ΑΠΟΛΥΤΡΩΣΙΣ
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΔΕΛΦΟΤΗΣ
Super User
Ἐνοχλεῖ ὁ καθρέφτης;
Ἀπό τίς ἐκφραστικότερες καί θεολογικότερες αὐτοαποκαλύψεις τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ εἶναι ὅτι αὐτός συστήνεται ὡς «ἡ ἀλήθεια καί ἡ ὁδός», καλύπτοντας ἔτσι τή βιοθεωρία ἀλλά καί τή βιοτή τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι ὁ Χριστός ἡ ἀλήθεια πού ἱκανοποιεῖ τό πνεῦμα μας, ἀλλά καί ἡ ὁδός πού μᾶς κατευθύνει ἀλάνθαστα στήν καθημερινή μας πράξη· ὁ δάσκαλος πού μᾶς διαφωτίζει ἀλλά καί ὁ καθηγητής, δηλαδή ὁ καθοδηγητής, πού προπορεύεται γιά νά τόν ἀκολουθοῦμε στό δρόμο τῆς ζωῆς. Κι ἐπειδή ἡ ἀρχή καί ἡ ὅλη πορεία τῆς ζωῆς μας ἐξαρτᾶται ἄμεσα ἀπό τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἀποκτοῦν θεμελιακή σημασία οἱ ἐντολές καί τά παραγγέλματα μέ τά ὁποῖα αὐτό ἐκφράζεται μέσα στήν ἁγία Γραφή.
Τό γενικό παράγγελμα, πού ἀπηχεῖται σ᾿ ὅλη τήν Παλαιά καί τήν Καινή Διαθήκη, διατυπώνεται ἐπιγραμματικά στή φράση· «ἔκκλινον ἀπό κακοῦ καί ποίησον ἀγαθόν» (Ψα 36,27· Α' Πε 3, 11). Ἐπισημαίνονται δέ καί ἀναλύονται διεξοδικά οἱ ἔννοιες τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ, μέ ἕνα πλῆθος ἀρετῶν καί κακιῶν ἀντίστοιχα, πού συχνά ἀπαριθμοῦνται στήν ἁγία Γραφή. Δέν ἀναφέρονται, βέβαια, σάν μία στεγνή, ἠθικιστική λίστα, διότι ἡ ἁγία Γραφή δέν εἶναι νεκρή καθηκοντολογία καί ἀφηρημένη ἠθική. Προβάλλονται ὡς συγκεκριμένη μορφή τοῦ ἀγαθοῦ, ὡς θέλημα καί ἐντολή τοῦ Θεοῦ, πού ἀντιτίθεται στό κακό, στό θέλημα τοῦ διαβόλου. Καί γίνονται καθοδηγητικές γραμμές τοῦ πνευματικοῦ ἀγώνα, διά τοῦ ὁποίου προάγεται, ὥστε νά καταστεῖ ἄρτιος ὁ τοῦ Θεοῦ ἄνθρωπος.
Ἤδη στό Δεκάλογο γίνεται μία ἁδρομερής ἀπαρίθμηση τῶν πρακτέων καί τῶν ἀποφευκτέων. Στήν ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία του, ἐξάλλου, ὁ Κύριος καθορίζει μέ ἀκρίβεια τούς κανόνες συμπεριφορᾶς τοῦ πιστοῦ στή σχέση του μέ τόν Θεό καί μέ τούς συνανθρώπους του. Ἀλλά καί σέ ἄλλη ὁμιλία του, πού διασώζει ὁ εὐαγγελιστής Μᾶρκος (7, 21-22· πρβλ. Μθ 15,19), ἀναφέρει ἐκτενῆ κατάλογο 13 ἁμαρτημάτων. Στίς ἐπιστολές τοῦ ἀποστόλου Παύλου ἐπίσης κατ᾿ ἐπανάληψιν συναντοῦμε καταλόγους ἀρετῶν καί κακιῶν. Στήν Α' πρός Τιμόθεον ἐπιστολή (1,9-10) π.χ. ὁ ἀπόστολος προσαρμόζει λακωνικά, σχεδόν μονολεκτικά, τήν κάθε μία ἀπό τίς δέκα ἐντολές στή σύγχρονη ζωή. Παρόμοιες λίστες ἀρετῶν καί κακιῶν παραθέτει στά Α' Κο 6,9-10· Γα 5,18ἑ.· Β' Τι 3,1ἑ. κ.ἄ. Ἰδιαίτερα ἐπισημαίνω τήν περικοπή τῆς πρός Ρωμαίους ἐπιστολῆς 1,26-32, ὅπου μέσα σέ ἑπτά μόνο στίχους μνημονεύονται 26 ἁμαρτήματα.
Ἡ πρακτική ἀνάλυση καλοῦ καί κακοῦ καί ἡ προσαρμογή τους στή ζωή τοῦ κάθε χριστιανοῦ ἐξηγεῖ καί δικαιολογεῖ γιατί ὁ ἀπόστολος Παῦλος χαρακτηρίζει τήν ἁγία Γραφή κατάλληλη «πρός ἔλεγχον» (Β' Τι 3,16). Ὅπως δηλαδή ἐλέγχουμε τό βάρος μας μέ τή ζυγαριά, τή μορφή μας μέ τόν καθρέφτη, τήν κατάσταση τῶν διαφόρων ὀργάνων τοῦ σώματός μας μέ τίς ποικίλες ἐργαστηριακές ἐξετάσεις, στήν ἁγία Γραφή μπορεῖ ὁ πιστός σάν σέ καθρέφτη νά ἐλέγξει τήν πνευματική του κατάσταση. Αὐτήν τήν ἀλήθεια βιώνοντας ὁ ἅγιος Αὐγουστίνος συνέγραψε τό περίφημο πρακτικό καί ἐποικοδομητικό βιβλίο του Speculum (= Καθρέφτης). Ἐκεῖ ταξινομώντας τά διάφορα χωρία τῆς ἁγίας Γραφῆς βοηθᾶ τόν ἀναγνώστη νά δεῖ μέσα ἀπό αὐτά σάν σέ καθρέφτη τόν Θεό, τόν κόσμο καί τόν ἴδιο τόν ἑαυτό του.
Στή γραμμή τῆς ἁγίας Γραφῆς στοιχούμενοι οἱ ἅγιοι πατέρες, ἀπό τήν ἀποστολική ἐποχή μέχρι τά χρόνια τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ ἁγιορείτου καί τοῦ πατρο-Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, παραδίδουν στά ἔργα τους λίστες κακιῶν καί παθῶν. Στόχος τους εἶναι νά βοηθήσουν τούς πιστούς νά συνειδητοποιήσουν τά ἁμαρτήματά τους, ὥστε νά τά ἐξομολογηθοῦν. Μάλιστα ὁ ἅγιος Νικόδημος στό «Ἐξομολογητάριόν» του, ἕνα ἐγχειρίδιο γιά χρήση τῶν πνευματικῶν, καλύπτει δεκατρεῖς σελίδες μέ ἐρωτήματα, τά ὁποῖα ἀντλεῖ ἀπό τίς δέκα ἐντολές. «Ἐπειδή τήν σήμερον», ἐξηγεῖ, «οἱ περισσότεροι χριστιανοί, ἄλλοι μέν ἀπό ἀπαιδευσίαν καί ἀμάθειαν, ἄλλοι δέ ἀπό ἐντροπήν καί ἄλλοι ἀπό τήν κακήν συνήθειαν πού ἔλαβον νά ἐρωτῶνται ἀπό τούς πνευματικούς εἰς τήν ἐξομολόγησιν... δέν φροντίζουν νά κάμνουν καί αὐτοί ἔρευναν τῶν ἁμαρτιῶν τους πρό τοῦ νά ἐξομολογηθοῦν, οὔτε λέγουν μόνοι τάς ἁμαρτίας των, καθώς εἶναι πρέπον, ἀλλά προσμένουν νά τούς ἐρωτᾶ ὁ πνευματικός..., διά τοῦτο ἀναγκαῖον ἐκρίναμεν ἐδῶ νά σοῦ δώσωμεν μίαν καθολικήν εἴδησιν, πνευματικέ, πῶς πρέπει νά ἐρωτᾶς τούς τοιούτους ἐξομολογουμένους, ἐπάνω εἰς τάς δέκα ἐντολάς, τά κυριώτερα καί μεγαλύτερα ἁμαρτήματα».
Στίς μέρες μας, δόκιμοι καί καταξιωμένοι διδάσκαλοι καί πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας σέ ἔργα τους εἰδικά γιά τή μετάνοια καί τήν ἐξομολόγηση περιλαμβάνουν ἐπίσης καταλόγους ἁμαρτημάτων, πού διευκολύνουν τόν ἀναγνώστη στόν αὐτοέλεγχό του. Ἀλλά καί πολλοί ἀπό τούς πνευματικούς μας συνηθίζουν νά κυκλοφοροῦν αὐτές τίς λίστες, βοηθώντας ἔτσι τούς ἐξομολογουμένους στή συνειδητοποίηση καί ἐξαγόρευση τῶν ἁμαρτημάτων τους.
Ἡ συνοπτική αὐτή ἀναδρομή δείχνει ὅτι εἶναι ἀπόλυτα σύμφωνη πρός τό πνεῦμα τῆς ἁγίας Γραφῆς καί πρός τήν πρακτική τῆς Ἐκκλησίας μας ἡ χρήση τοῦ λεγομένου «ὁδηγοῦ ἐξομολογήσεως» ἤ «καθρέφτη». Δέν εἶναι μεσαιωνικό κατάλοιπο οὔτε σκοταδιστική πρακτική. Συνεπῶς, ἦταν ἄτοπη καί ἄδικη ἡ ταραχή καί ὁ θόρυβος, τόν ὁποῖο κακόβουλα ξεσήκωσαν κάποιοι κατά τίς παραμονές τῶν Χριστουγέννων. Ἦταν ὁρισμένοι δημοσιογράφοι, πού ἔκαναν τή «μεγάλη ἀνακάλυψη» ὅτι ἐξομολόγοι διέπραξαν τό φοβερό παράπτωμα νά κυκλοφοροῦν κάποιο ἔντυπο μέ τόν τίτλο «Ἕνας καθρέφτης», τό ὁποῖο περιεῖχε λίστα ἁμαρτημάτων. Ἔσπευσαν, λοιπόν, οἱ αὐτεπάγγελτοι αὐτοί φρουροί τῶν θεσμῶν τῆς Ἐκκλησίας, νά καταγγείλουν δημόσια καί καυστικά τό γεγονός. Ἀξίωσαν ν᾿ ἀπολογηθεῖ γι᾿ αὐτό ὁ ἴδιος ὁ Ἀρχιεπίσκοπός μας καί ὡς ἐξουσίαν ἔχοντες τό καταδίκασαν αὐστηρά μέ τήν ἐτυμηγορία· «ἄν αὐτά εἶναι ἁμαρτήματα, τότε ὅλοι εἴμαστε ἁμαρτωλοί!». Προσέλαβαν μάλιστα ὡς συνηγόρους τους καί μερικούς «θεολόγους» -ἀφήνω ἀχαρακτήριστη τήν εἰδικότητα-, γιά νά ἐπιβεβαιώσουν αὐτοί ὡς ἐπαΐοντες τή μεγάλη παρανομία!
