«Ξύπνα νωρίς· μήν τεμπελιάσεις σήμερα· πρόσεξε ποιόν πρῶτα θά δεῖς καί πῶς θά περάσεις τήν Πρωτοχρονιά, γιατί ἔτσι θά σοῦ πάει ὅλη ἡ χρονιά!».
῾Η ἀντίληψη αὐτή τῶν μανάδων μας ἔντονα ἐπικρατοῦσε καί στή ρωμαϊκή ἐποχή. Φρόντιζαν στίς Καλάνδες (τό ρωμαϊκό calandas εἶναι συνώνυμο μέ τή «νουμηνία» τῶν ῾Εβραίων, τήν πρωτομηνιά) νά διοργανώνουν μεγάλες εἰδωλολατρικές γιορτές μέ τό γνωστό ὀργιαστικό περιεχόμενο, γιά νά «ἀπολαμβάνουν» παρόμοια ὅλη τή χρονιά.
 Μέ ἀφορμή τέτοιες ἐκδηλώσεις, πού συνεχίζονταν καί στήν ἐποχή του, ὁ ἱερός Χρυσόστομος ἐκφώνησε τό «Λόγο ταῖς Καλάνδαις, κατά τῶν παρατηρούντων τάς νεομηνίας, καί κατά τήν πόλιν χορείας τελούντων» μέ αὐστηρότητα καί ἀποτροπιασμό·
«Στολίστηκε ἡ πόλη μας σάν καμιά φανταγμένη γυναίκα, πού ἔχει ἀδυναμία στά χρυσαφικά καί τήν πολυτελῆ ἐνδυμασία, γιά νά κάνει τήν πρώτη τοῦ χρόνου λαμπρή κι ἐντυπωσιακή κι εὐχάριστη... Εἶναι προτιμότερο ὅμως νά εὐτρεπίζουμε τήν ψυχή κι ὄχι τά μαγαζιά, τή σκέψη μας κι ὄχι τήν ἀγορά, γιά νά θαυμάζουν ὄχι οἱ ἄνθρωποι ἀλλά οἱ ἄγγελοι, καί νά εὐαρεστεῖται ὁ Θεός... Μή φορᾶς στεφάνια στίς πόρτες σου, ἀλλά κάνε τή ζωή σου ἄξια νά σέ στεφανώσει ὁ Χριστός μέ τόν "στέφανον τῆς δικαιοσύνης"».
῾Ο ἅγιος ᾿Ιωάννης ἐπισημαίνοντας τά ὅσα φοβερά γίνονταν στά γλέντια, ὅπου διοργανώνονταν χυδαῖοι ἀγῶνες, δέν μένει μόνο στίς θλιβερές διαπιστώσεις καί τό στιγματισμό τῶν γεγονότων. Δυναμικός, ἀνυποχώρητος σαλπίζει ἀγωνιστικό ἐγερτήριο· «Ταῦτα ἀνάξια τῆς ἡμετέρας φιλοσοφίας», λέγει στούς πιστούς πού τόν ἀκοῦν, «καί ἁμαρτάνετε ὄχι μόνο ὅταν τά κάνετε ἐσεῖς οἱ ἴδιοι, ἀλλά καί ὅταν συμμετέχετε ἐπευφημώντας καί παρατηρώντας τα. ῎Αλλωστε εἶναι ἀνοησία νά περιμένεις ἀπό τίς διασκεδάσεις τῆς πρώτης μέρας νά κυλήσει ὅλος ὁ χρόνος σου καλά καί εὐχάριστα. ῾Ο χρόνος σου θά εἶναι καλός, ἐάν καί τήν πρώτη του μέρα κι ὅλες τίς ὑπόλοιπες κάνεις τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. ῎Αν ἐργάζεσαι τήν ἀρετή, ἡ μέρα σου θά γίνει καλή. ῎Αν δουλεύεις στήν ἁμαρτία, θά ᾿ναι ἄσχημη. Τό νά διακρίνεις τίς μέρες σέ καλές καί κακές εἶναι ἕνα καλό τέχνασμα, γιά νά μήν κάνεις ποτέ τό καλό. Διότι στίς "κακές" μέρες εἶναι ἀνώφελο, λές, νά προσπαθήσεις, ἐνῶ στίς "καλές" δέν χρειάζεται προσπάθεια, ἀφοῦ εἶναι ἀπό μόνες τους καλές.
῾Ο χριστιανός δέν ἔχει ἀνάγκη ἀπό πρωτοχρονιές οὔτε ἀπό πρωτομηνιές γιά νά γιορτάσει, διότι γι᾿ αὐτόν ἡ κάθε μέρα εἶναι γιορτή. ῎Αν ἔχεις καθαρή τήν καρδιά καί τή συνείδησή σου, ἔχεις πάντα γιορτή κι εἶσαι γεμάτος ἐλπίδα γιά τό μέλλον σου πού δέν περιορίζεται ἀπό τό χρόνο, ἀλλά ἐκτείνεται στήν αἰωνιότητα».

