Μέ ἀγωνία, ὄνειρα καί ἐλπίδες γιά τήν πρόοδο τῶν παιδιῶν καί μαθητῶν μας, ἀρχίζουμε τή νέα σχολική χρονιά. Ἄραγε πῶς θά κυλήσει; Τά παιδιά μας θά μπορέσουν νά ἀνταποκριθοῦν στίς ἀπαιτήσεις τοῦ σχολείου ἤ θά ματώσουν καί θά πληγωθοῦν στόν ἀγώνα τους αὐτό, καί ἀπογοητευμένα θά ἐγκαταλείψουν κάθε προσπάθεια;
  Εἶναι γεγονός ἀναμφισβήτητο ὅτι ἡ ἀνάγκη γιά μάθηση καί γνώση εἶναι ἔμφυτη στόν ἄνθρωπο. Ἄν ὅμως τό παιδί μας δείχνει ἀπροθυμία γιά τό σχολεῖο, τά βιβλία καί τά γράμματα, ἄς μή βιαστοῦμε νά τό χαρακτηρίσουμε ὡς τεμπέλη ἤ ἀνίκανο νά μάθει γράμματα. Ὅλα τά παιδιά πού ἔχουν κανονική νοημοσύνη ἔχουν δυνατότητα νά προχωρήσουν ὁμαλά στή μαθησιακή διαδικασία. Κουτά παιδιά δέν ὑπάρχουν. Αὐτό πού τόσο εὔκολα λέμε «δέν παίρνει τά γράμματα» δέν ἔχει σχέση τόσο μέ τήν κληρονομικότητα ὅσο μέ τή στάση καί διάθεση τοῦ παιδιοῦ ἀπέναντι στό σχολεῖο, καθώς καί μέ τήν ἀξιοποίηση τῶν ἔμφυτων δυνατοτήτων του. Γιά τή διανοητική ἀνάπτυξή του εἶναι ἀπαραίτητη μία ἀγωγή πού νά ἐξασφαλίζει στό παιδί μας ψυχική ὑγεία μέ δύναμη θέλησης, θάρρος, αὐτοπεποίθηση καί κοινωνικό αἴσθημα εὐθύνης σέ συνδυασμό μέ τή συστηματική ἄσκηση πού γίνεται στό σχολεῖο.
  Γιά νά πετύχει ὅμως καί νά εὐδοκιμήσει κάθε τέτοια προσπάθεια σωστῆς καί ὑπεύθυνης ἀγωγῆς, βασική προϋπόθεση εἶναι ἡ ἀγάπη. Παιδιά πού δέν βιώνουν τή στοργή καί τήν ἀγάπη, «τή ζεστασιά τῆς οἰκογένειας», ὑποφέρουν ἀπό δειλία, ἄγχος, καί προσβάλλονται ἀπό διάφορες ἀρρώστιες πού ἡ κύρια αἰτία τους εἶναι τά ψυχολογικά προβλήματα καί οἱ ψυχικές τους δυσκολίες. Δεκατετράχρονος μαθητής Γυμνασίου αὐτοκτόνησε μέ τό κυνηγετικό ὅπλο τοῦ πατέρα του, ἀφήνοντας τό ἑξῆς σημείωμα: «Δέν μέ ἀγαποῦσαν οἱ γονεῖς μου κι ἄς μοῦ ἔδιναν χρήματα κι ἄς ἱκανοποιοῦσαν καί τά πιό ἀκριβά μου γοῦστα. Ποτέ τους ὅμως δέν μέ χάιδεψαν. Ποτέ τούς δέν εἶδαν ὅτι χρειαζόμουν λίγη στοργή, κάποια ἐνθάρρυνση. Ποτέ δέν εἶχαν χρόνο γιά μένα».
  Ἀκόμη μεγαλύτερη ἔλλειψη στοργῆς νιώθουν τά παραμελημένα, τά ἐξώγαμα, τά ὀρφανά, τά παιδιά διαζευγμένων οἰκογενειῶν. Αὐτά τά παιδιά πού δέν γνώρισαν τή στοργή τῆς μάνας, τή θαλπωρή τῆς οἰκογένειας, τή ζεστασιά τοῦ πατρικοῦ σπιτιοῦ αἰσθάνονται ἀδικημένα ἀπό τή ζωή, δέν ἔχουν τήν αἴσθηση τῆς εὐθύνης καί σιγουριᾶς, γι᾿ αὐτό συνήθως εἶναι φοβισμένα καί ἀπογοητευμένα. «Μερικές φορές», λέει ὁ Adlerἶ, «παίρνουν μία στάση ἀμυντική, ἐνίοτε καί ἐχθρική ἀπέναντι στήν κοινωνία καί στούς ἀνθρώπους». Ἄν στά παιδιά αὐτά προσφέρει κάποιος ἀληθινό στήριγμα, ἄν τούς προσφέρει τό αἴσθημα τῆς ἀσφάλειας καί σιγουριᾶς, τότε θά μπορέσουν νά ἀγαπήσουν τά γράμματα καί νά παρουσιάσουν ἱκανοποιητική ἐπίδοση στό σχολεῖο.