Εἴμαστε σοβαροί; Καί δέν γνωρίζουμε πράγματι πώς κανείς ἀπολύτως ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά ἰσχυρισθεῖ ὅτι εἶναι ἀναμάρτητος; Οὔτε ὅτι ἀκριβῶς γι᾿ αὐτό ἦρθε στόν κόσμο ὁ Ἰησοῦς Χριστός, γιά νά λυτρώσει τούς ἁμαρτωλούς ἀνθρώπους; Σ᾿ ὅλους ἐμᾶς τούς ἁμαρτωλούς ἀνοίγει σάν καθρέφτη τίς σελίδες της ἡ ἁγία Γραφή, γιά νά μᾶς φανερώσει τίς κηλίδες καί τίς ἀσχημίες μας, ὥστε νά καθαρισθοῦμε μέ τόν τρόπο πού ἡ Ἐκκλησία θέτει στή διάθεσή μας.
Ὅλα αὐτά εἶναι πασίγνωστα καί πολύ οἰκεῖα στούς χριστιανούς. Συνεπῶς, ὅποιος τά ἀγνοεῖ ἤ θέλει νά τά ἀμφισβητεῖ, ἔχει ὁ ἴδιος πρόβλημα. Καί εἶναι, βέβαια, ἐλεύθερος ἄν θέλει νά περιφρονεῖ ἤ νά ἀπορρίπτει τόν πνευματικό καθρέφτη. Νά γνωρίζει ὅμως ὅτι ἔτσι μόνος ὑπογράφει τήν καταδίκη του καί αὐτοκτονεῖ πνευματικά. Καί ἀσφαλῶς δέν μπορεῖ νά παρουσιάζεται ὡς μέγας νομοθέτης, πού κρίνει καί ἐπικρίνει, ἀποφαίνεται καί θεσμοθετεῖ. Διότι στήν πραγματικότητα εἶναι ἕνας δυστυχισμένος, πού ἐπαναλαμβάνει -σέ μία ἔκδοση πολύ πιό σοβαρή καί γι᾿ αὐτό καί πολύ πιό ἐπικίνδυνη- τή θλιβερή ἱστορία τῆς Λαΐδας· ἐκείνης τῆς φημισμένης Κορινθίας ἑταίρας, ἡ ὁποία ἔσπασε τόν καθρέφτη της, ὅταν δέν ἄντεχε νά βλέπει μέσα σ᾿ αὐτόν τίς ρυτίδες ν᾿ αὐλακώνουν τό ὡραῖο της πρόσωπο. Στῶμεν καλῶς καί μήν παίζουμε «ἐν οὐ παικτοῖς»!
Τρεῖς τρέλες
Παράδοξος καί ὁπωσδήποτε ἀπροσδόκητος ὁ τίτλος τοῦ ἄρθρου γιά τήν ἱστοσελίδα καί τό περιοδικό μας, πού οὔτε μέ τήν Ψυχιατρική οὔτε μέ τήν ᾿Ιατρική γενικότερα ἔχει κάποια σχέση. Εἶναι, λοιπόν, ἀναγκαῖο ἐξαρχῆς νά διευκρινίσω ὅτι δέν πρόκειται νά μπῶ στά χωράφια τῶν ἀγαπητῶν μου γιατρῶν. Δέν ἔχω τήν πρόθεση οὔτε καί τήν ἁρμοδιότητα νά ἀσχοληθῶ μέ τίς παθήσεις πού μελετᾶ καί ἀντιμετωπίζει ἡ Ψυχιατρική καί πού δέν εἶναι λίγες· ξεπερνοῦν τίς τριακόσιες, ὅπως ἔχει ἐπισημάνει εἰδική ἔρευνα. Τό θέμα τοῦ ἄρθρου μου ἀφορᾶ σέ τρεῖς πνευματικές, θά ἔλεγα, τρέλες. Εἶναι καταστάσεις ἔκρυθμες, πού προξενοῦν δυσαρμονία καί ταραχή στόν ψυχικό κόσμο τοῦ ἀνθρώπου, σαλεύουν τήν ἐσωτερική του ἰσορροπία καί τόν ἀποδεικνύουν ἄφρονα, δηλαδή ἀνόητο, τρελό.
«῎Αφρων», λέγει ὁ Μ. Βασίλειος, εἶναι «ὁ ἐστερημένος φρονήσεως καί ὁ πρός τά κοινά καί ἀνθρώπινα διορατικῶς μή ἔχων», δηλαδή ἐκεῖνος πού ἔχασε τή φρόνησή του καί δέν διακρίνει τά κοινά καί ἀνθρώπινα, τά ὁποῖα ἀβίαστα ἀντιλαμβάνονται οἱ φυσιολογικοί ἄνθρωποι. Μέ τό χαρακτηρισμό «ἄφρων» στιγματίζει ὁ θεόπνευστος λόγος τῆς ἁγίας Γραφῆς τρεῖς περιπτώσεις ἀνθρώπων·
- ῎Ηδη στήν Παλαιά Διαθήκη ὁ προφήτης Δαυΐδ γράφει· «Εἶπεν ἄφρων ἐν καρδίᾳ αὐτοῦ· οὐκ ἔστι Θεός» (Ψα 13,1· 52,1). «῎Αφρων» θεωρεῖται ἐκεῖνος πού δέν ἀναγνωρίζει τήν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ, ὁ ἄθεος.
- Στήν Καινή Διαθήκη τά χείλη τοῦ Θεανθρώπου χαρακτηρίζουν ἄφρονα τόν πλούσιο τῆς παραβολῆς· «῎Αφρον, ταύτῃ τῇ νυκτί τήν ψυχήν σου ἀπαιτοῦσιν ἀπό σοῦ· ἅ δέ ἡτοίμασας τίνι ἔσται;» (Λκ 12,20). Σώρευε ἀγαθά στίς ἀποθῆκες του, μένοντας ἀδιάφορος γιά τή δυστυχία τῶν συνανθρώπων του καί ἀνυποψίαστος γιά τίς ἀνάγκες τῆς δικῆς του ψυχῆς.
- ῾Ο ἀπόστολος Παῦλος γράφοντας στούς Κορινθίους ὀνομάζει ἄφρονα τόν ἄνθρωπο πού δέν ἐλπίζει στή σωματική του ἀνάσταση· «῎Αφρον, σύ ὅ σπείρεις, οὐ ζωοποιεῖται, ἐάν μή ἀποθάνῃ· καί ὅ σπείρεις, οὐ τό σῶμα τό γενησόμενον σπείρεις, ἀλλά γυμνόν κόκκον, εἰ τύχοι σίτου ἤ τινος τῶν λοιπῶν· ὁ δέ Θεός αὐτῷ δίδωσι σῶμα καθώς ἠθέλησε... οὕτω καί ἡ ἀνάστασις τῶν νεκρῶν» (Α´ Κο 15,36-42).
᾿Αθεΐα, ἀσπλαγχνία, ἀπελπισία. Νά οἱ τρεῖς καταστάσεις ἀφροσύνης, τίς ὁποῖες ἐπισημαίνει ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ἡ ἱστορία καί ἡ καθημερινή μας ἐμπειρία ἐπιβεβαιώνουν τίς θλιβερές συνέπειές τους στή ζωή μας. Γιατί ὅμως χαρακτηρίζεται τρέλα ἡ καθεμία ἀπό τίς καταστάσεις αὐτές;
῾Η ἐπιστήμη τῆς Ψυχολογίας συμφωνεῖ μέ τήν ἁγία Γραφή ὅτι ἡ ψυχική ὑγεία τοῦ ἀνθρώπου συνίσταται στήν ἐσωτερική του ἑνότητα καί εἰρήνη. ῞Οταν ἔχουμε ἁρμονικές σχέσεις μέ τόν ἑαυτό μας, μέ τούς ἄλλους καί μέ τόν Θεό, τότε ἡ λογική μας βλέπει καθαρά, τό συναίσθημά μας διοχετεύεται σωστά, ἡ βούληση εἶναι ἰσχυρή καί ἡ ψυχή μας νιώθει ὑγιής, ἀσφαλισμένη. ᾿Εκεῖνο πού διαταράσσει τήν ἐσωτερική ἰσορροπία, μᾶς διασπᾶ σέ χίλια κομμάτια καί μᾶς φέρνει σέ σύγκρουση μέ τούς γύρω καί μέ τόν ἑαυτό μας, εἶναι ἡ ἁμαρτία. Διότι «ἁμαρτάνω» σημαίνει ἀκριβῶς αὐτό· παραβαίνω τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, τό νόμο τόν ὁποῖο ἔθεσε ὁ Δημιουργός μου, γιά νά λειτουργεῖ σωστά ἡ φύση μου, καί ἑπομένως ἀποτυγχάνω στό στόχο μου καί χάνω τό ρυθμό μου.
῾Η ἀθεΐα, ἡ ἀσπλαγχνία καί ἡ ἀπελπισία εἶναι οἱ βασικές μορφές μέ τίς ὁποῖες παρουσιάζεται ἡ ἁμαρτία στή ζωή μας. Καθεμιά ἀπ᾿ αὐτές διασαλεύει τίς σχέσεις μας μέ τούς τρεῖς βασικούς ἄξονες, γύρω ἀπό τούς ὁποίους στρέφεται ἡ ἀνθρώπινη ψυχή· τόν Θεό, τόν συνάνθρωπο καί τόν ἑαυτό μας. ῾Η ἀθεΐα μᾶς βάζει σέ πόλεμο μέ τόν Θεό· ἡ ἀσπλαγχνία ὑψώνει τεῖχος καί μᾶς χωρίζει ἀπό τούς ἄλλους ἀνθρώπους· ἡ ἀπελπισία μᾶς φέρνει σέ διάσταση μέ τόν ἴδιο τόν ἑαυτό μας. ᾿Εμβαθύνοντας θά μπορούσαμε νά δοῦμε πίσω ἀπό τήν ἀθεΐα τή ρίζα τῆς φιλοδοξίας, πού ὑποκαθιστᾶ τήν ἀγάπη πρός τόν Θεό· πίσω ἀπό τήν ἀσπλαγχνία τή φιλαργυρία, πού βάζει τό χρῆμα πάνω ἀπό τήν ἀγάπη πρός τόν ἀδελφό, καί πίσω ἀπό τήν ἀπελπισία τή φιληδονία, τήν ἐκφυλισμένη μορφή τῆς ἀγάπης πρός τόν ἑαυτό μας.
῾Η ἀθεΐα σκοτίζει, τυφλώνει τό λογικό καί δέν μποροῦμε νά δοῦμε τόν Θεό, ὁ ὁποῖος ὑπάρχει παντοῦ. ῾Η ἀσπλαγχνία ἀλλοιώνει, στραγγαλίζει τό συναίσθημα καί ἀδυνατοῦμε νά ἀγαπήσουμε τόν συνάνθρωπό μας, πού εἶναι ἀδελφός μας. ῾Η ἀπελπισία ἀρρωσταίνει, τσακίζει τή βούληση, ὥστε δέν θέλουμε νά ἀντιληφθοῦμε τήν ὕπαρξή μας στήν πραγματική, τήν αἰώνια διάστασή της, δέν μποροῦμε νά πιστέψουμε στήν αἰωνιότητα, αὐτό ἀκριβῶς πού λαχταρᾶ ἡ ὕπαρξή μας. Καί στίς τρεῖς περιπτώσεις χάνουμε τήν ἐπαφή μέ τήν ἀλήθεια, κινούμαστε ἐκτός πραγματικότητος. ῎Ετσι ἡ ἀθεΐα, ἡ ἀσπλαγχνία καί ἡ ἀπελπισία γίνονται τρέλες.
