«Σπουδή» στά νέα σχολικά βιβλία

  Οἱ τελευταῖες ἐξελίξεις στό χῶρο τῆς Παιδείας ἀποδεικνύουν ὅτι οἱ ἰθύνοντες ὑλοποιοῦν πρότυπα ξένα πρός τήν παράδοσή μας, τά ὁποῖα ὁλοταχῶς ὁδηγοῦν στήν ἀποχριστιανοποίηση καί τόν ἀφελληνισμό της. Κατά τή διάρκεια τῶν διακοπῶν (27 ᾿Ιουλίου 2006) εἰδικός γραμματέας τοῦ ῾Υπουργείου ᾿Εθνικῆς Παιδείας μέ ἐγκύκλιό του κατήργησε τήν ἐξομολόγηση στά σχολεῖα, γιά νά μή διαταράσσεται ἡ εὔρυθμη κατά τά ἄλλα λειτουργία τους. Διευθέτησε ἔτσι καί τήν τελευταία ἀταξία τῆς Παιδείας μας, ὥστε ἀπρόσκοπτα νά ξεκινήσει ἡ σχολική χρονιά!
  Μέ τήν ἔναρξη τοῦ σχολικοῦ ἔτους διανεμήθηκαν τά νέα σχολικά βιβλία, γιά νά συντελεσθεῖ μία ἀκόμη μεταρρύθμιση στούς ὤμους τῆς ἀπορρυθμισμένης Παιδείας μας. Μέ πόνο ψυχῆς διαπιστώνουμε ὅτι στά νέα ἐγχειρίδια -στά περισσότερα τουλάχιστον τοῦ Γυμνασίου- τά ἐθνικά καί θρησκευτικά θέματα παραγκωνίσθηκαν· ἄν κάποτε ἀναφέρονται, ἡ προσέγγιση εἶναι ἐξωτερική, περιφερειακή καί ἀποστασιοποιημένη ἀπό τά γεγονότα. Δέν ὑπάρχει πιά ἐθνική περηφάνεια καί θρησκευτική συγκίνηση· δέν προβλέπεται ἀπό τό ἀναλυτικό πρόγραμμα καί οὔτε καλλιεργεῖται στό σχολεῖο. ῾Οτιδήποτε παρέμεινε εἶναι ἄοσμο, ἄχρωμο, ἀνούσιο. Τά μικρά μεγεθύνονται· τά μεγάλα σμικρύνονται, ἀποσιωπῶνται ἤ καί ἐμπαίζονται. Στό βωμό τῆς πολυπολιτισμικότητας θυσιάζεται τό «πολυτίμητο τζιβαϊρικό» τῆς ἑλληνορθόδοξης ἰδιοπροσωπίας μας. Γιά τοῦ λόγου τό ἀσφαλές παραπέμπω ἐνδεικτικά ὅσους ἐνδιαφέρονται στά παρακάτω βιβλία·
  Στά ᾿Αρχαῖα ῾Ελληνικά ἀπό Μετάφραση τῆς Β' Τάξης, στό βιβλίο «Αρχαία Ελλάδα - Ο τόπος και οι άνθρωποι», ἀπόσπασμα ἀναφέρεται στίς ἑταῖρες. ῾Η πρώτη ἐρώτηση - ἄσκηση τοῦ βιβλίου ζητεῖ ἀπό τούς μαθητές· «Με βάση τις βελτιωτικές επεμβάσεις που αναφέρονται στο κείμενο να γράψετε τις προδιαγραφές για την εμφάνιση και τη συμπεριφορά της ιδεώδους εταίρας» (σελ. 42).
  Στά Κείμενα Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας τῆς Α' Γυμνασίου ποιά μηνύματα καί ποιά ἐφόδια θά ἀντλήσουν οἱ μαθητές μας ἀπό τό ποίημα «Δέησις» τοῦ Κ. Καβάφη (σελ. 56), τό «Παράπονο σκύλου» τοῦ Κ. ᾿Αθανασούλη (σελ. 207) ἤ τό βλάσφημο διήγημα «Η γάτα του παπά» τοῦ Γ. Ξενόπουλου (σελ. 222), τό αἰσχρό «Το θέλγητρο της Ανδαλουσίας» τοῦ Κ. Ουράνη (σελ. 114); Κανένα κείμενο δέν μιλάει γιά Μακεδονία οὔτε γιά Κύπρο. ῞Ενα ξενόφερτο («Παραμονή Χριστουγέννων») θυμίζει Χριστούγεννα καί ἕνας ἀμνός πού δέν σουβλίστηκε («Πασχαλινή ιστορία») ἀποτελεῖ μαρτυρία ὅτι τό Πάσχα εἶναι γιορτή ἀγάπης!
  Στή Νεοελληνική Γλῶσσα τῆς Α' Γυμνασίου, ἄς ἀνατρέξουν οἱ ἐνδιαφερόμενοι στίς σελίδες· 21· 114, κείμενο 4, «Χάρι Πότερ» για όλες τις ηλικίες· 120, κείμ. 7· 121· 143. ᾿Επίσης στό ἀντίστοιχο «Τετράδιο εργασιών» στίς σελ. 16, κείμ. 6· 17, κείμ. 9· 49, κείμ. 3· 75-76, κείμ. 3.
  Στή Νεοελληνική Γλῶσσα τῆς Β' Γυμνασίου σελ. 123, κείμ 7, «Μοναξιά μου όλα...»· 28, κείμ. 1 «Περίεργα πλάσματα οι μαμάδες»· στό «Τετράδιο εργασιών» σελ. 27, κείμ. 2 «Ήταν ερωτευμένοι».