  Ἐχθρική στάση ὅμως ἀπέναντι στούς ἄλλους παίρνουν καί κάποιοι ψευτονταῆδες, ψευτοπαλληκαράδες, διότι κάποιοι ἴσως ἀπό κακῶς ἐννοούμενη ἀγάπη- τούς στέρησαν κάθε ἰκμάδα ζωντάνιας, δύναμης· τούς στέρησαν τή δυνατότητα νά γίνουν πραγματικά παλληκάρια. Στό ὄνομα τῆς (παθολογικῆς) ἀγάπης τούς στέρησαν τό δικαίωμα τῆς ἀνεξάρτητης λειτουργίας. Θεωρώντας τους ἀνώριμους, «παιδιά ἀκόμη», δέν τούς ἐπέτρεπαν νά ἐκφρασθοῦν ἐλεύθερα, νά ποῦν αὐτό πού σκέφτονταν ἤ ἔνιωθαν. Οἱ γονεῖς ἔπαιρναν ὅλες τίς σημαντικές γιά τή ζωή τους ἀποφάσεις. Τά ᾿καναν, ἔτσι, «παιδιά τοῦ θερμοκηπίου». Τό βιβλίο τῆς Εἰρήνης Μάρρα «Τά δαντελένια χέρια» μιλᾶ γιά ἕνα τέτοιο παιδί πού ἡ μητέρα του, ἀπό τή λαχτάρα της νά μήν κουρασθοῦν καί ταλαιπωρηθοῦν τά χεράκια τοῦ ἀγαπημένου της μοναχογιοῦ, τοῦ ᾿πλεξε ἕνα ζευγάρι πανέμορφα γάντια. Τοῦ στέρησε ἔτσι τήν ὀμορφιά τοῦ ἀγώνα, κάνοντάς τον ἕνα ἀνεύθυνο καί ἀδύναμο πλάσμα, ἕναν ἄνθρωπο πού ἐξαιτίας τῶν γαντιῶν οὔτε τή θητεία του στό στρατό μπόρεσε νά ὑπηρετήσει οὔτε ὅμως καί νά συνεργασθεῖ μέ ἄλλους, προσφέροντας στό στίβο τῆς κοινωνικῆς ζωῆς. Πῶς τώρα ἕνα τέτοιο παιδί θά μπορέσει νά ἐνταχθεῖ σέ ἕνα κοινωνικό σύνολο, σέ ἕνα σχολεῖο μέ δασκάλους καί συμμαθητές, πού σίγουρα δέν θά τοῦ δείξουν αὐτή τήν ὑπερβολική ἀγάπη; Θά νιώσει τότε σάν τό ψάρι ἔξω ἀπό τό νερό, φοβισμένο καί ἀδύναμο, χωρίς πίστη στόν ἀγώνα του, χωρίς σταθερότητα. Ἕνας μαθητής χωρίς σταθερή ἐπίδοση καί ἕτοιμος τήν κάθε στιγμή νά ἀναζητήσει ἀπό ἄλλους τή λύση καί τοῦ πιό ἁπλοῦ προβλήματος.

  Τό πρόβλημα τῆς παιδείας εἶναι τό πρόβλημα τῆς ζωῆς καί κάτω ἀπ᾿ αὐτήν τήν προοπτική τό ἐπεξεργάστηκαν στό νοῦ τους, τό βίωσαν καί τό προσέφεραν στή συνέχεια μέ τή λύση του στήν ἀνθρωπότητα οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες.
 «Κάμετε τήν ἐκπαίδευση ὅπλο γιά τή δικαιοσύνη καί ὄχι ὅπλο γιά τό θάνατο», γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ἡ δικαιοσύνη ἐδῶ ἔχει μία εὐρύτερη ἔννοια καί πρέπει νά νοηθεῖ ὡς τρόπος ζωῆς πού ἐξισορροπεῖ τίς σχέσεις τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν ἑαυτό του, μέ τόν συνάνθρωπο καί μέ τόν Θεό. Ἔτσι ἐπιτυγχάνεται μιά καθολική σύλληψη τοῦ κόσμου. Καί ἡ παιδεία δέν εἶναι ἕνας τομέας τῆς ζωῆς μας ἀλλά ὁλόκληρη ἡ ζωή μας. Ἔτσι τήν εἶδαν οἱ τρεῖς φωστῆρες τῆς οἰκουμένης.
 Στή συνέχεια θά δώσουμε μερικά μόνο δείγματα ἀπόψεων πάνω σέ λεπτομέρειες πού ἀφοροῦν ἰδιαίτερα στήν παιδεία ὡς σχολική παίδευση καί θά τήν ἀντιπαραθέσουμε μέ ἀπόψεις πού πηγάζουν ἀπό τή σημερινή πράξη. «Ὁ μαθητής πρέπει πρῶτα ν᾿ ἀποκτήσει ἀσφαλῆ καί βεβαία γνώση τῶν διδαχθέντων καί μετά νά δέχεται νέο μάθημα», λέγει ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος.
  Ἀνάλογες μέ τόν Χρυσόστομο ἰδέες ἔχουν ὁ Βασίλειος καί ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὁ ὁποῖος θεωρεῖ προτιμότερο τό λίγο καί ἀσφαλέστερο ἀπ᾿ τό πολύ. Φέρνει κι ἕνα παράδειγμα ἀπό τή φύση. Δέν εἶναι ὠφελιμότερη, λέγει, ἡ ραγδαία βροχή ἀπό τήν ἤρεμη, διότι ἐκείνη παρασύρει τό χῶμα, ἐνῶ αὐτή μπαίνει βαθιά καί τό κάνει γόνιμο.
  Σήμερα, βέβαια, ἐμεῖς πιστεύουμε πώς ὁ μαθητής ἔχει σιδερένια νεῦρα. Μπορεῖ π.χ. ὁ φοιτητής πού πῆρε τίς σημειώσεις μία ἑβδομάδα πρό τῶν ἐξετάσεων νά διαβάζει μονορούφι δεκάδες ἤ ἑκατοντάδες σελίδες.
 Ὁ Χρυσόστομος πάλι τονίζει ὅτι οἱ μαθητές δέν πρέπει νά διδάσκονται ὅσα θέλει ὁ δάσκαλος, ἀλλά ὅσα αὐτοί εἶναι ἱκανοί νά ἀφομοιώσουν.
   Καί τί ν᾿ ἀπαντήσουμε σ᾿ αὐτό πού προτείνει ὁ Μ. Βασίλειος, ὅτι δηλαδή ἡ διδασκαλία τῶν ὠφελίμων πρέπει νά γίνεται μέ τέρψη, ἐφόσον ὅ,τι διδάσκεται μέ τέρψη καί χάρη παραμένει μόνιμα; Στά σημερινά σχολεῖα καί στά πανεπιστήμια ἡ μόνη σχεδόν τέρψη πού ἀπόμεινε εἶναι μιά ἀποχή, μιά διαμαρτυρία, μιά κατάληψη!
   Ὁ διορατικός Γρηγόριος προτείνει ὁ δάσκαλος νά διακρίνει ἔγκαιρα τίς κλίσεις τῶν μαθητῶν καί νά ὑποδεικνύει στούς ἐφήβους ποιά ἐπαγγέλματα πρέπει ν᾿ ἀκολουθήσουν, ἀφοῦ ὅ,τι γίνεται κατά τίς ὑποδείξεις τῆς φύσεως πετυχαίνει, ἐνῶ ὅ,τι εἶναι ἀντίθετο ἀποτυγχάνει.