Πολλά ἤ αἰώνια;
«Χρόνια πολλά», μιά εὐχή πού πληθωρικά ἀκούγεται στήν ἀρχή τοῦ νέου ἔτους –καί ὄχι μόνο- σέ ὅλα τά πλάτη καί μήκη τῆς γῆς. Διατυπωμένη προφορικά σέ ποιητικό ἤ πεζό λόγο ἤ γραπτά μέ ἁπλά ἤ καλλιγραφικά γράμματα, σέ μιά κόλλα χαρτί ἤ σέ κάρτες ἐντυπωσιακές, σέ διάφορα ἔντυπα ἤ σέ ἠλεκτρονική μορφή, προβάλλει μέσα ἀπό τίς δύο λέξεις της τόν κοινό παναθρώπινο πόθο, τήν δίψα μας γιά ζωή. Καθώς διαχέονται ἀκόμη γύρω μας οἱ ἀπόηχοι τῆς ἑορταστικῆς ἀτμόσφαιρας ταιριάζει νά ἀποτολμήσουμε ἕναν σχολιασμό στό νόημα τῆς εὐχῆς.
Καί πρῶτα-πρῶτα, τί σημαίνει αὐτό τό «χρόνια πολλά»; Πόσα εἶναι τά πολλά χρόνια πού εὐχόμαστε; Δέν χορταίνουμε οὔτε μέ ἑκατό οὔτε μέ χίλια χρόνια, διότι εἴμαστε πλασμένοι γιά τήν αἰωνιότητα. Κι ἄν ὅλοι θέλουμε πολλά, ἀτέλειωτα χρόνια ζωῆς, ποιός ἀπό μᾶς ἀγνοεῖ ὅτι ἀργά ἤ γρήγορα τελειώνει ἡ ζωή μας σ' αὐτόν τόν κόσμο; Τό νέο ἔτος, πού μέ χαρές καί ἐλπίδες ὑποδεχθήκαμε, ἤδη προχωρεῖ καί ἡ δύση τῆς κάθε μέρας μειώνει τόν χρόνο πού ἀπομένει νά διανύσει ὁ καθένας μας πάνω στήν γῆ. Ρεαλιστικό ὅσο καί τραγικό ὀρθώνεται τό ἐρώτημα: «Ποῦ πᾶς, ἄνθρωπε; Μέ κάθε σου βῆμα τρέχεις γοργά-γοργά πρός τό μνῆμα». Διψοῦμε γιά ζωή καί ζώντας προχωροῦμε καθημερινά πρός τόν θάνατο!
Ὡστόσο, ἄν «ὁ κόσμος παράγεται (=περνᾶ καί φεύγει) καί ἡ ἐπιθυμία αὐτοῦ» (Α´ Ἰω 2,17), ἡ δύναμη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μένει εἰς τόν αἰῶνα. Αὐτός εἶναι «χθές καί σήμερον ὁ αὐτός καί εἰς τούς αἰῶνας» (Ἑβ 13,8). Νά τό σταθερό σημεῖο, ἡ βάση ὅπου μπορεῖ νά σταθεῖ ἡ εὐχή, γιά νά μήν μεταβάλλεται σέ κούφια λόγια, γιά νά μήν καταντοῦμε ἀνεδαφικοί ἀερολόγοι ὅταν τήν ἐπαναλαμβάνουμε. Ὡς Θεός ὁ Ἰησοῦς Χριστός δέν εἶναι μόνο αἰώνιος, πού θά πεῖ ὅτι δέν ἔχει τέλος. Εἶναι καί ἀΐδιος, δηλαδή δέν ἔχει ἀρχή. Οἱ ἄνθρωποι καί τά πνεύματα (ἄγγελοι, δαίμονες) ἔχουν ἀρχή, δέν εἶναι ἀΐδιοι, εἶναι ὅμως αἰώνιοι, διότι θά ὑπάρχουν πάντα.
Πλασθήκαμε «κατ᾿ εἰκόνα καί καθ᾿ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ». Στό «κατ' εἰκόνα» κρύβεται ἡ δύναμη τῆς αἰωνιότητος, ὁ σπόρος τῆς αἰωνιότητος πού ἀπό τήν δημιουργία μας φύτεψε μέσα μας ὁ Θεός. Στό «καθ᾿ ὁμοίωσιν» βρίσκεται ἡ ποιότητα τῆς αἰωνιότητος, ἄν, δηλαδή, θά εἴμαστε μαζί μέ τόν Θεό στήν αἰωνιότητα ἤ χωρίς τόν Θεό. Χωρίς τόν Θεό σημαίνει κόλαση ἤ, καλύτερα, σημαίνει ἀδυναμία τοῦ ἀνθρώπου νά προσλάβει τήν ἀγαπητική παρουσία τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος βέβαια εἶναι πανταχοῦ παρών. Ὁ Θεός εἶναι φῶς, ἀλλά τό φῶς αὐτό τό προσλαμβάνει καθένας ἀνάλογα μέ τήν ἐσωτερική του πνευματική κατάσταση. Τούς πιστούς τούς φωτίζει καί τούς εὐφραίνει τό φῶς τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ τούς ἀμετανόητους ἀπίστους τούς σκοτίζει καί τούς κατακαίει. Αὐτό εἶναι κόλαση! Δέν χρειάζονται οὔτε φωτιές οὔτε ἄλλα βασανιστήρια. Εἶναι, γιά νά χρησιμοποιήσω παράδειγμα ἀπό τήν αἰσθητή ἀνθρώπινη πραγματικότητα, ἕνα αἴσθημα σάν ἐκεῖνο πού θά ἔνιωθε κάποιος κλεισμένος σ' ἕναν χῶρο, ἔστω ἕνα εὐρύχωρο καί πλούσιο σαλόνι, ὅπου ὅμως δέν θά εἶχε τήν δυνατότητα νά ἐπικοινωνήσει μέ κανένα ἀγαπημένο του πρόσωπο. Καί νά εἶναι αὐτή ἡ κατάσταση ἀτέλειωτη, αἰώνια! Ποιός θά ἐπιθυμοῦσε νά ζήσει χρόνια πολλά σέ ἕνα τόσο τραγικό καί ἀκατάπαυστο μαρτύριο; Κανείς!Ἡ εὐχή μας «χρόνια πολλά» ἀποκτᾶ περιεχόμενο, ἀποπνέει γλυκύτητα, ὡραιότητα καί εὐφροσύνη, ὅταν τά χρόνια πού εὐχόμαστε εἶναι μέ τόν Χριστό, μέσα στήν δική του παρουσία καί χάρη. Μέ ἁπλά λόγια, «χρόνια πολλά» σημαίνει χρόνια αἰώνια.
Οἱ πολλοί σηκώνουν ἀδιάφορα τούς ὤμους ὅταν ἀκούσουν γιά αἰωνιότητα. Νομίζουν πώς εἶναι κάτι τό ὀμιχλῶδες καί ἀβέβαιο, πού θά ξεκαθαρισθεῖ μετά τόν θάνατο καί ποιός περιμένει μέχρι τότε γιά νά βεβαιωθεῖ ἄν ὑπάρχει μετά θάνατον ζωή, ἄν εἶναι πραγματικότητα ὁ παράδεισος καί ἡ κόλαση; Ἐδῶ εἶναι τό μεγάλο λάθος! Ἡ αἰωνιότητα ἀρχίζει ἀπό αὐτό τόν κόσμο, ἀπό τήν στιγμή τῆς ἔνταξης τοῦ πιστοῦ στό μυστικό σῶμα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, στήν Ἐκκλησία. Ὅπως μέ τήν γέννηση τοῦ παιδιοῦ ἀρχίζει ἡ φυσική ζωή, πού τελειώνει μέ τόν θάνατο, ἔτσι μέ τήν πνευματική ἀναγέννηση πού συντελεῖται στό μυστήριο τοῦ Βαπτίσματος ἀρχίζει ἡ πνευματική ζωή, πού ὀνομάζεται καί ἐν Χριστῷ, καί αἰώνια ζωή ἤ, ὅπως διαβάζουμε στήν ᾿Αποκάλυψη, χιλιόχρονη ζωή. Αὐτή ἡ ζωή δέν τελειώνει ποτέ, προσφέρεται δέ στούς πιστούς σέ τρεῖς δόσεις:
* Τήν πρώτη δόση τῆς αἰώνιας ζωῆς τήν ἀπολαμβάνουμε σ᾿ αὐτόν τόν κόσμο, ὅταν ζοῦμε ὡς ζωντανά μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Μέ τήν μελέτη τῆς ἁγίας Γραφῆς, μέ τήν προσευχή, μέ τήν ἐνσυνείδητη συμμετοχή μας στά ἱερά μυστήρια, μέ τήν ὅλη χριστιανική βιοτή, πού στηρίζεται στήν ἐφαρμογή τοῦ θεϊκοῦ παραγγέλματος «ἔκκλινον ἀπό κακοῦ καί ποίησον ἀγαθόν» (Ψα 33,15), ψηλαφοῦμε τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ, τοῦ πατέρα μας, συνομιλοῦμε μαζί του καί χαιρόμαστε τά δῶρα τῆς ἀγάπης του. Δέν ἔχουμε θλίψεις καί πειρασμούς, ἀρρώστιες, συκοφαντίες καί τόσα ἄλλα χτυπήματα; Καί βέβαια ἔχουμε! Δέν τά ἐξαλείφει αὐτά ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Μᾶς ὁπλίζει ὅμως μέ τήν χάρη του, ὥστε ὅλα τά δυσάρεστα νά γίνονται σκαλοπάτι πού μᾶς ἀνεβάζει στήν δόξα του, διαπιστευτήρια πού ἀποδεικνύουν τήν συγγένειά μας μέ τόν ἐσταυρωμένο Κύριο. Μέσα ἀπό τίς θλίψεις ὁ πιστός κοινωνεῖ στό πάθος τοῦ Χριστοῦ, «μεταλαμβάνει τῆς ἁγιότητος τοῦ Θεοῦ» (βλ. Ἑβ 12,10). Παίρνει δύναμη καί κουράγιο, ὥστε νά ἀπολαμβάνει γλυκύτερα, πιό χορταστικά τήν αἰώνια ζωή.
* Μετά τόν θάνατο ἀρχίζει ἡ δεύτερη δόση τῆς αἰώνιας ζωῆς. Γιά τούς λυτρωμένους, δηλαδή γιά ἐκείνους πού μετανοημένοι καί ἐξομολογημένοι κλείνουν τά μάτια στόν μάταιο αὐτό κόσμο, ἡ μετά θάνατον πραγματικότητα εἶναι τέλεια. Ἐδῶ δέν ὑπάρχουν πλέον θλίψεις καί δοκιμασίες, ἀλλά μία συνεχής καί ἀνεμπόδιστη κοινωνία τῆς ψυχῆς μέ τόν Χριστό, μέ τήν Παναγία, μέ τούς ἁγίους, μέ τούς ἀγγέλους. Εἶναι τέλεια, ὄχι ὅμως ὁλοκληρωμένη, διότι λείπει τό σῶμα.
* Ἡ χαρά τῆς αἰωνιότητος ὁλοκληρώνεται μέ τήν τρίτη δόση τῆς αἰώνιας ζωῆς, πού ἀρχίζει μέ τήν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου καί τήν τελική κρίση. Τότε ὁ πιστός, ψυχή καί σῶμα ἀναστημένο καί ἄφθαρτο σάν τό σῶμα τοῦ ἀναστημένου Ἰησοῦ Χριστοῦ, θά χαίρεται καί θά ἀπολαμβάνει τήν θεϊκή παρουσία καί μακαριότητα. Ἔτσι ἐκπληρώνεται στήν τελειότερη μορφή της ἡ εὐχή «χρόνια πολλά».
