐλέγξει γιά μιά τέτοια ἁμαρτία; Πάνω στό σῶμα του φέρνει τό πιό ἔγκυρο σημάδι φιλανθρωπίας καί ἐλέους: τό αἷμα αὐτοῦ τοῦ ἱδρυτῆ του, πού μέ ἀγάπη ρέει ὡς ἡ μεγαλύτερη εὐλογία πάνω στούς σταυρωτές του. Ἐντούτοις, τό μῖσος κρατᾶ μιά καίρια θέση μέσα στή διδασκαλία του, καί ἡ ἑρμηνεία του γίνεται κλειδί γι’ αὐτόν πού θέλει νά ξεκλειδώσει τά οὐράνια μυστικά.
  Ἀλλά ἤδη ἔχουμε κάνει ἕνα πρῶτο βῆμα κατανόησης: Ὁ χαρακτηρισμός πού δώσαμε -μῖσος τοῦ Χριστοῦ- μᾶς προϊδεάζει γιά κάτι ἄλλο ἀπό αὐτό πού ξέρουμε· δέν πρόκειται γιά τό μῖσος τοῦ κόσμου, λοιπόν. Ὁ Ἰησοῦς ἦλθε στόν κόσμο μας καί τοῦ χάρισε μιά ἄλλη διάσταση· πῆρε τίς λέξεις μας, τίς ἔννοιές μας, καί τίς φόρτισε μ’ ἕνα ἄλλο νόημα. Ἀκόμη κι αὐτή ἡ ἀγάπη πού κήρυξε καί πού τή νιώθουμε ὅλοι σάν τό πιό κοινό ὅσο καί θεϊκό σκίρτημα μέσα μας, ἦταν κάτι διαφορετικό, ἴσως καί ξένο, στήν ἐμπειρία μας: Ἡ ἀγάπη τοῦ Ἰησοῦ δέν εἶναι συναισθηματική κατάσταση ἀλλά ἀγώνας γιά τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν του στή ζωή μας καί στή ζωή τῶν ἄλλων. Εἴμαστε ἕτοιμοι, λοιπόν, νά δεχθοῦμε καί τήν πιό παράξενη ταυτότητα τοῦ μίσους· ὅτι πρόκειται -ἄς τό ποῦμε- γιά μιά ἄλλη μορφή ἀγάπης!
  Τό μῖσος τοῦ Χριστοῦ μεταφράζεται ὡς παραίτηση ἀπό τόν κόσμο τοῦ διαβόλου καί ὡς ἀπέχθεια στόν τρόπο τῆς ζωῆς του. Σέ καμιά περίπτωση τό Εὐαγγέλιο δέν συνιστᾶ νά μισήσουμε τόν συνάνθρωπο, ὅσο ἁμαρτωλός κι ἄν εἶναι· πάντοτε ὅμως ἐννοεῖ νά μισήσουμε τήν κοσμική νοοτροπία, πού εἶναι ἁμαρτωλή. Αὐτός εἶναι ὁ κόσμος πού δέν πρέπει νά ἀγαπᾶμε: ἡ ἁμαρτία. Καί εἶναι εὐνόητο πόσο ὠφέλιμη εἶναι αὐτή ἡ προσταγή, πού τόσο ἐξυπηρετεῖ τήν ἀγάπη καί πρός τόν ἑαυτό μας καί πρός τούς ἄλλους, ἀφοῦ στρέφεται ἐνάντια στόν χειρότερο δολιοφθορέα τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς καί μόνον σ’ αὐτόν.
  Ἄν μέ ταπείνωση ἀκούσουμε τόν θεῖο λόγο καί ἄν μέ ὑπευθυνότητα δοῦμε τόν ἀγώνα τοῦ πιστοῦ, θά διαπιστώσουμε πώς αὐτό τό μῖσος ἀποτελεῖ προϋπόθεση καί ἀσφάλεια γιά τή σωτηρία μας. Μισώντας τήν ἁμαρτία προφυλαγόμαστε ἀπό τά βρόχια της καί διαφυλαγόμαστε στήν ἀγκαλιά τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά ἀποτελεῖ καί ἐχέγγυο γνήσιας ἀγάπης πρός τούς ἄλλους. Γιά τόν πλησίον ἰσχύει βέβαια ὁ νόμος «ἀγάπα τον σάν τόν ἑαυτό σου». Ἀλλά αὐτή ἡ ἀγάπη εἶναι σωστή μόνο ὅταν περνᾶ ἀπό τό φίλτρο τοῦ ἐν Χριστῷ μίσους. Ὅταν ὅπως ὁ γιατρός ἀγαπήσουμε τόν ἄρρωστο, ἀλλά μισήσουμε τήν ἀρρώστια του, τότε μποροῦμε νά μεγαλουργήσουμε σέ ἔργα αὐταπάρνησης καί οἰκτιρμῶν.
 Οἱ «εἰρηνιστές» τῆς ἐποχῆς μας μιλοῦν γιά ἀγάπη, ἐνῶ τά χέρια τους στάζουν τό αἷμα τῶν ἀδικημένων. Ἡ ἀγάπη τους ἔχει μέσα τό ψέμα, γι’ αὐτό καταντᾶ μῖσος. Ἀντίθετα, ὁ Χριστός μιλᾶ γιά μῖσος, ἐνῶ ἁπλώνει τά χέρια του νά ματώσουν γιά χάρη μας. Τό μῖσος του εἶναι μῖσος ὄχι στόν ἄνθρωπο ἀλλά στά πάθη του. «Μεμίσηκα δέ κἀγώ διεστραμμένας ὁδούς κακῶν», διακηρύττει. Ναί, θέλει νά μισήσουμε τόν πατέρα μας, τή μητέρα μας, ἀκόμη καί τή ζωή μας, γιά νά τούς ἀγαπήσουμε ὅμως σωστά γι’ αὐτούς καί ὄχι γιά τόν ἑαυτό μας, γιά νά τούς ἀγαπήσουμε «ἐν ἀληθείᾳ». Ὅταν ἡ καρδιά μας ὑπακούσει σ’ αὐτό τό κάλεσμα, τότε θά δοῦμε πόσο ἀληθινοί γίναμε ἀλλά καί πόσο ἐλεύθεροι. Ἔτσι τό μῖσος τοῦ Χριστοῦ ἀποδεικνύεται σέ τελευταία ἀνάλυση ἕνα μῖσος γεμάτο ἀγάπη.