   Γιά τούς καθηγητές καί δασκάλους ὁ Μ. Βασίλειος παρατηρεῖ: «Ὁ δάσκαλος πρέπει νά ἔχει γνώσεις τῆς ψυχολογίας τοῦ ἀνθρώπου, τῶν ἁγίων Γραφῶν, νά εἶναι ἀκέραιος στό χαρακτήρα, ἀμνησίκακος, ἀκενόδοξος, νά ἔχει τελικά κάτι τό θεϊκό μέσα του». Σύμφωνα δέ μέ τή γνώμη τοῦ Γρηγορίου τό νά ἐπιχειρεῖ κανείς νά παιδεύει ἄλλους, πρίν αὐτός παιδευτεῖ ἀρκετά, εἶναι τολμηρό καί ἀνόητο.
   Τέλος, οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες πιστεύουν ὅτι ἡ ἀγάπη, πού τό γνήσιο εἶδος της μόνο στό χῶρο τῆς Ἐκκλησίας μπορεῖ νά καλλιεργηθεῖ, εἶναι τό μεγάλο ἀτού τῆς παίδευσης.
  Σήμερα ἡ μόρφωση εἶναι καρπός διανοητικῆς ἤ τεχνοκρατικῆς ἀσκήσεως. Ὅμως ὁ Μ. Βασίλειος γράφει: «Εἶναι καλύτερο καί συμφερότερο νά ᾿ναι κανείς ἁπλός καί ὀλιγογράμματος καί μόνο μέ τήν ἀγάπη νά πλησιάζει τόν Θεό, παρά νά ᾿ναι πολυμαθής, νά νομίζει ὅτι εἶναι ἔμπειρος, καί ν᾿ ἀποδεικνύεται ὑβριστής τοῦ Θεοῦ». Κι ἄν ἡ ἀγάπη -πρός τόν Θεό καί τόν πλησίον- εἶναι ἕνας ἀπό τούς στόχους τῆς ἀληθινῆς παιδείας θεωρεῖται ἐπίσης καί ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά τή σωστή ἐπικοινωνία ἀνάμεσα στόν δάσκαλο καί τόν μαθητή.
   Ἡ παιδεία, ὅπως σημειώνει ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, εἶναι «τῶν παρ᾿ ἡμῖν ἀγαθῶν τό πρῶτον». Γι᾿ αὐτό ἀπαιτεῖ καί τήν πρέπουσα προσοχή τόσο ἀπό τήν πολιτεία ὅσο καί ἀπό ὅλους μας, γιά νά βγεῖ ἀπό τίς ἐπικίνδυνες στενωπούς καί νά «πάρει τό δρόμο της»· τό δρόμο πού σηματοδοτοῦν οἱ παραδόσεις τοῦ Γένους μας. Καί ἐδῶ οἱ οἰκουμενικοί διδάσκαλοι ἔχουν τόν κύριο λόγο.

  Τί πρέπει νά κάνετε γιά νά φτάσετε ἀπό τίς συγκρούσεις στή συνεργασία μέ τούς ἐφήβους σας;
  Τό μαγικό κλειδί εἶναι ἡ ἐπικοινωνία. Ἡ βάση τῶν ὑγιῶν σχέσεων μέ τούς ἐφήβους εἶναι ἡ ἱκανότητά σας νά ἐπικοινωνεῖτε, ν’ ἀκοῦτε καί νά μιλᾶτε ἱκανοποιητικά καί μέ τρόπο φιλικό. Μέ σεβασμό. Πρέπει νά διακρίνετε ὁρισμένους κλασικούς τύπους γονιῶν, τούς ὁποίους καί πρέπει νά ἀ­ποφεύγετε. Αὐ­τοί εἶναι οἱ γονεῖς πού διατάζουν, κάνουν κήρυγμα, διδάσκουν, ἀξιολογοῦν καί γελοιοποιοῦν.
  Βασική προϋπόθεση, γιά μία ἐπικοινωνία πού θά φέρει πιό κοντά γονεῖς καί ἐφήβους, εἶναι νά δεχτεῖτε τόν ἔφηβο ὅπως εἶναι, μέ ὅλα του τά λάθη. Ἡ παραδοχή ὅμως τῶν γονιῶν δέν πρέπει μόνο νά εἶναι μία ἁπλή στάση. Πρέπει νά εἰπωθεῖ μέ λόγια.
  Γιά καλύτερη ἐπικοινωνία πρέπει ν’ ἀκούσετε τά συναισθήματα πού συν­οδεύουν τά λόγια του. Δεῖξτε του ὅτι ὄχι μόνο ἀκοῦτε αὐτό πού λέει ἀλλά νιώθετε καί τήν ψυχική του κατάστα­ση. Tό ν’ ἀκοῦτε καί νά γίνεστε ὁ καθρέφτης τῶν συναισθημάτων του ἀ­παιτεῖ νά λέτε μέ ἀκρίβεια ὅ,τι νομίζετε πώς νιώθει ὁ ἔφηβος π.χ.:
 «Εἶσαι πολύ θυμωμένος».
 «Εἶσαι πολύ πληγωμένος».
 «Εἶσαι πολύ ἀναστατωμένος».
  Ἐπίσης ἐπηρεάζουμε θετικά τούς ἐφήβους, ὅταν συγκεντρώνουμε τήν προσοχή μας στά θετικά τους σημεῖα. Ὅταν δέν ἀναζητοῦμε τήν ἀπόλυτη τελειότητα καί τήν ὑπεροχή ἀλλά, ἀντίθετα, συγκεντρώνουμε τήν προσοχή μας στίς δυνάμεις πού βρίσκονται μέσα στόν ἔφηβο -στά χαρακτηριστικά πού καθορίζουν τή μοναδικότητα τῆς προσωπικότητάς του- τότε θά μάθουμε νά τόν ἐκτιμᾶμε ὡς ἄτομο.