Ἡ ἐκπλήρωση τῆς εὐχῆς αὐτῆς εἶναι δεδομένη γιά τούς χριστιανούς, διότι σ' αὐτούς ἡ πίστη παρέχει ὡς κεκτημένο δικαίωμα τήν αἰωνιότητα. Ἀπό πλευρᾶς Θεοῦ, τά χρόνια τῶν πιστῶν εἶναι ὄχι ἁπλῶς πολλά, ἀλλά αἰώνια. Τό πόσο ἐμεῖς ἀξιοποιοῦμε αὐτό τό δικαίωμα ἐξαρτᾶται ἀπό τό πόσο ἐνεργοποιοῦμε, πόσο βιώνουμε τήν πίστη στήν ζωή μας. Πόσο τῆς ἐπιτρέπουμε νά μᾶς ἀνοίξει τά μάτια γιά νά ἀποκρυπτογραφήσουμε τήν σκοπιμότητα τῶν εὐχάριστων καί δυσάρεστων τῆς καθημερινότητας μέ τήν βεβαιότητα ὅτι γιά τήν χαρά καί τήν δόξα τοῦ παραδείσου μᾶς ἑτοιμάζει ὁ Θεός. Ἄς συμπληρώσουμε, λοιπόν, τήν εὐχή «χρόνια πολλά» μέ τήν προσευχή· «Κύριε, πρόσθεσέ μας πίστη, γιά νά ζοῦμε μέ συνεχῆ καί ἀληθινή μετάνοια»!
Οἱ τρεῖς παρουσίες τοῦ Θεοῦ
Ἀλλά ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ δέν σταματᾶ ἐδῶ. ᾿Από τήν ὥρα πού ἡ παράβαση καί παρακοή τῶν πρωτοπλάστων θρυμμάτισε τήν ἀμεσότητα τῆς σχέσεώς τους μέ τόν Πλάστη καί τόν ἔκρυψε ἀπό τά μάτια τους, ᾿Εκεῖνος σχεδίασε τή φανέρωσή του. Εὐκρινέστατα προαναγγέλλεται ἡ πρώτη, ἡ ἱστορική φανέρωση τοῦ Θεοῦ μέ τό προφητικό κήρυγμα. ῞Ολη ἡ Παλαιά Διαθήκη καί μάλιστα οἱ προφητεῖες συνοψίζονται στήν ἐπαγγελία· «ἔρχεται ὁ Μεσσίας»! Καί ἡ ἐπαγγελία γίνεται ἱστορικό γεγονός μέσα στή μήτρα τῆς Παρθένου Μαρίας. ᾿Εκ Πνεύματος ἁγίου «σαρκοῦται ὁ ἄσαρκος», ὁ ῞Ενας τῆς Τριάδος. Συλλαμβάνει ἡ Παρθένος καί, ὅπως κάθε μάνα, κυοφορεῖ τόν Υἱό καί Λόγο τοῦ Θεοῦ! Τόν γεννᾶ μέσα στό ταπεινό σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ, Τόν σπαργανώνει σάν ἕνα κοινό νεογέννητο βρέφος, Τόν ἀνακλίνει μές στή φάτνη τῶν ἀλόγων σάν τόν πιό φτωχό τῆς γῆς· Αὐτόν πού εἶναι ὁ Κύριος τοῦ παντός! Στό πρόσωπο τοῦ υἱοῦ τῆς Μαρίας, τοῦ ᾿Ιησοῦ ἀπό τή Ναζαρέτ, ὁ «Θεός ἐφανερώθη ἐν σαρκί» (Α´ Τι 3,16). Αὐτός εἶναι «ὁ ἐπιφανείς Θεός»· σημειώνει τήν παρουσία ὅλης τῆς ἁγίας Τριάδος. ῎Ετσι, στά ρεῖθρα τοῦ ᾿Ιορδάνη, ὅταν ὁ ᾿Ιησοῦς βαπτίζεται, ὁ κόσμος ἀκούει τή φωνή τοῦ Πατρός καί βλέπει τό ἅγιο Πνεῦμα «ἐν εἴδει περιστερᾶς». ᾿Αλλά καί σέ ἄλλα γεγονότα τῆς ἱερῆς ἱστορίας -Μεταμόρφωση, Πεντηκοστή- ἀποκαλύπτονται καί τά τρία πρόσωπα τῆς ἁγίας Τριάδος. Οἱ ἄνθρωποι ἔτσι κατανοοῦν αὐτό πού ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἀποκάλυψε στόν Φίλιππο· «῾Ο ἑωρακώς ἐμέ ἑώρακε τόν πατέρα» (᾿Ιω 14,9). Καταπληκτική Θεοφάνεια!
Εὔλογα, κατά τούς πρώτους χριστιανικούς χρόνους, ἡ ἀνατολική ᾿Εκκλησία πρό τοῦ ἁγίου Χρυσοστόμου, ὅταν δέν εἶχε καθιερώσει ἀκόμη τή γιορτή τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, γιόρταζε τά «᾿Επιφάνια». ῾Η γιορτή αὐτή συμπεριλάμβανε γεγονότα μέ κύριο χαρακτηριστικό τή φανέρωση τῆς δόξης τοῦ ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ· τή Γέννηση τοῦ Κυρίου, τήν προσκύνηση τῶν ποιμένων καί τῶν μάγων καί τό ἐν ᾿Ιορδάνῃ Βάπτισμα.
Πότε θά συμβεῖ αὐτό; Κατά τή Δευτέρα Παρουσία τοῦ Κυρίου, στά ἔσχατα. Τότε ἀναστημένοι καί μεῖς θά δοῦμε τόν Θεό, θά ἀντικρύσουμε τή δόξα του καί θά καθίσουμε κοντά του (βλ. ᾿Ιω 14,2ἑ· 17,24). Θά ἀπολαύσουμε μέσα μας τήν τέλεια παρουσία τοῦ Πατέρα καί τοῦ Υἱοῦ διά τῆς δωρεᾶς τοῦ ἁγίου Πνεύματος (βλ. Α´ ᾿Ιω 1,3·3,24). Αὐτή εἶναι ἡ δεύτερη παρουσία τοῦ Θεοῦ, ἡ ἐσχατολογική.
Ὁ ἐνανθρωπήσας Κύριος, ὁ «καταβάς ἐκ τοῦ οὐρανοῦ», ἐνῶ ἔχει ἀναληφθεῖ ἀπό τή γῆ καί εἶναι ἤδη «ἐρχόμενος ἐν σαρκί» (βλ. Β´ ᾿Ιω 7) γιά τή Δευτέρα Παρουσία του, ταυτόχρονα παραμένει «μεθ᾿ ἡμῶν πάσας τάς ἡμέρας ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος» (βλ. Μθ 28,20). Τό ἔχει ὑποσχεθεῖ στούς μαθητές, στό ὄρος τῆς Γαλιλαίας. Καί τό πραγματοποιεῖ μέσα στήν ᾿Εκκλησία του, ἡ ὁποία -κατά τή διατύπωση τοῦ ἁγίου Αὐγουστίνου- εἶναι «ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός παρατεινόμενος εἰς τούς αἰῶνας», ἡ «ἐν ἑτέρᾳ μορφῇ» παρουσία τοῦ ἀναστημένου Κυρίου. Μέσα στήν ᾿Εκκλησία ἐμφανίζεται ὁ Κύριος καί μπορεῖ νά Τόν δεῖ κάθε πιστός πού συμμετέχει στήν ἐκκλησιαστική ἐμπειρία. ῾Η ἀληθινή, ἡ ζωντανή σχέση μας μέ τήν ᾿Εκκλησία ἐξασφαλίζει καί τήν προσωπική μας σχέση μέ τόν Κύριο. ῾Η ἀγωνία, ἡ προσευχή καί ἡ ἔμπρακτη συμμετοχή στό ἔργο της εἶναι συνεργασία μέ τόν Θεό· ἀνανεώνει καί πυροδοτεῖ τή λαχτάρα γιά τή δόξα τοῦ Θεοῦ καί τήν ἐξάπλωση τῆς βασιλείας του. ῾Ο ἀπόστολος Παῦλος βεβαιώνει πώς ὁ στέφανος τῆς ἀφθαρσίας θά ἀποδοθεῖ «πᾶσι τοῖς ἠγαπηκόσι τήν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ» (Β´ Τι 4,8).
Ὁ Χριστός ἔγινε ἄνθρωπος! Τόν εἶδαν καί Τόν προσκύνησαν οἱ ταπεινοί βοσκοί καί οἱ σοφοί μάγοι στήν ἄσημη Βηθλεέμ. Τόν ἀναγνώρισαν οἱ ψαράδες τῆς Γαλιλαίας κι ἄφησαν τά δίχτυα τους, γιά νά Τόν ἀκολουθήσουν. Τόν ὁμολόγησαν τυφλοί καί χωλοί καί παράλυτοι καί οἱ τόσοι ἀσθενεῖς πού πῆραν ἀπ᾿ Αὐτόν τή θεραπεία. ᾿Αλλά καί μές στούς αἰῶνες, μέχρι σήμερα, ὅλοι οἱ πιστοί ζοῦμε τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ μέσα στήν ᾿Εκκλησία του. Μέ τή χάρη τοῦ Βαπτίσματος ἡ ᾿Εκκλησία μᾶς καθαρίζει καί μᾶς καθιστᾶ μέλη τοῦ σώματός της, μέλη Χριστοῦ. Μέ τά ἱερά μυστήρια καί μέ ὅλη τήν ἐν Χριστῷ παιδεία μᾶς καθιστᾶ ἱκανούς νά βλέπουμε τόν Χριστό. ῾Ο Κύριος ᾿Ιησοῦς Χριστός, ὁ ταπεινωθείς καί ἐνανθρωπήσας Θεός, χαρίζει τή θεϊκή του παρουσία σέ ὅλους τούς ἀνθρώπους. Τήν ἀπολαμβάνουν ὅμως μόνο ὅσοι εἶναι «καθαροί τῇ καρδίᾳ» (Μθ 5,8). ῞Οσο περισσότερο καθαρίζει τόν ἑαυτό του ὁ πιστός, τόσο καθαρότερα ἀπολαμβάνει τήν ἐπιφάνεια τοῦ Κυρίου μας καί γεύεται τήν εὐλογία τῆς παρουσίας Του. Καί ὅσο περισσότερο λαχταρᾶ τή συνάντηση μέ τόν Κύριο, τόσο ἑτοιμάζεται καί καθαρίζεται· «῾Ο ἔχων τήν ἐλπίδα ταύτην ἐπ᾿ αὐτῷ ἁγνίζει ἑαυτόν» (Α´ ᾿Ιω 3, 3).
Ὁ Θεός ἐμφανίστηκε ὡς ἄνθρωπος, γιά νά μᾶς προσφέρει τή λύτρωση. Θά ξαναέλθει ὡς κριτής καί, ἀναλόγως μέ τή στάση μας ἀπέναντί του, ἤ θά δικαιωθοῦμε ἤ θά καταδικαστοῦμε. ᾿Ανάμεσα στίς δύο παρουσίες του ὁ Κύριος βρίσκεται κοντά μας «ἐν ἑτέρᾳ μορφῇ». Χτυπᾶ τήν πόρτα τῆς καρδιᾶς μας (᾿Απ 3,20) μέ τό ἔργο τῆς ᾿Εκκλησίας του. Μέ τόν θεόπνευστο λόγο του καί τό ζωήρρυτο αἷμα του προσφέρεται νά καθαρίσει τά τυφλά μας μάτια, γιά νά Τόν βλέπουμε ἐδῶ στή γῆ καί νά περιμένουμε τήν συνάντηση μαζί του στόν οὐρανό.