  ῾Η ἴδια ὀπτική ἀπαντᾶται στά ἐγχειρίδια τῶν Θρησκευτικῶν καί τῆς ῾Ιστορίας. Τά καινούργια μας βιβλία σημειώνουν ρεκόρ ἱστορικῆς ἀφασίας (ἀ+φημί) καί ἀμνησίας. Εὔστοχα ἐπισημαίνει ὁ Μίλαν Κούντερα· «Γιά νά ἐξαφανίσει κανείς ἕνα ἔθνος, τοῦ ἀφαιρεῖ πρῶτα τή μνήμη. Καταστρέφει τά βιβλία του, τοῦ μεταφυτεύει ἄλλη παιδεία καί ἐπινοεῖ ἄλλη ἱστορία. Κατόπιν τό ἔθνος ἀρχίζει σιγά - σιγά νά ξεχνάει ποιό εἶναι καί ποιό ἦταν. ῾Ο κόσμος τριγύρω του θά τό ξεχάσει πολύ γρήγορα».
  Γιά τό νεοκυκλοφορηθέν βιβλίο τῶν Γερμανικῶν στά Γυμνάσια ἔφθασαν ἀσθμαίνοντας 12 σελίδες παροράματα· οἱ μικροί καί ἀδαεῖς περί τά Γερμανικά μαθητές πρέπει νά διορθώσουν τό ἕνα δέκατο περίπου τοῦ βιβλίου τους. ῞Οταν οἱ σοφοί -καί ἁδρά ἀμειβόμενοι- συγγράψαντες δέν πρόλαβαν νά διορθώσουν τά λάθη, ἀναλογίζονται σέ ποιά πάθη περιπλέκουν τά ταλαίπωρα παιδιά; Γιατί τέτοια σπουδή, ἀνευθυνότητα καί προχειρότητα;
Σέ ὅλα τά μαθήματα κατά τρόπο ἀντιπαιδαγωγικό τά παιδιά παραπέμπονται στό διαδίκτυο· θεωρεῖται δεδομένη ἡ πρόσβαση σ’ αὐτό ἀπό ὅλους ἀνεξαιρέτως τούς μαθητές, καθώς καί ἡ χρήση κινητοῦ τηλεφώνου. Οἱ διαφημίσεις, ἰδιαίτερα κινηματογραφικῶν ταινιῶν καί τηλεοπτικῶν σειρῶν, κατέχουν πρωτεύουσα θέση, συμβάλλοντας μέ τόν τρόπο τους στή μύηση τῶν μαθητῶν στόν καταναλωτισμό. ᾿Ενυλώνεται ἔτσι ἡ περίφημη διαθεματικότητα, διεπιστημονικότητα καί ὁλιστικότητα.
  Ποιούς στόχους ὑπηρετεῖ πιά ἡ Παιδεία μας; Τί προσπαθοῦν νά ἐγκαθιδρύσουν οἱ ἀλιβάνιστοι προοδευτικοί ἐκσυγχρονιστές πού κατέχουν ἐπιτελικές θέσεις στό Παιδαγωγικό ᾿Ινστιτοῦτο; ῾Ομολογῶ τήν ἔκπληξή μου πῶς τόσο ἀντιπαιδαγωγικό καί ἐπιλήψιμο περιεχόμενο, πού προκαλεῖ ἤδη τούς μαθητές μας, διέλαθε τήν προσοχή τοῦ σεβαστοῦ ΥΠΕΠΘ. Μετροῦσαν περισσότερο τά πακέτα τῆς Εὐρωπαϊκῆς ῞Ενωσης ἀπό τήν καθαρότητα, τήν ἁγνότητα, τήν ἁρμονική καί ἰσορροπημένη ἀνατροφή τῶν παιδιῶν μας; ᾿Εν ὀνόματι τῆς πολυπολιτισμικότητας αἰώνιες ἀξίες -ἐρείσματα γιά τήν παραπαίουσα νεολαία μας- ἐκβάλλονται ἀπό τά νέα βιβλία. Τελικῶς ἡ πολυπολιτισμικότητα ταυτίζεται μέ τήν καρατόμηση τῆς ἑλληνορθόδοξης παράδοσης, τήν ἀποϊεροποίηση ἱερῶν ἐννοιῶν, τόν ἐκχυδαϊσμό καί τήν κατεδάφιση αἰωνίων ὅρων καί ὁρίων;
  Εἶναι γνωστή ἡ στάση καί ἡ ἀντίδρασή μας ἀπέναντι στά μεταλλαγμένα προϊόντα τῆς ἀγορᾶς. Μέ πόση εὐαισθησία καί συναίσθηση τοῦ ἱεροῦ μας χρέους ἐπιβάλλεται νά ἀντιμετωπίσουμε τά δηλητηριώδη ὑποπροϊόντα πού ἔχουν κατακλύσει τή σχολική τάξη! «῾Ο τόπος οὗτος ἅγιός ἐστι». Οἱ καιροί οὐ μενετοί. ῾Η εὐθύνη μετακυλίεται σ’ ἐμᾶς, δασκάλους, γονεῖς καί -γιατί ὄχι;- μαθητές. Τό ΥΠΕΠΘ ἐξάλλου ἐκλιπαρεῖ γιά ὑπόδειξη λαθῶν καί ὑποβολή παρατηρήσεων, γιά νά βελτιώσει καί νά διορθώσει τά ἔμπονα πονήματά του. ῎Ας μή χάσουμε, λοιπόν, τήν εὐκαιρία, γιά νά μποροῦμε αὔριο νά βλέπουμε κατάματα τά παιδιά μας, πρίν ὁ τόπος αὐτός μεταβληθεῖ σέ πρώην ῾Ελλάδα.