  Ὁ ἔφηβος, πού δέν εἶναι βέβαια ἕνας δεξιοτέχνης, μπορεῖ νά ἐξασκηθεῖ ἐντατικά προσπαθώντας νά βελτιώσει τήν ἐπίδοσή του στή μουσική. Ἴσως δέν εἶ­ναι πολύ ἐκδηλωτικός, μπορεῖ ὅμως νά εἶναι πονετικός καί καλός φίλος. Ἴσως δέν εἶναι πρῶτος μαθητής, εἶναι ὅμως ὑπεύθυνο μέλος τῆς οἰκογένειας καί ὑπεύθυνος πολίτης.
  Βάλτε σκοπό σας νά βρεῖτε τά θετικά σημεῖα του καί νά συγχωρήσετε τίς ἀτέλειες, πού κι αὐτές ἀποτελοῦν μέρος τοῦ ἑαυτοῦ του. Δῶστε τό μήνυ­μα ὅτι ἀναγνωρίζετε καί ἐκτιμᾶτε τά θετικά του σημεῖα.
  Ζοῦμε σέ μία κοινωνία πού ψάχνει γιά λάθη. Γι’ αὐτό ἔχει μεγάλη σημασία γιά μᾶς τούς γονεῖς ν’ ἀποτελέσουμε γιά τούς ἐφήβους μας μία ἀ­στεί­ρευ­τη πηγή ἐνθάρρυνσης. Ἡ ἀπο­θάρ­ρυνση εἶναι ἡ κυριότερη αἰτία γιά τήν ἀρνητική συμπεριφορά τῶν ἐφήβων, γιά τήν ἀποτυχία τους νά λειτουργήσουν θετικά.
   Ἡ ἐνθαρρυντική σχέση πού θά καλλιεργήσουμε θά ἀναπτύξει τό θάρρος τοῦ ἐφήβου γιά ν’ ἀνταπεξέλθει στίς δυσκολίες τῆς ζωῆς (σχολικές, κοινωνικές, πνευματικές).
Ὁ γονιός πού ἐνθαρρύνει:
 1. Ἐκτιμάει καί δέχεται τόν ἔφηβο.
 2. Ἐπικοινωνεῖ μαζί του μέ τέτοιο τρόπο ὥστε τόν βοηθάει νά δημιουργήσει τό αἴσθημα τῆς ἐπάρκειας καί αὐτοεκτίμησης.
 3. Ἐκδηλώνει ἐμπιστοσύνη καί πί­στη. Δίνει τό μήνυμα: «Ξέρω πώς θά κάνεις ὅ,τι μπορεῖς, ἔχεις ὅλη τή συμπα­ρά­στα­σή μου, ἀνεξάρτητα ἀπό τό ἀ­ποτέ­λεσμα».

  Μποροῦμε νά περιγράψουμε τήν ἐπικοινωνία ἀνάμεσα στούς ἀνθρώπους χρησιμοποιώντας τούς ὅρους «κλειστές» καί «ἀνοιχτές» ἀπαντήσεις. Μία «κλειστή» ἀπάντηση δείχνει ὅτι ὁ ἀκροατής οὔτε ἄκουσε οὔτε κατάλαβε αὐτό πού εἰπώθηκε. Οἱ «κλειστές» ἀπαντήσεις κόβουν τήν ἐπικοινωνία. Ἀντίθετα μία «ἀνοιχτή» ἀπάντηση δείχνει ὅτι ὁ ἀκροατής ἔχει ἀκούσει αὐτό πού εἶπε ὁ συνομιλητής του. Καθρεφτίζει τό μήνυμα πού δίνει αὐτός πού μιλάει καί δείχνει καθαρά ὅτι ὁ ἀκροατής ἔχει κατανοήσει τά συναισθήματα πού κρύβονται πίσω ἀπό τίς λέξεις τοῦ ὁμιλητῆ.
  Μερικά παραδείγματα:
  Παιδί: Εἶμαι ἀπογοητευμένος μέ τόν Μιχάλη καί τ’ ἄλλα παιδιά πού δέν ἦρθαν στό γήπεδο νά παίξουμε.
  «Κλειστή» ἀπάντηση: Τά πράγματα δέν ἔρχονται πάντα ὅπως τά θέλουμε. Ἔτσι εἶναι ἡ ζωή.
  «Ἀνοιχτή» ἀπάντηση: Φαίνεται σάν νά μή σέ νοιάζεται κανείς καί νιώθεις ὅτι σ’ ἀφήνουν ἔξω ἀπό τήν παρέα.
  Ἡ πρώτη ἀπάντηση δέν δέχεται τά συναισθήματα τοῦ παιδιοῦ. Λέει πώς αὐτό πού νιώθει τό παιδί δέν ἔχει σημασία. Αὐτό ἐμποδίζει τήν ἐπικοινωνία καί ἴσως τό παιδί νιώθει ἀπόρριψη.
  Ἡ δεύτερη ἀπάντηση ἀναγνωρίζει αὐτό πού νιώθει τό παιδί. Δείχνει παραδοχή καί ἐνδιαφέρον. Τό παιδί ἴσως ἀποφασίσει νά σᾶς πεῖ περισσότερα. Αὐτό τό εἶδος τῆς ἀκοῆς δέν κρίνει. Ἐνθαρρύνει τό παιδί νά νιώσει ὅτι τό ἀκοῦν, τό κατανοοῦν καί τό βοηθοῦν νά ἐξακολουθήσει νά μιλάει. Χρειάζεται νά εἶστε διακριτικοί. Μήν ἀντιδρᾶτε σέ κάθε κατσούφιασμα ἤ παρατήρηση. Μέ τήν εὐαισθητοποίηση μπορεῖτε ν’ ἀντιληφθεῖτε πότε τό παιδί σας θέλει νά μιλήσει καί πότε ὄχι.
  Στήν ἐφηβεία εἶναι φυσιολογικό τά παιδιά ν’ ἀπομακρύνονται ἀπ’ τούς γονεῖς καί νά πλησιάζουν περισσότερο τούς φίλους τους. Αὐτό συμβαίνει διότι συχνά δέν ἔχουν τίποτα ἐνδιαφέρον νά συζητήσουν μέ τούς γονεῖς, ἐνῶ περνοῦν ὄμορφα μέ τούς φίλους τους ἐπειδή ἔχουν κοινά ἐνδιαφέροντα. Ἀκόμα κι ἄν οἱ ἔφηβοι δέν εἶναι μέ φίλους τους, κλείνονται στό δωμάτιό τους καί περνοῦν ὧρες ὁλόκληρες εἴτε ἀγκαλιά μέ τό τηλέφωνο εἴτε μέ τόν ἠλεκτρονικό ὑπολογιστή ἤ μέ τ’ ἀκουστικά τῆς μουσικῆς στ’ αὐτιά.