Ἡ προοπτική τῆς πίστεως
Ζυμωμένος μέ τήν ἴδια τήν ὑπόσταση καί τή ζωή τοῦ πεσμένου ἀνθρώπου ὁ πόνος δέν ἔπαυσε νά ἀποτελεῖ τό μεγάλο πρόβλημα, πού ἀναστατώνει τίς καρδιές καί ταράσσει τίς συνειδήσεις. Θλίψεις καί συμφορές δημόσιες καί ἰδιωτικές, πόλεμοι καί δουλεῖες, φυλακίσεις καί ἐξορίες, κατατρεγμοί καί βάσανα, ἀρρώστιες καί θάνατοι προκαλοῦν μία πελώρια συναυλία κραυγῶν καί παραπόνων, πού ἁπλώνεται σέ ὅλη τή γῆ, ἀπ᾿ τό καλύβι τοῦ ταπεινοῦ ξωμάχου μέχρι τό ἀρχοντικό τοῦ πλουσίου. Κανείς δέν μπορεῖ νά συμβιβασθεῖ μέ τόν πόνο, νά τόν ἀποδεχθεῖ ὡς συνοδοιπόρο ἀχώριστο τῆς ζωῆς του. Ἡ ἀπέραντη χορεία τῶν δυστυχισμένων, πού λιτανεύουν τόν πόνο τους μές στούς αἰῶνες, δέν ἔπαυσε νά ἐκφράζει τό πικρό της παράπονο γιατί νά ὑποφέρουμε; Ἀλλά ἐκεῖ πού τό πρόβλημα φαίνεται ἄλυτο, καί τό παράπονο ἐξελίσσεται σέ σκάνδαλο, εἶναι ὅταν ὁ πόνος ἐπιλέγει ἀποκλειστικά τούς εὐσεβεῖς καί θεοφοβούμενους, ἐνῶ ἀφήνει ἐλεύθερους ἀπό τήν ὀδυνηρή παρουσία του τούς ἀσεβεῖς. Γιατί οἱ ἀσεβεῖς, οἱ ἄδικοι, νά καλοπερνοῦν καί οἱ εὐσεβεῖς νά ὑποφέρουν; Τοῦτος ὁ προβληματισμός γίνεται συχνά σκληρός πειρασμός γιά τούς ἀνθρώπους τοῦ Θεοῦ. Ἔντονα διατυπώνεται ἀπό τούς δικαίους καί τούς προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅπου δεῖγμα τῆς θεϊκῆς εὐλογίας ἦταν ἡ εὐημερία τῶν εὐσεβῶν, ἐνῶ ἔκφραση τῆς κατάρας ἡ ταλαιπωρία τῶν ἀσεβῶν.
Ἡ ρήτρα πού ἐπισφράγιζε τή συμφωνία τοῦ Θεοῦ μέ τόν Ἰσραήλ ὅριζε: «Ἐάν θέλητε καί εἰσακούσητέ μου τά ἀγαθά τῆς γῆς φάγεσθε, ἐάν δέ μή θέλητε, μηδέ εἰσακούσητέ μου, μάχαιρα ὑμᾶς κατέδεται» (Ἠσ 1,19· πρβλ. Λε 26). Ἐντούτοις, ἡ ἱστορία καί ἡ καθημερινή πραγματικότητα μέ μύρια περιστατικά ἀποδεικνύουν τό ἐντελῶς ἀντίθετο: Ὁ ἀσεβής ζῆ βολευμένος καί ἀσφαλισμένος μέσα στά πλούτη του, κι ὅσο περισσότερο εὐημερεῖ τόσο περισσότερο ἀδικεῖ. Ὅσο κυκλώνεται ἀπό τήν εὐτυχία, τόσο ἀδιάντροπα ἐκφράζει τήν ὕβρη καί τήν ἰταμότητά του ἐναντίον τοῦ διου τοῦ Θεοῦ. Καταπατᾶ τίς θεῖες ἐντολές, σχεδιάζει καί πραγματοποιεῖ ἀνεμπόδιστα τήν ἀδικία, περιφρονώντας τό θέλημα τοῦ Θεοῦ καί ἀδιαφορώντας γιά τήν ὕπαρξή του.
Αὐτή ἡ πραγματικότητα τῆς ζωῆς σκανδαλίζει καί ἐμπυρίζει τούς εὐσεβεῖς. Ὁ Ἰώβ, ὁ Δαυΐδ, ὁ Ἀββακούμ, ὁ Ἰερεμίας καί ἄλλοι προφῆτες μπαίνουν σέ ἀντιδικία μέ τόν Θεό, τοῦ ζητοῦν μία ἐξήγηση. Ὡστόσο, ὑποφώσκει ἡ ἐλπίδα ὅτι ὁ Θεός θά φέρει τήν ἀνάσταση καί τήν τελική ἀποκατάσταση. Συντριμμένοι ἀπό τόν πόνο ἀλλά ἐνισχυμένοι ἀπό τήν πίστη τους, οἱ δίκαιοι εἰσέρχονται προοδευτικά στό «ἁγιαστήριον τοῦ Θεοῦ» (Ψα 72,17). Ἀνακαλύπτουν τήν ἐξαγνιστική δύναμη τοῦ πόνου, τήν παιδαγωγική του ἀξία, τήν κεντρική θέση του μέσα στό σχέδιο τοῦ Θεοῦ. Μέσα στά πλαίσια τῆς θείας οἰκονομίας ἡ θλίψη γίνεται μία ὕψιστη δοκιμασία καί μεσολαβεῖ γιά τήν ἀπολύτρωση, τήν ὁποία θά πραγματοποιήσει ὁ Μεσσίας. «Αὐτός ἁμαρτίας πολλῶν ἀνήνεγκε καί διά τάς ἁμαρτίας αὐτῶν παρεδόθη» (Ἠσ 53,12). Ὁ ἀθῶος Θεάνθρωπος θά σηκώσει πάνω του ὅλο τόν πόνο πού ἔφερε ἡ ἁμαρτία, καί θά χαρίσει τή λύτρωση καί τήν εἰρήνη.
Στήν καινούργια πραγματικότητα πού ἐγκαθιστᾶ στόν κόσμο ὁ Ἰησοῦς Χριστός καταργεῖται ὁ πόνος, ἀφοῦ ἐξαλείφεται ἡ ρίζα του, ἡ ἁμαρτία, καί νεκρώνεται ὁ φοβερότερος φορέας του, ὁ θάνατος. Κι ὅμως, καί στήν πραγματικότητα τῆς Ἐκκλησίας ἐξακολουθοῦμε νά πονοῦμε, νά θλιβόμαστε μέ τόσους τρόπους, νά πεθαίνουμε. Καί μάλιστα, συνήθως πονοῦν καί θλίβονται καί διώκονται περισσότερο οἱ εὐσεβεῖς. Πῶς θά κατανοήσουμε τό πρόβλημα καί πῶς θά ξεπεράσουμε τό σκάνδαλο;
Εἶναι ἀδύνατον νά κατανοήσει κανείς τό ἀνεξερεύνητο σχέδιο τοῦ Θεοῦ μέ μόνο ὁδηγό τή λογική του. Ὅποιος ἐπιχειρεῖ κάτι τέτοιο μοιάζει μ᾿ ἐκεῖνον πού προσπαθεῖ νά χωρέσει σ᾿ ἕνα ποτήρι τόν ὠκεανό. Ὑπάρχει, ὡστόσο, διέξοδος στό ἀδιέξοδο. Ἀνοίγεται μπροστά σ᾿ ἐκεῖνον πού θά γονατίσει καί θά ζητήσει τή λύση αὐτοῦ τοῦ δράματος ἀπό τόν ἴδιο τόν Θεό: Ἡ ζωή αὐτή κατανοεῖται καί ἑρμηνεύεται μέ τήν προοπτική τοῦ ὑπερπέραν, μέ τήν προσμονή τῶν ἐσχάτων. Μ᾿ αὐτή τήν προοπτική ὁ ἀδελφόθεος Ἰάκωβος συνιστᾶ στούς χριστιανούς νά νιώθουν «πᾶσαν χαράν», ὅταν περιπέσουν σέ πειρασμούς καί θλίψεις· ἔτσι καλλιεργοῦνται στήν ὑπομονή καί γίνονται «δόκιμοι», κατάλληλοι γιά τή δόξα τοῦ οὐρανοῦ (βλ. Ἰα 1,2-11). Καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος, βιώνοντας ἤδη αὐτή τή δόξα, διαβεβαιώνει ὅτι «οὐκ ἄξια τά παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ» γιά νά τήν ἀντισταθμίσουν (Ρω 8,18). Διότι αὐτά εἶναι πρόσκαιρα καί μικρά, ἐνῶ ἡ δόξα τοῦ οὐρανοῦ αἰώνια, ἄπειρη καί ἀπερίγραπτη (βλ. Β΄ Κο 4, 17-18).
Δοκιμασμένος σκληρά καί πολύ ἄδικα ἀπό τά βάσανα αὐτῆς τῆς ζωῆς ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, φωτισμένος ἀπό τό ἅγιο Πνεῦμα διατυπώνει ἕναν ἐνδιαφέροντα συλλογισμό, ὅπου προτείνει τρεῖς πιθανότητες προκειμένου νά ἐξηγήσει τήν ἐπικρατοῦσα ἀδικία: 1) Δέν ὑπάρχει Θεός. 2) Ὁ Θεός εἶναι ἄδικος ἤ ἀδιάφορος γιά τή ζωή τοῦ κόσμου. 3) Εἶναι δίκαιος ὁ Θεός καί ἐπιφυλάσσεται νά κάνει στό μέλλον τήν τελική κρίση. Ἀναιροῦνται οἱ δύο πρῶτοι συλλογισμοί, διότι πῶς θά δικαιολογήσουμε τήν πάνσοφη δημιουργία καί τήν ἁρμονική λειτουργία τοῦ κόσμου; Ὁπωσδήποτε, λοιπόν, ἰσχύει ἡ τρίτη πιθανότητα: Ὑπάρχει ὁ Θεός καί δέν ἀδιαφορεῖ γιά τήν τύχη τοῦ κόσμου, ἀλλά δέν ἔκανε ἀκόμη τήν τελική κρίση. Ἄς ἔχουμε, ἑπομένως, ὑπομονή! Κι ἄς μήν ἐπιτρέπουμε στήν πεπερασμένη διάνοιά μας νά σκοτίζεται ἀπό λογισμούς ἀμφιβολίας. Τό κενό μνῆμα τοῦ ἀναστημένου Χριστοῦ ρίχνει φῶς καί ξεκαθαρίζει τά πράγματα: Δέν σταματᾶ ἡ ζωή μας στό φτυάρι τοῦ νεκροθάφτη κι οὔτε τό σύνορό της τό ὁρίζει ἕνα κυπαρίσσι.
Αὐτή ἡ ἀλήθεια δίνει λύση στό δράμα τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Ἡ ἀμοιβή γιά τόν ἐπίγειο ἀγώνα μας θά ἀκολουθήσει μετά τό θάνατο. Μ᾿ αὐτή τήν πεποίθηση ὁ πιστός βαδίζει μέ τό σταυρό στόν ὤμο τό στενό μονοπάτι, τόν ἀνηφορικό δρόμο. Καί ὄχι μόνο μένει ἀσάλευτος στίς θλίψεις, δέν σκανδαλίζεται, ἀλλά ἀναγνωρίζει ἐπίσης τή μεγάλη παιδαγωγική καί σωστική ἀξία τοῦ πόνου. Μέσα στή θλίψη καί στά παθήματα, πού σηκώνουμε μέ ὑπομονή καί πίστη, λέγει ὁ ἅγιος Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος, εἶναι κρυμμένες οἱ ἐπαγγελίες τοῦ Θεοῦ, ἡ δόξα καί ἡ ἀπολαβή τῶν οὐρανίων ἀγαθῶν. Διότι ἡ ζωή μας μοιάζει σάν τό σιτάρι, πού ἀφοῦ πέσει στή γῆ καί σαπίσει, ἔπειτα ἀποδίδει πολλαπλάσιο καρπό. Καί ὁ ἅγιος Μᾶρκος ὁ ἀσκητής ἀποφαίνεται ὅτι οἱ ἀπροσδόκητοι πειρασμοί τῆς ζωῆς μᾶς κάνουν φιλόπονους καί μᾶς ὁδηγοῦν στή μετάνοια. Ἀλλά καί τίς θλίψεις πού «τῶν ἰδίων κακῶν εἰσίν ἔγγονα», πού τίς ἐπισύρει δηλαδή ἡ δική μας κακία καί ἁμαρτία, «ὅταν διά προσευχῆς ὑπομείνωμεν», θά καταλάβουμε ὅτι γίνονται πρόξενοι πολλῶν ἀγαθῶν. Μ᾿ αὐτό τό σκεπτικό ἕνας ἀπό τούς σύγχρονους πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ὁ π. Σωφρόνιος τοῦ Ἔσσεξ ἔγραφε: «Τί θά γινόμασταν, ἄν δέν εχαμε τίς θλίψεις!». Καί σέ πολλούς βίους ἁγίων ἀναφέρεται ὅτι αὐτοί θεωροῦσαν τίς θλίψεις ὡς ἐπίσκεψη τοῦ Θεοῦ καί θλίβονταν πιστεύοντας ὅτι τούς ἐγκατέλειψε ὁ Θεός, ὅταν δέν εἶχαν κάποιο πρόβλημα.