᾿Ελεύθερη ἀπόδοση Β. Σ.
    

•     Ποτέ μήν ἀπελπίζεσαι, ὦ ἄνθρωπε. Μονάχα γιά κεῖνον ἀπελπίσου πού ἀπελπίζεται ἀπό τόν ἑαυτό του.
•     Ὅποιος στηρίζει τήν ἐλπίδα του στόν Κύριο ἀσφαλίζεται σέ φρούριο ἀπόρθητο, κατέχει ἀήττητο ὅπλο καί δύναμη ἀκαταμάχητη.
•     Ὅσο ὁ οὐρανός εἶναι καλύτερος ἀπό τή γῆ, τόσο ἡ εὐτυχία τῆς γῆς εἶναι μικρότερη ἀπό αὐτή τοῦ οὐρανοῦ.
•     Βοᾶτε ἀπό τό πρωί ὥς τό βράδυ τό «Κύριε ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησον ἡμᾶς». Ἡ προσευχή καταπραΰνει τό θυμό, σβήνει τήν κακή ἐπιθυμία, λειώνει τό φθόνο, διώχνει τή λύπη, φωτίζει τή σκέψη.
•     Ντροπή νά νιώθεις ὅταν ἁμαρτάνεις, μήν ντρέπεσαι ὅταν μετανοεῖς. Στήν ἀπώλεια δέν μᾶς ὁδηγεῖ τόσο ἡ ἁμαρτία ὅσο ἡ ἀπελπισία. Νά ἐπανορθώνουμε τήν ἁμαρτία μέ τή μετάνοια καί νά στηριζόμαστε στό ἔλεος τοῦ Θεοῦ.
•     Κανείς δέν σώζεται, ἄν δέν βοηθήσει νά σωθοῦν καί οἱ ἄλλοι. Ὁ καθένας εἶναι ὑπεύθυνος γιά τή σωτηρία τῶν ἄλλων.
•     Ἡ συνεχής χαλαρότητα γιά τήν ἐκπλήρωση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ὁδηγεῖ στήν ἀπιστία.
•     Ἀδιαφόρησε γιά τίς ἀνέσεις καί τότε θά ἀποκτήσεις ἄνεση. Ἀδιαφόρησε γιά τά ὑλικά ἀγαθά καί τότε θά τά ἀποκτήσεις, ὄχι ὡς δέσμιος καί δοῦλος αὐτῶν ἀλλά ὡς ἐλεύθερος. Μέ ὅσα περισσότερα ἀγαθά περιβάλλεσαι, τόσο δουλικότερος γίνεσαι.