  Οἱ γονεῖς συνήθως ἀνησυχοῦν καί προβληματίζονται γι’ αὐτή τήν ἀπομάκρυνση τῶν ἐφήβων, ἄν καί αὐτό δέν εἶναι ἀνησυχητικό. Ἡ ἐπικοινωνία μέ τόν ἔφηβο μπαίνει σέ ἄλλη φάση, πιό ὥριμη, πιό ποιοτική καί καθορίζεται ἀπό τόν ἴδιο τόν ἔφηβο καί τή δική του διάθεση καί ὄχι ἀπό τούς γονεῖς του.
 Κατά τήν ἐφηβεία ἐμφανίζεται καί ἡ ἀντίρρηση, ὁπότε τά περισσότερα παιδιά γίνονται πνεύματα ἀντιλογίας.
 Βασικό γιά τούς γονεῖς εἶναι νά παραμείνουν ψύχραιμοι, ν’ ἀκοῦν ὑπομονετικά τά ἐπιχειρήματα τοῦ παιδιοῦ καί ν’ ἀπαντοῦν μέ τήν κοινή λογική. Ἔχει σημασία νά λέει τό παιδί τίς σκέψεις του ὅπως μπορεῖ. Κάποια στιγμή θά μάθει νά χρησιμοποιεῖ σωστά τά ἐπιχειρήματά του, διότι θά διδαχθεῖ ἀπ’ τή σωστή ἐπιχειρηματολογία τῶν μεγάλων (γονεῖς, δάσκαλοι κτλ.).
  Γιά νά «φρενάρετε» τό πνεῦμα ἀντιλογίας τοῦ παιδιοῦ σας, προτοῦ χάσετε τήν ὑπομονή σας καί καταλήξετε σέ καβγά, μπορεῖτε νά προφασιστεῖτε ὅτι ἔχετε μία δουλειά καί νά ἀποχωρήσετε ἀπό τή συζήτηση. Σ’ αὐτές τίς περιπτώσεις εἶναι προτιμότερο νά ἀναβάλετε μία συζήτηση γιά κάποια ἄλλη στιγμή, ὅταν καί οἱ δυό δέν θά βρίσκεστε σέ σύγκρουση. Πολλές φορές φράσεις ὅπως οἱ παρακάτω ἀκούγονται ἀπό γονεῖς καί ἐφήβους, χωρίς βέβαια καί νά ἔχουν καμιά βαθύτερη σημασία.
 Ἔφ: Ἀφῆστε με πιά ἥσυχο.
  Γον.: Μή μοῦ κλείνεις ἐμένα τήν πόρτα κατάμουτρα.
 Ἔφ: Δέ μέ καταλαβαίνει κανείς.
 Γον.: Κάνεις πάντα τοῦ κεφαλιοῦ σου.
 Ἔφ: Εἶναι δικό μου θέμα.
 Γον.: Μόνο λεφτά ξέρεις νά ζητᾶς.
 Ἔφ: Παράτα με.
  Καμιά φορά ὅμως φράσεις ὅπως «Δέ σᾶς ἀντέχω ἄλλο» καί «Ἀφῆστε με στήν ἡσυχία μου» ἀποκαλύπτουν πώς τό παιδί πιθανῶς ὑφίσταται ἐνοχλητική πίεση. Σ’ αὐτή τήν περίπτωση ἀναλογιστεῖτε μήπως ἄθελά σας πιέζετε πολύ τό παιδί. Μήπως ἔχετε ὑπερβολικές ἀπαιτήσεις ἀπ’ αὐτό. Σέβεστε τόν προσωπικό του χῶρο; Μπορεῖ ν’ ἀκούσει τή μουσική πού τοῦ ἀρέσει; Πόσο ἀπαιτητικοί εἶστε στούς βαθμούς του;
  Συχνά οἱ ἔφηβοι παραπονιοῦνται: «Κανένας δέν μέ καταλαβαίνει». Ζητῆστε νά τό συζητήσετε, ἀκοῦστε χωρίς νά ἔχετε ἕτοιμη τήν ἀπάντηση στά χείλη σας. Εἴτε ἱκανοποιήσετε τό αἴτημά του εἴτε ὄχι, θά μπορέσετε νά τοῦ πεῖτε μέ ἐπιχειρήματα ὅτι καταλάβατε τί θέλει νά σᾶς πεῖ, ἀλλά ἐσεῖς διαφωνεῖτε. Τό παιδί πρέπει νά καταλάβει καλά τή μεγάλη διαφορά τοῦ «συμφωνῶ» καί τοῦ «κατανοῶ». Ἐάν λοιπόν ἔχει κάποιο παράπονο, μπορεῖ νά λέει «ὅλοι διαφωνεῖτε μαζί μου ἐδῶ μέσα» ἀλλά ὄχι «κανένας δέ μέ καταλαβαίνει».

  Τά ὅρια πρέπει νά μπαίνουν ὅσο πιό νωρίς στή ζωή τοῦ παιδιοῦ καί μποροῦν ν’ ἀλλάζουν ἤ νά ἀναπροσαρμόζονται, καθώς τό παιδί μεγαλώνει. Οἱ κανόνες (ὅρια) πρέπει νά μπαίνουν μετά ἀπό συζήτηση καί συμμετοχή τοῦ παιδιοῦ στήν ὅλη διαδικασία, γιατί ἔτσι γνωρίζει ὅτι ρωτήθηκε καί θά δείξει μεγαλύτερη ὑπευθυνότητα στήν τήρησή τους. Ἐξηγῆστε στό παιδί ὅτι ὅταν παραβαίνει κάποιον κανόνα θά ἀντιμετωπίζει καί τίς συνέπειες. Εἶναι σημαντικό νά χρησιμοποιήσετε τή λέξη συνέπεια, γιατί ἔτσι τό παιδί ἀντιλαμβάνεται τή σχέση αἰτίας - ἀποτελέσματος, καί ὄχι τή λέξη «τιμωρία», ἡ ὁποία κάνει τό παιδί νά αἰσθάνεται ὅτι τοῦ ἐπιβάλλεται ποινή αὐταρχικά.