  Εὐδοξία Αὐγουστίνου
  Φιλόλογος - Θεολόγος

Εἶναι δεδομένο ὅτι γιά ὅλους τούς λαούς, πού θέλουν νά διατηρήσουν τήν ἱστορική τους συνέχεια καί μνήμη, ἡ γλώσσα ἀποτελεῖ στοιχεῖο τῆς ἐθνικῆς ταυτότητάς τους. ῾Ωστόσο, ἡ ἑλληνική γλώσσα μέ τήν ἀδιάκοπη δημιουργική πορεία της ἀλλά καί τήν ἐκφραστική της ἀρτιότητα ἀνήκει στήν κατηγορία τῶν ἐντελῶς προνομιούχων γλωσσῶν τῆς οἰκουμένης, γιά νά μήν ποῦμε ὅτι ἴσως εἶναι καί μοναδική. Τήν ἀλήθεια αὐτή τήν ἀποδίδει μέ τή δική του ποιητική συλλογιστική ὁ ᾿Οδυσσέας ᾿Ελύτης·

    «Εἶμαι ἄλλης γλώσσας, δυστυχῶς,
    καί ῾Ηλίου
    τοῦ Κρυπτοῦ, ὥστε
    οἱ ὄχι ἐνήμεροι τῶν οὐρανίων
    νά μ᾿ ἀγνοοῦν.
    Δυσδιάκριτος
    καθώς ἄγγελος ἐπί τάφου σαλπίζω...
    ... Αὐτά στή γλώσσα τή δική μου
    καί ἄλλοι ἄλλα σ᾿ ἄλλες».
               («Ρῆμα τό Σκοτεινόν»)