Ἡ παρουσία καί ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι γιά τόν πιστό ἡ ἀκατάβλητη δύναμη καί ἡ ἀστείρευτη χαρά τῆς ζωῆς. Γι' αὐτό δέν ξυπάζεται ἀπό τά πλούτη καί τίς ἐπιτυχίες, ἀλλά καί στήν ἀντίθετη περίπτωση δέν ἀπελπίζεται ἀπό τή φτώχια καί τήν ἀποτυχία. Ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ εἶναι ὁ ἀδαπάνητος πλουτισμός του. Δέν ξεθαρρεύει ὅταν εἶναι ὑγιής, ἀλλά καί στήν ἀσθένεια νιώθει πληρότητα καί εἰρήνη, διότι ἡ παρουσία τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀνώτερη ἀπό τήν ὑγεία. Δέν κομπάζει γιά τή δύναμή του, ἀλλά κι ὅταν εἶναι ἀδύναμος δέν μειονεκτεῖ ἀπέναντι στή δύναμη τῶν δυνατῶν. Προσκολλημένος στόν Κύριο, μέ τήν ἐλπίδα στηριγμένη σ᾿ Αὐτόν, ὁ πιστός ξεπερνᾶ τίς δυσκολίες αὐτῆς τῆς ζωῆς. Κάτι περισσότερο: εἰσπράττει τίς δυσκολίες ὡς πρόγευση τοῦ αἰωνίου παραδείσου.
Καλή σπορά!
Συνήθως τόν Ὀκτώβριο ξεκινᾶ ἡ ἐτήσια καλλιέργεια τῶν σιτηρῶν. Καί ἡ Ἐκκλησία μας ἐπίκαιρα τό μήνα αὐτό, τήν Κυριακή τῶν 365 Πατέρων τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, μᾶς θυμίζει τήν παραβολή τοῦ σπορέως. Εἶναι, λοιπόν, σέ ὅλους μας ταιριαστή ἡ εὐχή πού ἀνταλλάσσουν αὐτή τήν ἐποχή οἱ γεωργοί μας: «καλή σπορά!».
Πνευματική εἶναι ἡ σπορά πού ἐπιτελεῖται στήν Ἐκκλησία. Ὁ ἴδιος ὁ Ἀρχηγός καί Κύριός της Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Θεός πού ἔσπειρε τά ἄστρα καί τούς γαλαξίες στόν οὐρανό, πού φύτεψε τά λουλούδια καί τά δένδρα στή γῆ, ἦλθε στόν κόσμο σάν ἕνας ταπεινός Διδάσκαλος, ἕνας πνευματικός σποριάς. Ὄχι μέ διαταγή ἀλλά μέ ἀγωγή, μέ τήν ὑπομονετική καλλιέργεια, πραγματοποιεῖ τήν ἀλλοίωση τῶν ἀνθρώπων, τήν ἀναμόρφωση τοῦ κόσμου σέ «καινή κτίσι».
Εἶναι μία πρόσκληση καί ἀποστολή γιά σπορά ἡ ἐντολή τοῦ Κυρίου πρός τούς ἀποστόλους καί τούς μαθητές του· «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη» (Μθ 28,19). Ἡ ἀναγκαιότητα τῆς μαθητείας αὐτῆς εἶναι ἄμεση καί ἀνυπέρθετη γιά τό πρῶτο ξεκίνημα ἀλλά καί γιά τή συνέχεια τῆς πνευματικῆς ζωῆς. «Ὅπως ἡ γῆ πού δέν καλλιεργεῖται», διδάσκει ὁ ἅγιος Χρυσόστομος, «μεταβάλλεται σέ χερσότοπο καί γεμίζει ἀπό ἀγκάθια κι ἀγριόκλαδα, ἔτσι καί ἡ ψυχή πού δέν ἀπολαμβάνει πνευματική διδασκαλία, βλαστάνει ἀγκάθια καί τριβόλια».
Ρηχή, ἀνούσια καί ἄκαρπη καταντᾶ ἡ ζωή τοῦ χριστιανοῦ χωρίς τήν καλλιέργεια τοῦ θείου λόγου. «Ὅποιος δέν προσέχει τούς θεόπνευστους λόγους οὔτε φραγμό βάζει γύρω ἀπό τά χείλη του οὔτε τό αὐτί του ἀποστρέφει ἀπό μάταιους λόγους», παρατηρεῖ ὁ ἅγιος Συμεών ὁ νέος Θεολόγος, ἐπισημαίνοντας δύο ἁπλές ἀλλά ἐμφανεῖς ἐκδηλώσεις τῆς ἀληθινῆς πνευματικότητος. Ὁ χριστιανός ἀκούει τόν θεῖο λόγο, δέχεται μέσα του τή θεία σπορά καί καρποφορεῖ ἐφαρμόζοντας αὐτά πού ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ διδάσκει. Ἕνας ἀπό τούς καρπούς εἶναι καί ἡ ἀνάγκη πού νιώθει ὁ πιστός νά γίνει κι ὁ ἴδιος, στά μέτρα τῶν δυνατοτήτων του, πνευματικός σποριάς. Νά μιλήσει στούς ἄλλους γιά τήν πηγή πού τόν ξεδίψασε, νά βάλει καί στά δικά τους χέρια τό ψωμί πού χόρτασε τήν πείνα του, νά τούς γνωρίσει τήν ἀλήθεια πού τόν φώτισε, νά τούς συνδέσει μέ τό λόγο τοῦ Θεοῦ!
Νομίζουμε ὅτι ἡ σπορά τοῦ θείου λόγου εἶναι ἔργο μόνο ὁρισμένων, τῶν κληρικῶν, τῶν θεολόγων, τῶν κατηχητῶν. Ὁπωσδήποτε ὑπάρχουν οἱ εἰδικοί, οἱ ἄξιοι καί ἐκλεκτοί τοῦ Θεοῦ, οἱ χαρισματικές μορφές, πού βαδίζουν στά χνάρια τῶν ἀποστόλων καί συνεχίζουν τή διακονία τοῦ Πατροκοσμᾶ. Ἀλλά δέν περιορίζεται σ᾿ αὐτούς τό ἔργο τῆς ἱεραποστολῆς. Εἶναι πόθος τῆς κάθε καρδιᾶς πού ἀγαπᾶ τόν Χριστό· ἕνα ἐλάχιστο ἀνταπόδομα στά θεϊκά του δῶρα, μία εἰλικρινής καί αὐθόρμητη κίνηση ἀγάπης πρός τά πλάσματά του, τούς συνανθρώπους μας.
Ἐσύ, ἀδελφέ μου, μιλᾶς στούς ἄλλους γιά τόν Θεό; Μεταφέροντας κάτι πού ἄκουσες ἤ διάβασες, προσφέροντας ἕνα χριστιανικό ἔντυπο, μία πρόσκληση γιά τό κήρυγμα, κυρίως ὅμως κάνοντας πράξη τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, γίνεσαι ἕνας μικρός εὐλογημένος σποριάς τοῦ θείου λόγου. Καλή σπορά, λοιπόν!
"Δόξα τῷ Θεῷ..."
Τό εὐγενέστερο καί πιό θεάρεστο εἶδος προσευχῆς εἶναι ἡ δοξολογία. Ὄχι διότι μ᾿ αὐτή κάτι προσφέρουμε στόν οὕτως ἤ ἄλλως ὑπερτέλειο καί ἀνενδεῆ Θεό. Ἀποδίδοντας ὅμως δόξα στό ἅγιο ὄνομά του γινόμαστε ἐμεῖς, οἱ μικροί καί φθαρτοί ἄνθρωποι, κοινωνοί τῆς ἄφθαρτης δόξας του, μετέχουμε στό μεγαλεῖο του.
Διότι ὁ πιστός πού δοξολογεῖ τόν Κύριο αἴρεται πάνω ἀπό τά ὁρατά, στή σφαίρα τῆς ἀόρατης παρουσίας του, στό χῶρο τῆς ὑπερκόσμιας δόξας του. Αὐτή τήν ἁγιογραφική καί πατερική διδασκαλία πρακτικά ἐφαρμοσμένη προβάλλει ἡ ζωή τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, τοῦ ὁποίου ἡ μνήμη σημαδεύει τό μήνα αὐτό. Πολλά μεγάλα καί θαυμαστά καταγράφει ἡ ἱστορία τοῦ φλογεροῦ μαχητῆ τοῦ Χριστοῦ: Τό κολοσσιαῖο συγγραφικό του ἔργο -ἑρμηνευτικό καί κηρυκτικό-, τήν εὐαγγελική του φιλανθρωπία, τή σπάνια ὀργάνωση τῆς ἱεραποστολῆς ἐπί τῶν ἡμερῶν του. Ἐμεῖς θά λάβουμε τό μήνυμά μας ἀπό μία μόνο φράση, μέ τήν ὁποία ὁ ἅγιος Χρυσόστομος ἄρχιζε καί ἐπισφράγιζε τήν κάθε πράξη, τό κάθε περιστατικό τῆς ζωῆς του: «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν!».
Γνήσιος μαθητής καί μιμητής τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ ὁ χρυσολόγος ἅγιος πατέρας διασώζει στή ζωή του μία μικρογραφία τῆς ζωῆς Ἐκείνου. Ὅπως ὁ Ἰησοῦς Χριστός ὑπῆρξε «σημεῖον ἀντιλεγόμενον», ἔτσι καί ὁ Ἰωάννης. Ἀγαπήθηκε σφοδρά, ἀλλά καί μισήθηκε παράφορα. Σάν τόν ἀπόστολο Παῦλο, τοῦ ὁποίου ὑπῆρξε θαυμαστής, σ᾿ ὅλη του τή ζωή περιέφερε τό θάνατο καί τήν ἀνάσταση, τό σταυρό καί τή δόξα. Μία σειρά ἀντιθέσεων χαρακτηρίζει τό βίο του: Δύναμη καί ἀσθένεια, ἀναγνώριση καί παραγκωνισμός, δόξα καί καταφρόνια, καταξίωση καί διωγμός. Καί ἡ δύναμη πού συνέθετε τίς μεγάλες αὐτές ἀντιθέσεις; Ἡ δοξολογική προσευχή του!