  Προτιμᾶτε οἱ κανόνες σας νά μήν εἶναι ἰδιαίτερα αὐστηροί, ὥστε νά ἔχετε περισσότερες πιθανότητες νά γίνουν σεβαστοί. Ἄν π.χ. πεῖτε στό παιδί ν’ ἀκούει μουσική σέ χαμηλή ἔνταση, ἴσως δέν τό τηρήσει. Ἀποφασίστε ἐξαρχῆς ποιό ὅριο εἶναι ἀνεκτό γιά σᾶς, ὥστε νά μήν ἐνοχλεῖστε οὔτε ἐσεῖς οὔτε οἱ γείτονες, καί συζητῆστε το μαζί του.
  `Ὅταν παραβιάζονται οἱ κανόνες πρέπει νά ἐφαρμόσετε ὁπωσδήποτε τίς συνέπειες πού ἔχουν συμφωνηθεῖ, ἀλλά μήν ἐπιβάλλετε ποτέ κανόνες καί συνέπειες πού μπορεῖ νά προκαλέσουν ἀπόγνωση στό παιδί σας. Ὅταν ὁ ἔφηβος νιώθει ὅτι ἀσφυκτιᾶ, μπορεῖ ν’ ἀντιδράσει ἀπρόβλεπτα.
  Ἀφῆστε κάποιους τομεῖς χωρίς ὅρια, ὥστε τό παιδί νά αἰσθάνεται ἐλεύθερο σέ κάποιες δραστηριότητες π.χ. μουσική, ἀθλητισμός, χαμηλοί βαθμοί σέ κάποιο δευτερεῦον μάθημα κτλ.
 `Ὑπάρχουν ὅμως καί τομεῖς ζωτικῆς σημασίας καί ὅρια μή συζητήσιμα. Συζητῆστε μαζί του καί ἐξηγῆστε του ὅτι εἶναι ζήτημα ζωῆς ἤ θανάτου νά μή δοκιμάσει ποτέ τσιγάρο, ἀλκοόλ, ἀναβολικά, χάπια ἤ σιρόπια γιά τό κέφι, ναρκωτικά.
Καταστῆστε σαφές ὅτι δέν θέλετε νά ἀναμειχθεῖ σέ καταστροφές ξένης περιουσίας ἤ σέ κλοπές. Βέβαια, αὐτά τά σοβαρά προβλήματα ναί μέν ἀπασχολοῦν μικρό ποσοστό ἐφήβων, ἀλλά δυστυχῶς φαίνεται ὅτι αὐτή ἡ παραβατικότητα αὐξάνει συνεχῶς.
  Τά παιδιά σας πρέπει νά γνωρίζουν ὅτι ἄν ἀντιμετωπίσουν ὁποιοδήποτε πρόβλημα θά σᾶς ἐνημερώσουν ἀμέσως, ἀκόμα κι ἄν ἔχουν παραβεῖ κάποιο σοβαρό κανόνα. Διαβεβαιῶστε τους ὅτι ὡς γονιός θά φροντίσετε νά προστατεύετε τό παιδί σας καί θά τό βλέπετε μέ ἀγάπη ἀκόμα κι ἄν ἔχει κάνει κάτι κακό.
  Γιά νά καλλιεργήσετε μία ἱκανοποιητική σχέση μέ τό παιδί σας, χρειάζεται νά μάθετε νά ἐπικοινωνεῖτε μέ θετικό τρόπο καί αὐτό σημαίνει ὅτι ἐνδιαφέρεστε ἀληθινά νά τ’ ἀκούσετε.
  Ἄν ρωτήσουμε τούς γονεῖς: «Μιλᾶτε μέ τό παιδί σας»; Θά μᾶς ἀπαντήσουν: «Φυσικά μιλάω μέ τό παιδί μου». Πόσο ὅμως ἀπ’ αὐτό τό «μιλάω μέ τό παιδί μου» ἀποτελεῖται ἀπό γκρίνια, ὑπενθύμιση, κριτική, ἀπειλή, κήρυγμα, συμβουλές, ἀξιολόγηση ἤ ἀκόμη καί γελοιοποίηση. Αὐτή ἡ τακτική, ὅσο καλοπροαίρετη κι ἄν εἶναι, μειώνει ἀντί νά βελτιώνει τήν ἐπικοινωνία. Δημιουργεῖ ἔνταση στίς σχέσεις σας.
  Ἄν οἱ περισσότεροι γονεῖς φέρονταν στά παιδιά τους ὅπως φέρονται στούς φίλους τους, οἱ σχέσεις τους μέ τά παιδιά θά βελτιώνονταν. Ἀντίθετα, ἄν φέρονταν στούς φίλους τους μέ τόν τρόπο πού φέρονται στά παιδιά τους, ἴσως νά ἔμεναν χωρίς φίλους. Σκεφτεῖτε γιά λίγο τίς συζητήσεις πού κάνετε μέ τόν ἔφηβό σας. Σίγουρα εἶναι ἴδιες μ’ αὐτές στίς περισσότερες οἰκογένειες.
 - Τί ὥρα θά ἐπιστρέψεις;
 - Τά μεσάνυχτα.
 - Πέταξες τά σκουπίδια;
 - Ὄχι ἀκόμα.
 - Ἔχεις φροντιστήριο σήμερα;
 - Ναί.
 - Συμμάζεψε τό σαλόνι.