    ῾Υπογραμμίζω τό στίχο «οἱ ὄχι ἐνήμεροι τῶν οὐρανίων», πού ἀναφέρεται στούς ξένους, στούς ἄλλους, πού λένε ἄλλα σ᾿ ἄλλες γλῶσσες. ῾Ο νομπελίστας ποιητής μας στούς λίγους αὐτούς στίχους δένει ἁρμονικά τή γλώσσα καί τήν πίστη, τά δυό ὑπαρκτικά γνωρίσματα τῆς ταυτότητάς μας.
    Στό σημεῖο αὐτό εἶναι χρήσιμη, νομίζω, μιά σύντομη ἀναδρομή στήν ἱστορική παρουσία τῆς γλώσσας μας. Μέ τόν λεγόμενο β' ἀποικισμό, δηλ. ἀπό τά μέσα τοῦ 8ου ὥς τόν 6ο αἰώνα π.Χ., ἡ ἑλληνική γλώσσα ἁπλώθηκε σ᾿ ὅλη τή λεκάνη τῆς Μεσογείου καί βορειότερα στίς ἀκτές τῆς Μαύρης Θάλασσας. Μασσαλία, νότια ᾿Ιταλία, Σικελία, βόρεια ᾿Αφρική, Μικρά ᾿Ασία, Πόντος, ἀνατολικά παράλια τῆς Κολχίδας, στάθηκαν κοιτίδες προαιώνιες ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ. Σημαντικό ὅμως εἶναι καί τό γεγονός ὅτι ἀργότερα καί κατά διάφορους καιρούς καί περιστάσεις ἡ γλώσσα αὐτή χρησίμευσε ὡς ὄργανο γιά τό ἐμπόριο καί τή διοίκηση καί σέ γεωγραφικούς χώρους, ὅπου δέν μιλήθηκε ἀπό τά πλατιά στρώματα τῶν γηγενῶν πληθυσμῶν. Στά ἑλληνιστικά χρόνια π.χ., μέ τήν ἐκπολιτιστική ἐκστρατεία τοῦ Μ. ᾿Αλεξάνδρου, ἔπαιξε τό ρόλο τοῦτο σέ μιά τεράστια ἔκταση, πού ἀνατολικά ἔφτασε ὥς τόν ᾿Ινδό ποταμό. Πρόκειται γιά τή μεγάλη ἐκείνη πνευματική κατάκτηση πού ἐξυμνεῖ ὁ Καβάφης·

    «Καί τήν κοινήν ἑλληνική λαλιά
    ὥς μέσα στή Βακτριανή τήν πήγαμεν,
    ὥς τούς ᾿Ινδούς».

    Στά ἴδια ἐκεῖνα χρόνια, καθώς καί στή ρωμαϊκή περίοδο, ἡ ἑλληνική γλώσσα εἶχε εἰσδύσει στή Συρία, στήν ᾿Ιορδανία, στήν Αἴγυπτο, στήν Παλαιστίνη. ῞Οσο γιά τή βυζαντινή περίοδο μέσῳ τῆς ᾿Εκκλησίας ἔθρεψε πολιτιστικά σχεδόν ὅλες τίς σλαβόφωνες περιοχές τῆς βόρειας Βαλκανικῆς κι ἀκόμη παραπέρα.
     Στούς σημερινούς δίσεκτους καιρούς ἔχουμε δύο ὄψεις· ᾿Ασφαλῶς, ἡ ἑλληνική κοινότητα -ἑπομένως καί ἡ ἑλληνική γλώσσα- στήν Κωνσταντινούπολη, στήν ῎Ιμβρο καί στήν Τένεδο, στήν ᾿Αλεξάνδρεια καί στό Κάιρο, στήν ᾿Οδησσό καί ἐν μέρει στή Ρουμανία συρρικνώθηκε φοβερά, ἄν καί ἡ ἱστορία μακροχρόνια ἔχει πολλά γυρίσματα. ῾Ωστόσο, ὑπάρχει ἀκμαῖος ἑλληνισμός πού διατηρεῖ τή γλώσσα του στίς ῾Ηνωμένες Πολιτεῖες, στόν Καναδά, στήν Αὐστραλία, στή Μ. Βρετανία, μέ τήν κυπριακή προπαντός κοινότητα, στήν πρώην Σοβιετική ῞Ενωση μέ τούς ῾Ελληνοποντίους, στήν ᾿Αλβανία καί μέ τούς Βορειοηπειρῶτες ἀλλά καί μέ τούς Βλάχους καί τούς ᾿Αλβανούς πού μαθαίνουν ἤδη ἑλληνικά, στά Σκόπια μέ τήν πνιγμένη φωνή. Θά συμπληρώσω ὅτι σ᾿ ὅλα τά λιμάνια τοῦ πλανήτη μας, ἐκτός ἀπό τίς ἀναρίθμητες μικρές κοινότητες, ἀκούγεται ἡ ἑλληνική λαλιά μέ τά πλοῖα τῆς ἐμπορικῆς ναυτιλίας μας πού προσορμίζονται παντοῦ, συνεχῶς. Αἰσιόδοξα, βέβαια, σημάδια πού δείχνουν τήν ἀντοχή τῆς γλώσσας μας, ἀλλά ὁπωσδήποτε δέν συγκρίνονται μέ τό ἔνδοξο παρελθόν. ῎Αρα χρειάζεται ἀκλόνητη ἐμμονή καί προπαντός πολλή καί συστηματική δουλειά.