Πολύ πρίν τόν ἀνεβάσει στόν ἀρχιεπισκοπικό θρόνο ἡ θεία πρόνοια καί ἡ ἀγάπη τοῦ λαοῦ, εἶχε διαλέξει γιά τόν ἑαυτό του τό θρόνο τοῦ σταυροῦ, γνωρίζοντας πώς αὐτός εἶναι ἡ δόξα τοῦ πιστοῦ. Γι’ αὐτό μποροῦσε σ᾿ ὅλα τά περιστατικά καί τίς δοκιμασίες νά ἐπαναλαμβάνει μ᾿ ἐμπιστοσύνη: «Δόξα τῷ Θεῶ πάντων ἕνεκεν!». Μ᾿ αὐτόν τόν γλυκύτατο ἐπίλογο ἔκλεισε τήν πολυβασανισμένη καί πολυώδυνη ἐπίγεια ζωή του, μέρα τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, στίς 14 Σεπτεμβρίου τοῦ 407· ἐκ τῶν ὑστέρων ἡ Ἐκκλησία μετέφερε τή μνήμη τῆς κοίμησής του στή 13η Νοεμβρίου.
«Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν!». Ἕνα μήνυμα μέ διαχρονικότητα, μέ ἐπικαιρότητα, μέ δύναμη καί χάρη. Ὅταν δοξάζεις τόν Θεό, ὅλα γίνονται ἔνδοξα καί ἱερά. Ζῆς τή χαρά, ὄχι μόνο στά εὐχάριστα ἀλλά καί στίς θλίψεις. Νιώθεις ὡς δῶρο τοῦ Θεοῦ, ὄχι μόνο τήν ὑγεία ἀλλά καί τήν ἀρρώστια. Βλέπεις τήν ἀγάπη του στήν ἐπιτυχία, ἀλλά καί στήν ἀποτυχία δέν δυσκολεύεσαι νά διακρίνεις τό θεῖο σχέδιό του. Δοξάζοντας τόν Θεό γιά ὅλα, ἔχεις τή δύναμη καί σ᾿ αὐτόν τό θάνατο νά ἀνιχνεύεις τή γλυκύτητα τῆς ζωῆς καί ν᾿ ἀντλεῖς ἔτσι τή μεγαλύτερη χαρά, αὐτή πού ἦλθε διά τοῦ Σταυροῦ σ᾿ ὅλο τόν κόσμο.
Δόξα τῷ Θεῷ! Μιά προσευχή ἡ ὁποία ἐκφράζει εἰλικρινῆ ἐμπιστοσύνη στόν Θεό, ἀνεπιφύλακτο ἄφημα στά πατρικά του χέρια, κι ἀποπνέει ἄρωμα ἁγιότητος. Ἄς μάθουμε νά τή λέμε συχνότερα!
Ἀπό τό ἐρωτηματικό στό θαυμαστικό
Πολλά, ἀμέτρητα τά ἐρωτηματικά πού τριβελίζουν τό μυαλό τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τή γέννα του ὥς τή θανή του. Ἀπό τήν ὥρα πού ἀντιλαμβάνεται τόν κόσμο γύρω του τό παιδί «πυροβολεῖ» τούς μεγάλους μέ ἐρωτηματικά. Συχνά τούς φέρνει σέ δύσκολη θέση, καθώς ἐπίμονα ζητᾶ ἀπάντηση στά πιό ἀπίθανα καί περίπλοκα ἐρωτήματα. Μεγαλώνοντας αὐξάνει ἡ γνώση του. Μελετᾶ, μορφώνεται, μαθαίνει. Μήπως ὅμως περιορίζονται τά ἄγνωστα καί λιγοστεύουν τά ἐρωτηματικά του; Κάθε ἄλλο. Ὅσο αὐξάνει ἡ γνώση, ἄλλο τόσο μεγαλώνει ἡ ἄγνοια, γιά νά φθάσουμε στήν ταπεινόφρονα ὅσο καί σοφή ὁμολογία: ignoramus et ignorabimus, ἀγνοοῦμε καί θά ἀγνοοῦμε. Ἄν στόν κόσμο τοῦ αἰσθητοῦ καί ἐπιστητοῦ ἀποδεικνύεται ἀνεπαρκής ἡ ἀνθρώπινη διάνοια, πολύ περισσότερο ἀδυνατεῖ νά στοιχειοθετήσει ἀπαντήσεις γιά θέματα τοῦ ὑπεραισθητοῦ καί ἄυλου. Ἐρωτήματα σχετικά μέ τόν Δημιουργό καί τή δημιουργία τοῦ κόσμου, τήν προέλευση καί τόν προορισμό τοῦ ἀνθρώπου, τήν ὑφή καί ζωή τῆς ψυχῆς, τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ, τό θάνατο καί τήν ἀνάστασή Του γιά τή λύτρωσή μας, τή μετά θάνατον πραγματικότητα δέν βρίσκουν ἀπάντηση ἀπό τόν ἀνθρώπινο νοῦ.
Σέ ὅλα αὐτά ἡ λύση ἀποκαλύπτεται μέ τήν πίστη, ἡ ὁποία στηρίζεται στήν ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ, πού βεβαιώνεται ἱστορικά. Ἡ πίστη εἶναι «ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων» (Ἑβ 11,1). Αὐτή μέ τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ θέτει στή διάθεση τοῦ πιστοῦ τά μή βλεπόμενα, τά ἀόρατα, ὅπως ὁ Θεός, οἱ ἄγγελοι, ὁ πνευματικός κόσμος. Μέ τήν ἀνάσταση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ δίνει ὑπόσταση, καθιστᾶ χειροπιαστά, τά ἐλπιζόμενα καί μελλούμενα, ὅπως ἡ Δευτέρα Παρουσία, ἡ ἀνάσταση τῶν νεκρῶν, ἡ μέλλουσα κρίση.
Ἡ πίστη δέν καταργεῖ, ἀλλά ὑπερβαίνει τή λογική καί τά ἐρωτηματικά της. Γιά νά ζήσεις ὅμως αὐτή τήν ὑπέρβαση, δέν ἀρκεῖ ἡ θεωρητική παραδοχή ὅσων ἡ πίστη ὑπαγορεύει. Ἀπαιτεῖται μία δυναμική ἐνέργεια: ἡ ἀναστροφή τοῦ ἐρωτηματικοῦ καί ἡ εὐθυγράμμιση τῆς καμπύλης του. Ἡ ἀναστροφή πραγματοποιεῖται μέ τή μετάνοια, τήν ἀλλαγή νοῦ, φρονήματος καί νοοτροπίας. Ἡ ἐξομάλυνση τῆς καμπύλης γραμμῆς ἐπιτυγχάνεται μέ τή συμμόρφωση καί εὐθυγράμμιση τῆς ζωῆς μας στήν ἐντολή τῆς ἁγίας Γραφῆς, ἡ ὁποία ἐξάλλου χαρακτηρίζεται «κανόνας», δηλαδή χάρακας, πού μᾶς βοηθᾶ νά βαδίζουμε ἴσια. Ἔτσι πλησιάζουμε τόν Ἰησοῦ Χριστό, γνωρίζουμε τόν Θεό καί τά δικά του καί τότε τά ἐρωτηματικά μετατρέπονται σέ θαυμαστικά.
Ἕνα ἀπό τά πιό δυνατά μυαλά αὐτοῦ τοῦ κόσμου, ὁ μεγάλος ἐπιστήμονας τοῦ 17ου αἰώνα Μπλαίζ Πασκάλ, καταθέτει τό ἀξίωμα ὅτι ἡ ἐμπειρία εἶναι τό ἰσχυρότερο, τό πιό ἀδιαμφισβήτητο ἐπιχείρημα. Δέν βιάζει οὔτε ἐκβιάζει, ἁπλῶς πείθει. Δέν ἐκφυλίζεται σέ λεκτικές περιγραφές, βιώνεται. Δέν διαλαλεῖται, ἀλλά ψηλαφᾶται. Κι αὐτή ἀκριβῶς ἡ ψηλάφηση πραγματοποιεῖ τήν ἐσωτερική ἀλλοίωση τοῦ ἀνθρώπου. Προϋποθέτει ὅμως τόλμη καί ἀποφασιστικότητα ἡ ἐμπειρία. Εἶναι χαρακτηριστική ἡ περίπτωση τοῦ Ναθαναήλ (βλ. Ἰω 1,46-50). Ὁ Φίλιππος, πού εἶχε γνωρίσει τόν Ἰησοῦ, θέλει νά μοιρασθεῖ τή μοναδική ἐμπειρία μέ τόν φίλο του, τόν Ναθαναήλ. Ἐκεῖνος προβάλλει τίς ἀντιρρήσεις, τά ἐρωτηματικά του, λογικά καί δικαιολογημένα· «Μπορεῖ νά προέλθει κάτι καλό ἀπό τή Ναζαρέτ», τήν ὁποία οὔτε κἄν ἀναφέρουν οἱ προφῆτες;». Ὁ Φίλιππος δέν κάθεται νά τοῦ ἐξηγήσει. Δέν ἀναπτύσσει θεωρίες, δέν προβάλλει ἐπιχειρήματα. Τοῦ προτείνει τήν ἐμπειρία· «ἔρχου καί ἴδε». Ἐκεῖνος πλησιάζει καλοπροαίρετα ὡς ἄδολος καί ἀληθινός Ἰσραηλίτης Καί τότε τό μεγάλο ἐρωτηματικό του γίνεται θαυμαστικό, καθώς διαπιστώνει ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός δέν προέρχεται ἀπό τή Ναζαρέτ οὔτε κατάγεται ἀπό τόν Ἰωσήφ, ἀλλά εἶναι ὁ υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ ἀναμενόμενος Μεσσίας.
Λίγο ἀργότερα μία ἁπλή καί πολύ ἁμαρτωλή γυναίκα, ἡ Σαμαρείτις, προσεγγίζοντας τόν Ἰησοῦ Χριστό ἀλλάζει ζωή καί μεταβάλλει τά ἐρωτηματικά της σέ θαυμαστικά (βλ. Ἰω 4,1-42). Μέ τήν καρδιά της φλογισμένη ἀπό τό θάμπος τοῦ Χριστοῦ ὁμολογεῖ τήν ἐμπειρία της στούς συμπολίτες της, τούς καλεῖ νά πλησιάσουν. Κι ὅταν ἐκεῖνοι ἀποκτοῦν προσωπική ἐμπειρία, γεμάτοι θαυμασμό καταθέτουν·«οὐκέτι διά τήν σήν λαλιάν πιστεύομεν». Τώρα πλέον μόνοι τους ἔχουν καταλάβει ὅτι «οὗτός ἐστιν ἀληθῶς ὁ σωτήρ τοῦ κόσμου ὁ Χριστός».
Πρίν ἀπό ὅλους αὐτούς μεγάλα καί θαυμαστά εἶδε καί ἔζησε ἡ ἄσημη Παρθένος τῆς Ναζαρέτ, ἡ Μαρία. Ἐρωτηματικά γέμισαν τήν ψυχή της καθώς ὁ ἄγγελος Γαβριήλ τῆς ἀπηύθυνε τόν χαιρετισμό «Χαῖρε κεχαριτωμένη»! Ἀνατράπηκαν ὅμως, ὅταν δέχθηκε τή διαβεβαίωσή του: «Πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπί σέ καί δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι» (Λκ 1,35). Ὅταν δέ ταπεινά ἡ Παναγία μας δήλωσε τήν ὑπακοή της «ἰδού ἡ δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατά τό ρῆμά σου» (Λκ 1,38), συνέλαβε στά σπλάχνα της τόν ἴδιο τόν Θεό.