 - Γιατί ἐγώ ;
   Αὐτές εἶναι συζητήσεις πού ἀφοροῦν τά καθημερινά θέματα τῆς οἰκογένειας καί εἶναι βέβαια ἀπαραίτητο νά μιλᾶμε καί γι’ αὐτά. Ἄν ὅμως θέλουμε νά δημιουργήσουμε μία θετική σχέση μέ τόν ἔφηβό μας, θά πρέπει οἱ συζητήσεις νά ἐπεκταθοῦν καί νά συμπεριλάβουν τά συναισθήματα, τίς γνῶμες καί τίς πεποιθήσεις, ὥστε ν’ ἀναπτυχθεῖ στενή σχέση καί ἀμοιβαῖος σεβασμός. Φανταστεῖτε ὅτι ὁ ἔφηβος γιός σας ἔρχεται καί σᾶς λέει: «Βαρέθηκα τό σχολεῖο, δέν ξαναπάω, θά βρῶ μία δουλειά». Ἐσεῖς ἀναστατώνεστε, δέν συμφωνεῖτε μαζί του, δέν θέλετε ν’ ἀφήσει τό σχολεῖο καί ἴσως καί ὁ ἴδιος δέν τό θέλει πραγματικά. Τώρα ὅμως εἶναι ἀναστατωμένος. Ἄν προσπαθήσετε νά ἔχετε μία συζήτηση μαζί του γιά τό πόσο χρήσιμο εἶναι νά τελειώσει τό σχολεῖο, σίγουρα θά νομίσει ὅτι δέν τόν καταλαβαίνετε καί ἴσως χάσετε τήν ἐμπιστοσύνη του.
  Ἄς δοῦμε τί θά γίνει ἄν δείξετε κατανόηση. Μπορεῖτε νά πεῖτε: «Φαίνεται πώς πέρασες μία δύσκολη μέρα στό σχολεῖο. Εἶσαι πολύ ἀναστατωμένος». Ἐδῶ ἀναγνωρίζετε τά συναισθήματα τοῦ γιοῦ σας. Ἐάν συνεχίσετε ἔτσι δίνοντάς του τήν εὐκαιρία νά μιλήσει καί ν’ ἀποκαλύψει τά συναισθήματά του, σιγά-σιγά θά ἠρεμήσει καί θά εἶναι ἕτοιμος νά ψάξει καί νά βρεῖ τρόπους γιά νά λύσει τά προβλήματά του.
   Ἐπιπλέον, μιλώντας του ἔτσι τόν κάνετε νά νιώθει πώς τόν καταλαβαίνετε. Ὅταν τό παιδί ἐκφράζει κάτι πού τό ἀπασχολεῖ, ρωτῆστε το τί θέλει συγκεκριμένα ἀπό σᾶς. Θέλει μόνο νά εἶστε ἀκροατής ἤ θέλει καί τή γνώμη σας; Ἄν δέν θέλει ὑποδείξεις, ἁπλῶς ἀκοῦστε το.
  Ἄς δοῦμε ἕνα ἄλλο παράδειγμα:
  Ἡ Μαρία προσπάθησε νά μπεῖ στήν ὁμάδα τοῦ βόλεϊ ἀλλά δέν τά κατάφερε. Κατσουφιασμένη λέει στή μητέρα της τί ἔχει συμβεῖ:
  Μαρία: Δέν μπῆκα στήν ὁμάδα, γιατί ἄλλα κορίτσια ἦταν καλύτερα ἀπό μένα.
  Μητέρα: Μοῦ φαίνεσαι πολύ στενοχωρημένη ἐπειδή ἀπορρίφθηκες.
  Ἐδῶ ἡ μητέρα τῆς Μαρίας καθρέφτισε τά πληγωμένα συναισθήματα τῆς κόρης της («φαίνεσαι πολύ στενοχωρημένη....») καί μετά καθρέφτισε καί τήν αἰτία πού προκάλεσε αὐτό τό συναίσθημα «...ἐπειδή ἀπορρίφθηκες».
  Ἁπλῶς ἐπανέλαβε τό μήνυμα τῆς Μαρίας ἀναγνωρίζοντας τά συναισθήματα πού ἀντιλήφθηκε καί ἄκουσε: Δέν πρόσθεσε τίποτα παραπάνω, μόνο ἔντυσε μέ λόγια αὐτό πού προσπαθοῦσε νά πεῖ ἡ κόρη της.
  Νά ἀκόμα ἕνα παράδειγμα:
  Νίκος: Ὁ δάσκαλος εἶναι ἄδικος! Ποτέ δέν θά τά πάω καλά σ’ αὐτήν τήν τάξη.
  Γονιός: Νιώθεις θυμωμένος καί ἀπογοητευμένος κι ἔχεις καταθέσει τά ὅπλα.
  Μ’ αὐτόν τόν τρόπο δείχνετε ὅτι καταλαβαίνετε αὐτό πού νιώθει καί πού θέλει νά πεῖ τό παιδί. Τό ἴδιο θά νιώσει ὅτι τό κατανοεῖτε καί τό δέχεστε. Τό βοηθᾶ νά δεῖ πιό καθαρά τόν ἑαυτό του καί τό πρόβλημα καί ἔτσι βάζει τά θεμέλια γιά τή λύση τοῦ προβλήματος.

  Πολλοί γονεῖς χαίρονται τή νηπιακή καί παιδική ἡλικία τῶν παι­διῶν τους, ἀλλά βιώνουν τήν ἐ­­φη­βεία ὡς ἐποχή συγκρούσεων. Ἡ ἐφηβεία εἶναι ἀναμφισβήτητα μιά σημαντική περίοδος στή ζωή τῶν παιδιῶν. Εἶναι τό πέρασμα ἀπό τόν κόσμο τῆς παιδικότη­τας στόν κόσμο τῶν ἐνηλίκων καί περιλαμβάνει σωματικές καί ψυχολογικές ἀλ­λαγές τοῦ παιδιοῦ.

  Ἡ ἐφηβεία εἶναι ἡ ἐποχή τῶν παρεξηγήσεων, τῆς σιωπῆς, τῶν συγ­κρού­σεων, τῶν κρίσεων, τῶν ἐπι­θυ- μιῶν, τῶν ἀποχωρισμῶν, τῆς ἀνεξ­αρ­τησίας. Εἶναι ἡ τελευταία δε­κα­ετία στήν ὁποία ὁ γονιός παίζει κρίσιμο ρόλο στή ζωή τοῦ παιδιοῦ του, κα­θώς αὐτό ἀρχίζει νά στέκεται στά πό­δια του, ὥσπου μεταμορ­φώ­νεται τελικά σέ αὐτόνομο καί ἀνεξάρτητο ἐνήλι­κα.