Ἰ. Ἀ. Νικκολαΐδης

  ῾Ο ὅρος ταυτότητα τούς τελευταίους καιρούς λέγεται καί γράφεται συχνά. Συνήθως συνοδεύεται καί ἀπό ἕνα ἐπιθετικό προσδιορισμό· ἐθνική ταυτότητα. Εἶναι μιά ἔννοια κυριολεκτικά ὑπαρκτική, γι᾿ αὐτό καί φορτισμένη μέ ἔντονο συναισθηματισμό. ῎Ας ἐγκύψουμε στή λέξη σύμφωνα καί μέ τήν ἀρχαία σοφία, ἡ ὁποία καθόρισε ὅτι «᾿Αρχή παιδεύσεως ἡ τῶν ὀνομάτων ἐπίσκεψις». (Ρήση τοῦ κυνικοῦ φιλοσόφου ᾿Αντισθένη πού τήν διασώζει ὁ ᾿Επίκτητος).
    Ταυτότης λοιπόν σημαίνει, κατά τά πιό ἔγκυρα λεξικά, «τό εἶναί τι ταὐτόν», δηλ. κάτι νά εἶναι ἀκριβῶς τό ἴδιο μέ κάτι ἄλλο, ἤ ἐμβαθύνοντας περισσότερο, νά εἶναι τό ἴδιο μέ τόν ἑαυτό του. ῾Η σημασία αὐτή ἀποτελεῖ μιά πρώτη λεξικογραφική προσέγγιση.
    Περνώντας τώρα στήν περιοχή τῆς ψυχολογίας καί τῆς κοινωνιολογίας παρατηροῦμε τά ἑξῆς· Ταυτότης ἐδῶ σημαίνει «τό σύνολον τῶν χαρακτηριστικῶν, τά ὁποῖα διακρίνουν ἕν ἄτομον ἀπό ἄλλο, τό νά εἶναι αὐτός ὅστις λέγει ὅτι εἶναι». ῎Αν ἀντικαταστήσουμε τόν ὅρο ἄτομο μέ τόν ὅρο ἔθνος, θά βροῦμε τί εἶναι ἐθνική ταυτότητα. Δηλαδή ἐθνική ταυτότητα εἶναι τό σύνολο τῶν χαρακτηριστικῶν πού ξεχωρίζουν ἕνα ἔθνος ἀπό ἕνα ἄλλο ἐξασφαλίζοντας τήν ἱστορική του συνέχεια μέ τρόπο αὐθεντικό.
    ῞Υστερα ἀπό τά εἰσαγωγικά αὐτά, ἄς δοῦμε τά χαρακτηριστικά τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας τῶν ῾Ελλήνων. Γιά νά τά προσδιορίσουμε δέν θά καταφύγουμε βέβαια στή λογική τοῦ DΝΑ, τῶν χρωματοσωμάτων καί τῶν γονιδίων, κατά τήν χονδροειδῆ τακτική τοῦ Φαλμεράιερ, πού ἀναζητοῦσε γνησιότητα φυλῆς καί αἵματος. ῾Ωστόσο κάποια δεδομένα τῆς σύγχρονης βιολογίας μποροῦν ἴσως νά μᾶς βοηθήσουν ἔμμεσα. «Τά γονίδια» γράφει ὁ ὁμότιμος καθηγητής τοῦ Γεωπονικοῦ Πανεπιστημίου ᾿Αθηνῶν Χ. Γιαμβριᾶς, «εἶναι τό πιό σπουδαῖο βιολογικό μόριο, διότι περιέχουν τίς γενετικές πληροφορίες τοῦ κάθε ζωικοῦ ἤ φυτικοῦ ὀργανισμοῦ... ᾿Επειδή κάθε κύτταρο ἔχει τά χρωματοσώματα ἀνά ζεύγη, κάθε ὀργανισμός ἔχει δύο γονίδια γιά κάθε κληρονομική ἰδιότητα». («᾿Ακτίνες» τεῦχος 598, σελ. 35).