Αὐτό εἶναι γιά τόν κάθε χριστιανό ἡ πνευματική ἐμπειρία, μία σύλληψη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Οἱ ἅγιοι πατέρες διδάσκουν ὅτι αὐτό πού συνέβη σωματικά στήν Παρθένο Μαρία συντελεῖται πνευματικά στόν κάθε πιστό, τοῦ ὁποίου ἡ ψυχή παρθενεύει, δηλαδή εἶναι καθαρή ἀπό τά πάθη. «Ὅποιος ζῆ τή μετάνοια καί ὑπακούει στό θεῖο θέλημα, ὅταν ἐπικαλεῖται τό ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ», λέγει ὁ ἅγιος Διάδοχος Φωτικῆς, «νιώθει μέσα του σκιρτήματα βρεφοπρεπῆ», αἰσθάνεται τόν ἴδιο τόν Χριστό νά σκιρτᾶ στήν καρδιά του. Ὁ Χριστός πού κυοφοροῦμε καί γεννοῦμε μέσα μας εἶναι ὁ ἀναγεννημένος, ὁ πνευματικός ἑαυτός μας, πού γίνεται καινούργιος καί ἀνακαινούμενος ἄνθρωπος (βλ. Κλ 3,10), «καινή κτίσις» (Β΄ Κο 5,17· Γα 6,15). Μέ τήν προϋπόθεση βέβαια ὅτι θά δεχθοῦμε νά ἀλλάξουμε ζωή μέ τή μετάνοια καί νά «ἰσιάξουμε» τή ζωή μας ὑποτασσόμενοι στό θέλημα τοῦ Θεοῦ.
Ὑψωθεῖτε!
Τό γεγονός τοῦ μήνα, τοῦ ἔτους, τῆς προσωπικῆς μας καί τῆς πανανθρώπινης ἱστορίας εἶναι φυσικά ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ, πού σημειώνεται στό ἡμερολόγιο τῆς ἀνθρωπότητος ὡς Γέννηση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ὁ ἐπουράνιος Θεός κατέβηκε ἀπό τόν οὐρανό στή γῆ. Προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση, γιά νά προσεγγίσει τόν πεσμένο καί ἀποστάτη ἄνθρωπο, νά τόν ἀνορθώσει καί νά τόν ξαναδεχθεῖ στήν πατρική του ἀγκαλιά, χαρίζοντάς του τή λύτρωση!
Συγκλονίζει τήν ὕπαρξή μας ἡ ἀσύλληπτη θεϊκή συγκατάβαση: Κατέβηκε ὁ Θεός, γιά νά συναντήσει τόν ἄνθρωπο! Καί γίνεται ὁ συγκλονισμός συντριβή καί δέος, ὅταν συνειδητοποιήσουμε τήν καθοριστική σημασία τῆς ἀνθρώπινης ἀνταπόκρισης στή θεϊκή προσφορά: Μένει ἀπραγματοποίητη ἡ ποθητή συνάντηση καί ἀτελέσφορη ἡ προσφορά τοῦ Θεοῦ, ἄν δέν συγκατανεύσει ὁ ἄνθρωπος, ἄν δέν θελήσει ἐλεύθερα καί ἀβίαστα, πλήν ὁλόψυχα καί εἰλικρινά, νά ἀποδεχθεῖ καί νά ὑποδεχθεῖ τόν ἐνανθρωπήσαντα Θεό!
Ἀλλά πῶς μπορεῖ νά γίνει αὐτό; Τό ἐκφράζει ἁπλά, σχεδόν συνθηματικά, ὁπωσδήποτε ὅμως σαφέστατα, μία φράση πατερικοῦ λόγου· τήν ἀκοῦμε στό πρῶτο τροπάριο τοῦ Κανόνα τῶν Χριστουγέννων: «Χριστός ἐπί γῆς, ὑψώθητε»! Ἡ γέννηση τοῦ Χριστοῦ, ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ καί ἡ κάθοδός του στή γῆ, γιά νά γίνει ἀντιληπτή, ἀπαιτεῖ τήν ἀνύψωση τοῦ ἀνθρώπου, τόν προσανατολισμό του πρός τά ἄνω.
Καθώς πλησιάζουν τά Χριστούγεννα, ἄς προσέξουμε τό μήνυμα τῆς ἁγίας μας Ἐκκλησίας. Νά ὑψωθοῦμε! Νά ἀποσπασθοῦμε ἀπό τόν ἁμαρτωλό ἑαυτό μας, γιά νά ὑποδεχθοῦμε τόν ἐξ οὐρανοῦ Θεό μας. Νά ξεκολλήσουμε ἀπό τό χῶμα! Καί χῶμα δέν εἶναι μόνο ἡ φθορά καί τά τόσα πάθη ὅπου μᾶς ἔχει ρίξει ἡ ἁμαρτία. Καί τά ἐπιτεύγματα καί οἱ κατακτήσεις μας στόν τομέα τῆς ἐπιστήμης ἤ τῆς τεχνολογίας καί κάθε καλό χῶμα εἶναι, ὅταν δέν ἐξυπηρετεῖ τήν πνευματική μας ἄνοδο, ὅταν καταλαμβάνει τήν πρώτη θέση μέσα μας καί γίνεται ὁ θεός, τό εδωλό μας.
Χρειάζονται ἀποδείξεις; Ὑπῆρξε τάχα ποτέ ὁ ἄνθρωπος τόσο ἀνερμάτιστος καί ἀνασφαλής ἐσωτερικά ὅσο σήμερα; Θυμηθεῖτε τόν πανικό πού ζήσαμε πρίν λίγα χρόνια μέ τήν κατάρρευση τῶν διδύμων πύργων καί πρόσφατα μέ τό ξέσπασμα τοῦ τσουνάμι καί τοῦ τυφώνα Κατρίνα. Ἀναλογισθεῖτε τή φρενίτιδα πού ξεσήκωσε τελευταῖα ὁ φόβος τῆς γρίπης... τῶν πουλερικῶν. Γιατί ὅλα αὐτά; Διότι εμαστε ἐγκλωβισμένοι στά γήινα. Κι ὅμως, ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ μέ τήν ἐνανθρώπησή του μᾶς εἰσήγαγε στήν πνευματική μας διάσταση. Συνανέστησε μαζί του «τό πρόσλημμα», τήν ἀνθρώπινη φύση καί τή συνεκάθισε στή δόξα τοῦ οὐρανοῦ. Μᾶς ἄνοιξε τό δρόμο γιά τόν οὐρανό καί μᾶς καλεῖ νά ὑψωθοῦμε. Πῶς; Πορευόμενοι μέ τήν καθοδήγηση τοῦ ἁγίου Πνεύματος στή γραμμή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας.
Ἡ πρόκληση
Εἶναι, πράγματι, πρόκληση φοβερή γιά τή σκέψη μας, ἐμπόδιο ἀξεπέραστο γιά τήν «τετράγωνη λογική» μας ὅτι ὁ Σωτήρας ἦρθε στόν κόσμο μέ τήν πιό ταπεινή μορφή, σάν ἕνα ἀδύναμο βρέφος. Καί σ᾿ αὐτό τό ἀδιανόητο προστίθεται καί τό ἄλλο: Ὁ Ἰησοῦς Χριστός, πού «θέλει πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι» καί πού γι᾿ αὐτόν ἀκριβῶς τό λόγο σταυρώθηκε καί ἀναστήθηκε, δέν ἐξαναγκάζει κανέναν. Δέν δίνει ὑποχρεωτικά τή σωτηρία. Μέ ἀπόλυτο σεβασμό πρός τήν ἀνθρώπινη ἐλευθερία, περιμένει ἀπό τόν κάθε ἄνθρωπο ἀνεξαιρέτως νά συγκατατεθεῖ ἐλεύθερα στή θεϊκή προσφορά.Αὐτή ἡ θεϊκή συγκατάβαση εἶναι καί ἡ μεγαλύτερη πρόκληση γιά τήν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου, διότι ἀπαιτεῖ τήν ἑκούσια ὑποταγή του στό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ὑπόθεση προσωπική τοῦ καθενός ἡ σωτηρία. Ἀπαιτεῖ τή συνάντηση τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν ἴδιο τόν Θεό. Καί δέν εἶναι ἀνώδυνη αὐτή ἡ συνάντηση. Ἄν καί ἔχει γίνει τό πρῶτο καί σπουδαιότερο βῆμα ἀπό τόν Θεό -πού γι᾿ αὐτό ἀκριβῶς κατέβηκε στή γῆ, γιά νά συναντήσει τόν ἄνθρωπο- μένει ἀπραγματοποίητη ἡ σωτηρία γιά τό κάθε συγκεκριμένο πρόσωπο, ἐφόσον αὐτό δέν ἀποδέχεται τήν προσφορά τοῦ Θεοῦ, δέν ἀνταποκρίνεται στήν υἱοθεσία πού Ἐκεῖνος τοῦ προτείνει.
Εἶναι διαφωτιστικό τό μεγαλειῶδες διάγγελμα τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου· «Εἰς τά ἴδια ἦλθε (ὁ Χριστός), καί οἱ ἴδιοι αὐτόν οὐ παρέλαβον. Ὅσοι δέ ἔλαβον αὐτόν, ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν τέκνα Θεοῦ γενέσθαι, τοῖς πιστεύουσιν εἰς τό ὄνομα αὐτοῦ» (Ἰω 1,11 -12). Ὁ Χριστός ἔρχεται ὄχι σέ τόπο ξένο καί ἄγνωστο ἀλλά στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου, τόν ὁποῖο ὁ ἴδιος ἔπλασε. Καί περιμένει νά τοῦ ἀνοίξει αὐτόβουλα ὁ ἄνθρωπος, νά τοῦ προσφέρει κατάλυμα. Τότε -καί μόνο τότε- μπαίνει φέρνοντας μαζί του ὅλα τά θεϊκά του δῶρα: τή χαρά, τήν εἰρήνη, τή λύτρωση, τή σωτηρία. Ἄν δέν τόν δεχθεῖ καί δέν τόν παραλάβει ὁ ἄνθρωπος, δέν θά μπεῖ ποτέ μόνος Του! Σέβεται ἀπαράβατα τίς κλειστές πόρτες, ὅπως τίς σεβάστηκε ἐκείνη τή νύχτα τῆς Γέννησης πού δέν προσφέρθηκε κατάλυμα στήν ἁγία οἰκογένεια.
Πῶς ἀνοίγει κανείς τήν πόρτα στόν Χριστό καί πῶς τόν παραλαμβάνει; Μέ τήν ἀποδοχή τοῦ θείου λόγου καί τῆς ἁγιαστικῆς χάρης τῶν μυστηρίων. Ἤδη μέ τό Βάπτισμα λάβαμε ὅλοι τό χάρισμα καί τήν ἐξουσία τῆς υἱοθεσίας. Ἔχουμε δική μας τή χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἔχουμε τίς προϋποθέσεις νά φθάσουμε ἀπό τό κατ᾿ εἰκόνα στό καθ᾿ ὁμοίωσιν Θεοῦ. Ἐνταγμένοι στήν οἰκογένεια τῆς Ἐκκλησίας του εἴμαστε «οἱ ἴδιοι», οἱ δικοί του. Ἀλλά αὐτή ἀκριβῶς ἡ ἰδιότητα συνεπάγεται καί τή μεγάλη μας εὐθύνη· τήν ἑκούσια παράδοση τῆς ἐλευθερίας μας στόν Σωτήρα σέ καθημερινή βάση, τήν ὁλόψυχη ὑποταγή μας στό θέλημά του σέ κάθε συγκεκριμένη περίπτωση.
Μ᾿αὐτή καί μόνο τήν προϋπόθεση ἀξιοποιοῦμε τή Γέννηση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τήν ἀπολαμβάνουμε ὡς προσωπική μας ἀναγέννηση. Ἔτσι γίνονται τά Χριστούγεννα ὄχι μιά γιορτινή μέρα τοῦ χρόνου ἀλλά ἡ ἀπαρχή μιᾶς γιορτινῆς, νέας ζωῆς. Τέτοια, εὐχόμαστε, νά ᾿ναι τά φετινά Χριστούγεννα!
ΤΟ ΚΑΝΑΛΙ ΜΑΣ