  Ἐλάχιστες εἶναι οἱ οἰκογένειες πού περνοῦν τήν ἐφηβεία τῶν παιδιῶν τους χωρίς νά τό καταλάβουν. Γιά τό 15-20% τῶν ἐφήβων ἡ περίοδος αὐτή εἶναι ἐπώδυνη. Μπορεῖ νά ἀντιμιλάει καί νά συγκρούεται μέ τούς γονεῖς του ὁ ἔφηβος, ἀλλά τοῦ εἶναι ἀδύνατον ν’ ἀντιληφθεῖ τήν ἀγωνία τοῦ πατέρα ἤ τῆς μητέρας. Προσπα­θῆστε νά τό θυμάστε αὐτό στίς δύσκολες στιγμές τῆς ἐφηβεί­ας. Γι’ αὐ­τό, ὅταν ξε­σπά­ει ἕνας καβ­γάς θυμηθεῖτε ὅτι τό παιδί σας δέν μπορεῖ νά ἔρθει στή θέ­ση σας. Ἐσεῖς ὅμως μπορεῖτε νά μπεῖτε στή δική του.
  Σκεφτεῖτε γιά λίγο τή δική σας ἐ­φηβεία. Θυμηθεῖτε πῶς νιώθατε σάν μετέωρος ἀνάμεσα στήν παιδική καί ἐφηβική ἡλικία. Οἱ σημερινοί ἔφηβοι εἶναι στήν ἴδια θέση, ἄν καί γι’ αὐ­τούς οἱ πιέσεις καί οἱ προκλήσεις εἶναι ἀκόμα μεγαλύτερες. Οἱ διαφημίσεις, ὁ κινηματογράφος, ἡ τηλεόραση, τά βιβλία καί τά περιοδικά, τό ραδι­όφω­νο, τά τηλεοπτικά παιχνίδια, ὁ ὑπολογιστής καί τό διαδίκτυο στέλ­νουν μη­­νύματα στόν ἔφηβο καί συναγωνίζονται ποιός θά κερδίσει τήν προσ­ο­χή καί τά χρήματά του. Ἐπη­ρεάζουν ἀφάνταστα τή ζω­ή του.

  Καλή ἐπικοινωνία μέ τόν ἔφηβο
  Γιά νά καλλιεργήσετε μία ἱκανοποιητική σχέση μέ τό παιδί σας, χρειάζεται νά μάθετε νά ἐπικοινωνεῖτε μέ θετικό τρόπο. Ὑπάρχουν μερικά πρά­γματα πού ὁ γονιός πρέπει νά κάνει ὥστε νά καταφέρει τήν περιπόθητη καλή ἐπικοινωνία μέ τόν ἔφηβο. Κα­ταρ­χήν μέχρι τώ­ρα ἀποφασίζατε ἐ­σεῖς γιά κάθε τί πού τόν ἀφοροῦσε. Ἀπό ’δῶ καί ὕστερα πρέπει νά εἶστε ἕτοιμοι ν’ ἀναλάβετε καί δευτερεύοντες ρόλους.
  Εἶναι σίγουρο ὅτι τήν ἐποχή αὐτή τό παιδί θά στραφεῖ στούς συνομηλίκους του. Χρειά­ζεται ἁ­πλῶς τή δική σας διακριτική παρακολούθηση. Ἐ­σᾶς θά σᾶς πλησιάζει γιά νά ἐκφράσει τίς πικρίες του καί τίς ἀπογοητεύσεις του. Γιά τίς χα­ρές του θά ἔχει τούς συμ­μαθητές ἤ τούς φίλους του. Ἐσᾶς θά σᾶς ἀναζητάει μόνο ὅταν σᾶς ἔχει ἀ­νάγκη. Γι’ αὐτό πρέπει νά προσαρμοστεῖτε σ’ αὐ­τή τήν ἀλλα­γή. Τοῦ  δώσατε μέ­χρι τώρα τά θεμέλια. Συνεχίστε νά τό στηρίζετε, τώρα πού σταδια­κά βγαίνει στόν «ἔξω κό­σμο». Δέν μπο­ρεῖτε νά τό κρατᾶτε πάντοτε ἀπ’ τό χέρι, γιατί τότε δέν θά μπορέσει νά σταθεῖ ποτέ στά πόδια του.

• Καθώς τό παιδί μεγαλώνει, οἱ δι­κές σας παρεμβάσεις πρέπει νά εἶναι ὅλο καί πιό διακριτικές. Διαφορετικά τό παιδί τό ἴδιο θά σᾶς τό ἀ­παιτήσει καί ἴσως καί μέ ἄσχημο τρόπο (π.χ. «παράτα με πιά!»).
• Ὅταν ὁ γονιός λέει αὐθόρμη­τα: «Πῶς τήν ἀκοῦς αὐτή τή μουσι­κή;», νομίζει ὅτι δέν λέει τίποτα κακό. Γιά τόν ἔφηβο ὅμως αὐτό ἀ­ποτελεῖ κριτική ἀκόμα καί γιά τή μουσική πού θ’ ἀκούσει.
• Ὅταν ὁ γονιός ρωτάει τό παιδί «Χαζεύεις τώρα;», αὐτό καταλαβαίνει ὅτι τοῦ λέει ἀκόμα καί τί θά κάνει στόν ἐλεύθερο χρόνο του.

   Ἡ ἐφηβεία τοῦ παιδιοῦ προκαλεῖ στούς πιό πολλούς γονεῖς ἀνησυχία. Φοβοῦνται τίς κακές παρέ­ες, τούς χαμηλούς βαθμούς, τά ναρκωτικά κτλ. Ἀλλά οἱ πιό οὐ­σιαστι­κοί κίνδυνοι στή ζωή ξεκινοῦν καί τελειώνουν στά ὅ­ρια.
  Τό παιδί πρέπει νά ἐκπαιδευτεῖ νά βάζει ὅρια στόν ἑαυτό του καί στούς ἄλ­λους. Εἶναι αὐτό τό «μέ­χρι ἐκεῖ», πού θά τό προφυλάξει ἀ­πό σοβαρούς καί ἀκραίους κινδύνους. Τά ὅ­ρια δημιουργοῦν τήν ἀσφάλεια πού χρειάζονται τόσο τά παιδιά ὅσο καί οἱ γο­νεῖς καί εἶναι καλό νά καταλάβουν τά παιδιά ὅτι τό ὅριο δέν εἶναι κάτι δυσάρεστο, ἀλλά ἁπλῶς κάτι ἀναγκαῖο.