Γύρισε καί κοίταξε παντοῦ. Ἡ ἥσυχη χειμωνιάτικη νύχτα, πού ἄλλοτε ἔδινε στήν Πόλη τοῦ Κωνσταντίνου ἕναν ξεχωριστό τόνο γαλήνης, δέν ἦταν πιά ἐκεῖ. Εἶχε πάρει τή θέση της ὁ θόρυβος, τά ἀχαλίνωτα ἐκκωφαντικά τραγούδια στούς δρόμους, τά γέλια πού προκαλοῦσε ἄσωστα τό κρασί. Στήν ἀγορά, στόν ἱππόδρομο, στά ἀνάκτορα ἀκόμη, οἱ φουντωμένοι δαυλοί διέλυαν τό σκοτάδι· ἔκαναν τή νύχτα μέρα. Καί μποροῦσε νά διακρίνει κανείς τά πρόσωπα πού χαχάνιζαν νά ἀντανακλοῦν σχεδόν τρομακτικά τό φῶς τους.
 Γιόρταζαν, λέει, τά Θεοφάνεια, δηλαδή τά Χριστούγεννα.
 Μέ κοφτό ἀργό βῆμα ἀνέβηκε στόν ἄμβωνα. Ὁ ναός ἦταν γεμάτος χριστιανούς, πού περίμεναν μέ ἀγωνία νά τόν ἀκούσουν. Πῶς νά ξεχάσουν; Πρίν μόλις λίγες ἡμέρες στόν ἴδιο αὐτό χῶρο λειτουργοῦσε ἕνας ἀρειανός «ἐπίσκοπος». Ἅπλωνε τά χέρια του στό θυσιαστήριο τοῦ Θεοῦ ἕνας ἄνθρωπος πού εἶχε ἀρνηθεῖ τόν Θεό! Ἡ Πόλη ὁλόκληρη ἦταν στά χέρια τῶν ὀπαδῶν τοῦ Ἀρείου! Οἱ λίγοι Ὀρθόδοξοι, κυνηγημένοι, καταδιωγμένοι συνωστίζονταν στόν ναΐσκο τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας. Ἐκεῖ τούς στήριζε στήν ὀρθόδοξη πίστη ὁ ἴδιος αὐτός, πού τώρα τόν εἶχαν μπροστά τους ἐπίσκοπον· ὁ Γρηγόριος. Μέ τούς δικούς του ἀγῶνες, τούς σφυρηλατημένους στό ἀμόνι τῆς χάριτος τοῦ Χριστοῦ, σιγά-σιγά ἄλλαξαν τά πράγματα. Ἦρθαν καλύτερες ἡμέρες γιά τούς πιστούς τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Οἱ «βάρβαροι» ἔφυγαν.
Ἔφυγαν ὅμως στ᾿ ἀλήθεια;...
 Ἄνοιξε τό στόμα του νά μιλήσει στίς ψυχές πού κρέμονταν ἀπό τά χείλη του γιά μιά καινούργια αἵρεση. Γιά μιά γάγγραινα πού ὕπουλα πιά λυμαινόταν τήν Ἐκκλησία. Ἦταν ὁ κίβδηλος Χριστιανισμός, πού σήκωνε τώρα μέ ἰταμότητα τό κεφάλι του. Ὁ Χριστιανισμός πού ἔφερνε μέσα του ἤθη καί παραδόσεις εἰδωλολατρικές, πού ἀναμίγνυε τήν καθαρή πίστη στόν τριαδικό Θεό μέ τή βρωμιά τῆς ξέπνοης, ἀπό καιρό, ἐθνικῆς θρησκείας.
 Εἶχε χρέος νά τό κάνει· νά προφυλάξει τόν ζωντανό θησαυρό πού ὁ Θεός τοῦ ἐμπιστεύθηκε. Κι ἄς ἦταν Θεοφάνεια. Κι ἄς μήν ἦταν εὐχάριστο στούς πολλούς ν᾿ ἀκοῦν γιά πράγματα δυσάρεστα, νά ὠθοῦνται σέ ἀγώνα τίς μέρες αὐτές τίς ἤρεμες.
 «Νά μή στήσουμε χορούς, ἀδελφοί, οὔτε νά στολίσουμε τίς πλατεῖες... Νά μήν ἐπιδοθοῦμε στίς ἀπολαύσεις τῆς γεύσης, οὔτε νά ψάξουμε γιά τά καλύτερα φορέματα, γιά τή λάμψη τῶν διαμαντιῶν καί τοῦ χρυσοῦ, γιά τά βαψίματα πού ἀλλοιώνουν τό πρόσωπο, τή θεία εἰκόνα... Νά μήν παραδοθοῦμε στά μεθύσια καί στά ἄσωτα γλέντια πού πᾶνε μαζί μέ τήν ἀσέλγεια... Νά μήν προσπαθοῦμε νά ξεπεράσουμε ὁ ἕνας τόν ἄλλον στή χλιδή... Νά μή γεμίσουμε τή γῆ καί τή θάλασσα μ᾿ αὐτήν τήν πολύτιμη γιά μᾶς ἀκαθαρσία!...
 Ὅλα αὐτά τά κάνουν οἱ εἰδωλολάτρες. Αὐτοί ἔχουν θεούς πού χαίρονται μέ τίς μυρωδιές τῶν κρεάτων καί τούς λατρεύουν μέ τόν ἡδονισμό τῆς κοιλιᾶς. Πονηροί καθώς εἶναι ἔφτιαξαν καί προσκυνοῦν πονηρούς θεούς...
 Ἀλλά ἡ δική μας τρυφή νά εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ... Νά ταξιδέψουμε μαζί μέ τόν ἀστέρα, νά προσφέρουμε στόν Κύριό μας δῶρα μαζί μέ τούς μάγους. Νά τόν δοξάσουμε καί νά τόν ὑμνήσουμε μαζί μέ τούς βοσκούς καί τούς ἀγγέλους... Κι ἄν εἶναι νά φύγουμε μαζί Του στήν Αἴγυπτο, ἄς φύγουμε. Ὡραῖο πράγμα νά διωκόμαστε μαζί μέ τόν Χριστό!... Νά τόν ἀκολουθήσουμε ὕστερα σ᾿ ὅλα τά στάδια τῆς ζωῆς Του... Νά σιωπήσουμε μαζί Του μπροστά στόν Ἡρώδη. Νά δεχτοῦμε τό φραγγέλιο, τή χολή, τό ὄξος, τά ραπίσματα, τούς κολαφισμούς, τό ἀκάνθινο στεφάνι τοῦ δύσκολου δρόμου πού βαδίζει στή ζωή του ὅποιος ἀγαπᾶ τόν Θεό, τό πορφυρό ροῦχο, τό καλάμι, τή γελοιοποίηση ἀπό ἐκείνους πού ἐμπαίζουν τήν ἀλήθεια, ... καί τέλος τή σταύρωση καί τήν ταφή μαζί Του, γιά νά συναναστηθοῦμε καί νά συμβασιλεύσουμε μαζί Του!...». (Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου «Εἰς τά Θεοφάνεια, ετουν γενέθλια τοῦ Σωτῆρος», Λόγος 38ος, ΡG 36,312- 333).
 Τόν ἄκουγες κι ἔλεγες πώς δέν μιλοῦσε τό στόμα τοῦ Γρηγορίου. Μιλοῦσαν οἱ πληγές πού δέχτηκε στό κορμί του ἀπό τούς ἐχθρούς του, τούς ἐχθρούς τοῦ Κυρίου του. Μιλοῦσε ἡ καρδιά του ἡ ματωμένη ἀπό τούς διωγμούς πού δέχτηκε γιά τό ὄνομά Του. Δέν ἦταν κούφια λόγια αὐτά, ξερές ἠθικολογίες. Ἦταν πρίν ἀπ᾿ ὅλα βίωμά του. Ἡ ζωή του ὁλόκληρη.