     Μεταφέροντας αὐτή τή θεμελιώδη βιολογική ἀρχή στόν πνευματικό καί πολιτιστικό χῶρο, θά ἐπισημάνω ὅτι κατ᾿ ἀναλογία δύο εἶναι τά κύρια χαρακτηριστικά «γονίδια» -τά στοιχεῖα- τῆς ἐθνικῆς ταυτότητας τῶν ῾Ελλήνων, πού ἐγγυῶνται σταθερή τήν ὕπαρξή τους μέσα στό μεταβαλλόμενο ἱστορικό γίγνεσθαι· ῾Η ὀρθοδοξία καί ἡ γλώσσα.
    Στή μελέτη ὅμως αὐτή θά γίνει λόγος μόνο γιά τό ἕνα σκέλος τοῦ ζεύγους, γιά τή γλώσσα, πού ἐμπίπτει στόν κύκλο τῶν ἐπιστημονικῶν καί λογοτεχνικῶν ἐνδιαφερόντων τοῦ γράφοντος καί ἀποτελεῖ τόν μόνιμο καημό του, μιά ἀκοίμητη, θά ἔλεγα, ἀγωνία.
    «Μήγαρις ἔχω ἄλλο στό νοῦ μου πάρεξ ἐλευθερία καί γλώσσα;», εἶχε γράψει ὁ ἐθνικός μας ποιητής, ὁ Διονύσιος Σολωμός, θέλοντας νά διδάξει ὅτι ἡ ἐθνική ἐλευθερία συνάπτεται μέ τήν ἑλληνική γλώσσα. ῞Υστερα ἀπό 150 χρόνια ἕνας ἄλλος διακεκριμένος ποιητής μας, ὁ ᾿Οδυσσέας ᾿Ελύτης, ἐπανέλαβε μέ τόν δικό του τρόπο τήν ἴδια θέση ὑπογραμμίζοντας ὅτι ἡ ἱστορική συνέχεια τοῦ ῎Εθνους καί ἡ γλώσσα του συμπορεύονται· «Μονάχη ἔγνοια ἡ γλώσσα μου στίς ἀμμουδιές τοῦ ῾Ομήρου». Συνεπῶς δυό κορυφαῖοι δημιουργοί ἔδωσαν τό στίγμα τους γιά τήν ἀναγνώριση τῆς πνευματικῆς ἐθνικῆς τους ταυτότητας.
    ῾Η ἑλληνική γλώσσα πράγματι ἀποτελεῖ τό ἕνα ἀπό τά δύο θεμελιώδη στοιχεῖα τῆς ἐθνικῆς μας ταυτότητας. Μία περιουσία κυριολεκτικά ἀναπαλλοτρίωτη. Παρά τίς ἐθνικές περιπέτειες καί τίς ἀναπόφευκτες ξένες ἐπιδράσεις κράτησε ἀναλλοίωτα μές στούς αἰῶνες τά βασικά χαρακτηριστικά της· πλούσια, πλαστική, μουσική, ἀκριβόλογη. ῾Ο λεξιλογικός της θησαυρός εἶναι ἕνα ὀρυχεῖο ἀνεξάντλητο. Λίγο νά ξύσει κανένας τήν παγκόσμια ὁρολογία τῆς ἐπιστήμης, τῆς φιλοσοφίας, τῆς τέχνης, τῆς τεχνικῆς, θ᾿ ἀνακαλύψει κάτω ἀπό τήν ἐπιφάνεια ἕνα ἀπίθανα μεγάλο ἀριθμό ἑλληνικῶν λέξεων. Χώρια τά ἀθάνατα ἀριστουργήματα πού ἔχουν γραφεῖ σ᾿ αὐτήν κατά τίς διάφορες περιόδους τῆς μακραίωνης ἐθνικῆς ζωῆς καί ἐκφράζουν μέ πληρότητα τήν ψυχή τοῦ λαοῦ μας. ῾Ελληνική γλώσσα λοιπόν καί γραμματεία. ᾿Απ᾿ αὐτά ἐμπνέεται ὁ Νικηφόρος Βρεττάκος ὅταν γράφει· «Οὐχ ἑάλω ἡ ρίζα, οὐχ ἑάλω τό φῶς». Μέ τίς λέξεις ρίζα καί φῶς ὑπονοεῖ ὁ ποιητής τή διαχρονική ἑλληνική παράδοση καί παιδεία. Τά μεγάλα ὅμως αὐτά πνευματικά μεγέθη εἶναι συνυφασμένα μέ τή γλώσσα, πού ὅσο καλλιεργεῖται καί διατηρεῖται κατά τό δυνατόν ἀδιάφθορη, τόσο καί ἡ ἐθνική ταυτότητα παραμένει ἀνόθευτη.