* * *

 2011 χρόνια μετά Χριστόν! Ὁ λόγος αὐτός τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου ἐκδόθηκε ἀπό μεγάλους ἐκδοτικούς οἴκους στήν Ἑλλάδα καί στό ἐξωτερικό. Διαβάστηκε καί μελετήθηκε ἀπό ἐπιστήμονες. Δόθηκαν περισπούδαστες ἀπαντήσεις σέ ποικίλα ἐρωτήματα τοῦ τύπου: «πότε ἐκφωνήθηκε;», «ποῦ ἐκφωνήθηκε;» κ.τ.ὅ.
 Ἕνα μόνο ἐρώτημα παραμένει ἀναπάντητο, γιά νά θρυμματίζει τήν ἔνοχη ἐπανάπαυσή μας: Ἄραγε ἔπιασαν τόπο τά λόγια ἐκεῖνα τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου; Ἄραγε σήμερα γιορτάζουμε τά Χριστούγεννα μέ τό πνεῦμα τοῦ ἁγίου πατρός ἤ μήπως ἀντηχοῦμε ἀκόμη τούς πανηγυριστές ἐκείνης τῆς παλιᾶς διεφθαρμένης ἐποχῆς;
 Τήν ἀπάντηση ἄς τήν ἀναζητήσει ὁ καθένας γιά τόν ἑαυτό του μέ τιμιότητα καί εἰλικρίνεια.

Εὐάγγελος Δάκας
Θεολόγος

Δόξα στόν Θεό Πατέρα καί στόν παμβασιλέα Υἱό του,
δόξα καί στό πανάγιο Πνεῦμα τό ὑπερευλογητό.
Εἶναι ἡ Τριάδα ἕνας Θεός, πού ἔκτισε καί πλήρωσε τά πάντα,
τόν οὐρανό μ᾿ οὐράνια, μ᾿ ἐπίγεια τή γῆ·
τή θάλασσα, τούς ποταμούς καί τίς πηγές μ᾿ ὑδρόβια,
δίνοντας ζωή ἀπ᾿ τή ζωή του σέ ὅλα.
 Ἔτσι ἡ φύση ὅλη τόν σοφό δημιουργό της θά ὑμνήσει,
τόν μόνο αἴτιο τῆς ζωῆς καί τῆς διατήρησής της.
Μά πιό πολύ ἀπ᾿ ὅλα, τά λογικά του πλάσματα θά ὑμνοῦν
παντοτινά τόν μέγα Βασιλιά, τόν ἀγαθό Πατέρα.
Ἀξίωσε καί μέ, Πατέρα μου, δοξολογία ἁγνή νά σοῦ προσφέρω
μέ νοῦ καί γλώσσα καί ψυχή καί πνεῦμα!

Γρηγορίου Θεολόγου, Ἔπη δογματικά 31· ΕΠΕ 8,37.
 Ἀπόδοση Β.Σ.

 Ὁ διάβολος φέρνει πρῶτα στό νοῦ μας τό λογισμό: «Κάνε αὐτό ἤ ἐκεῖνο». Μ᾿ αὐτόν τόν τρόπο ἐπιτέθηκε στόν Κύριο καί Θεό μας: «Πές νά γίνουν οἱ πέτρες αὐτές ψωμί» (βλ. Μθ 4,3· Λκ 4,3). Αὐτό εἶναι ἀνεξάρτητο ἀπό τή θέλησή μας καί ὀνομάζεται «προσβολή».
 Ἡ ἀποδοχή τοῦ λογισμοῦ πού μᾶς ὑποβάλλει ὁ ἐχθρός, ἡ κατά κάποιον τρόπο μελέτη του καί ἡ ἡδονική συνομιλία μαζί του, ἡ ὁποία ἐξαρτᾶται ἀπό τή δική μας προαίρεση, ὀνομάζεται «συνδυασμός».
 Ἡ ἐξοικείωση πού ἀκολουθεῖ μέ τό λογισμό, ἡ συνεχής μελέτη κι ἐνασχόληση μ᾿ αὐτόν ὀνομάζεται «πάθος».
 Ἡ ἀντίσταση στό λογισμό, πού θά ὁδηγήσει στήν ἐξουδετέρωση τοῦ πάθους ἤ στήν τελική συγκατάθεση, ὀνομάζεται «πάλη».
  Ὁ βίαιος καί ἀκούσιος ἁρπαγμός τῆς καρδιᾶς, πού τυραννεῖται ἀπό μακρόχρονη συνήθεια, ὀνομάζεται «αἰχμαλωσία».
 Ἡ συγκατάνευση στόν ἐμπαθῆ λογισμό ὀνομάζεται «συγκατάθεσις».
 Ἡ πράξη πού ὑπαγορεύεται ἀπό τόν ἐμπαθῆ λογισμό, μετά τή συγκατάθεσή μας, ὀνομάζεται «ἐνέργεια».
  Ἐκεῖνος πού ἀπό τήν ἀρχή κρατᾶ μακριά του τούς ἐμπαθεῖς λογισμούς ἤ ἀποκρούει σθεναρά καί αὐστηρά τό πρῶτο, τήν προσβολή, ἀπαλλάσσεται μέ αὐτή τή μία κίνηση ἀπό ὅλα τά ὑπόλοιπα..

Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Περί ἀρετῶν καί κακιῶν, ΕΠΕ 8, 491

 Δέν θέλουμε νά καταλάβουμε ποιές ἀποσκευές εἶναι ἐλαφρύτερες γιά τό ταξίδι αὐτῆς τῆς ζωῆς, εὔ­κολα μεταφέρονται καί καθιστοῦν εὐχάριστο τό πέ­ρασμα στήν ἀντίπερα ὄχθη, καθώς μένουν περιουσία ἀναφαίρετη στήν αἰωνιότητα, καί ποιά εἶναι τά βαριά καί ἀσήκωτα φορτία, τά προσκολλημένα στή γῆ καί ξένα στήν ἀνθρώπινη φύση, πού δέν χωροῦν νά περάσουν ἀπό τή στενή πύλη μαζί μέ τούς ἰδιοκτῆτες τους. Ἐμεῖς ἀφήνουμε ὅσα ἀξίζει νά συλλέγουμε, καί συγκεντρώνουμε ἀχόρταγα ἐκεῖνα πού θά ἔπρεπε νά μᾶς ἀφήνουν ἀδιάφορους! Ἀντί νά στρέφουμε τήν προσοχή μας σέ ὅσα μποροῦν νά γίνουν ἀχώριστο στολίδι τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος, καταβάλλουμε κάθε κόπο καί προσπάθεια νά μαζέψουμε ἐκεῖνα πού δέν περνοῦν στήν αἰωνιότητα καί μόνο μέ ντροπή μᾶς σπιλώνουν...
 Ἄς μιμηθοῦμε τούς ναυτικούς! Ἐκεῖνοι, ὅταν ξεσπάσει θαλασσοταραχή καί τά κύματα ἀπειλοῦν νά καταποντίσουν τό σκάφος, φροντίζουν τό γρηγορότερο νά τό ἐλαφρύνουν ἀπό τό πολύ του βάρος ρίχνοντας τά ἐμπορεύματα στή θάλασσα, δίχως νά λυποῦνται ἀκόμη καί τά ἀναγκαιότερα, ὥστε νά μπορέσει τό πλοῖο νά ἐπιπλεύσει καί νά σώσουν τουλάχιστον τή ζωή τους. Πολύ περισσότερο ἀπό τούς ναυτικούς, ὀφείλουμε ἐμεῖς ἔτσι νά σκεφτόμαστε καί νά πράττουμε. Διότι ἐκεῖνοι ὅ,τι ρίχνουν στή θάλασσα τό χάνουν ἀμέσως κι ἔχουν νά παλέψουν στή συνέχεια μέ τή φτώχεια. Ἐμεῖς ὅμως, ἄν ἀποτινάξουμε τό πονηρό φορτίο, θά κερδίσουμε μεγαλύτερο κι ἀκριβότερο θησαυρό γιά τίς ψυχές μας. Γιά παράδειγμα, ἡ πορνεία καί γενικά ἡ ἀκολασία, ὅταν ἀποβληθεῖ, ἐξαλείφεται τελείως μέ τά δάκρυα καί τό χῶρο της καταλαμβάνει ἡ ἁγιότητα καί ἡ δικαιοσύνη, πράγματα ἀνάλαφρα, πού δέν καλύπτονται ἀπό κανένα κύμα. Ὅσο γιά τά χρήματα, ὄχι μόνο δέν τά χάνει ὅποιος σέ φιλανθρωπίες τά σκορπᾶ, ἀλλά διαπιστώνει ὅτι μεταφέρονται σέ ἄλλα ἀσφαλέστερα πλοῖα, στίς ἀνάγκες τῶν φτωχῶν, ὅπου διασώζονται καί φθάνουν στό λιμάνι. Ἐκεῖ τούς καρτεροῦν ὡς τό ἀκριβότερο κόσμημα!

Μ. Βασιλείου, Περί τοῦ μή προσκολλᾶσθαι τοῖς βιοτικοῖς,
ΕΠΕ 7,170-172. 180-182.
Ἀπόδοση Β.Τ.