Ἰ. Ἀ. Νικολαΐδης

῎Ερευνα τοῦ Πανεπιστημίου Δυτικῆς Μακεδονίας (κατά τή σχολική χρονιά 2008-09) σέ μαθητές δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης τῆς Κοζάνης (Γυμνάσιο, Λύκειο, ΕΠΑΛ) καί καθηγητές φιλολόγους, καταδεικνύει ὅτι ἡ διαδεδομένη χρήση τῶν greeklish (= ἀνάμειξη ἑλληνικῶν καί ἀγγλικῶν λέξεων) ξεκινᾶ ἀπό τό Δημοτικό καί ὁδηγεῖ στήν αὔξηση τῶν ὀρθογραφικῶν λαθῶν στά γραπτά τοῦ σχολείου. Οἱ μαθητές παραλείπουν τόν τονισμό, τά σημεῖα στίξης, χρησιμοποιοῦν ἀγγλικά σημεῖα στίξης, συνδυάζουν ἑλληνικά καί λατινικά γράμματα στήν ἴδια λέξη, κάνουν ὀρθογραφικά λάθη (π.χ. ο ἀντί γιά ω), φωνητικά λάθη (κυρίως στούς φθόγγους π.χ. κσ ἀντί γιά ξ), καθώς, ἐπίσης, σύντμηση λέξεων (π.χ. tespa ἀντί τέλος πάντων, tpt ἀντί γιά τίποτα, dld ἀντί γιά δηλαδή κ.ἄ.).

Οἱ φιλόλογοι δήλωσαν ὅτι συνάντησαν λέξεις γραμμένες σέ greeklish στά γραπτά τοῦ σχολείου σέ ποσοστό 64,3%. Παρατήρησαν ἀκόμη καί μή ἀναμενόμενα λάθη, ὅπως ἀλλαγή χρόνου ἤ προσώπου στά ρήματα, ἀλλαγή πτώσης στά οὐσιαστικά, ἀντικατάσταση λέξης μέ ἄλλη, μέ ἐντελῶς διαφορετική σημασία.

Σύμφωνα μέ τήν ἔρευνα οἱ μαθητές πού παραδέχτηκαν ὅτι τά χρησιμοποιοῦν ἀγγίζουν στό Γυμνάσιο τό 67,8%, στό ΕΠΑΛ τό 70,2% καί στό ΓΕΛ 88,5%. ᾿Απ᾿ αὐτούς περισσότεροι ἀπό τό 63% τά χρησιμοποιοῦν καθημερινά ἤ πολλές φορές τή μέρα.

Οἱ μαθητές δήλωσαν ἀκόμη πώς πέρα ἀπό τά ἠλεκτρονικά μέσα ἐπικοινωνίας (sms, e-mail, chatforum, smartphone, pda) χρησιμοποιοῦν τά greeklish καί σέ χειρόγραφα (προσωπικές σημειώσεις, σχολικές ἐργασίες, σημειώματα κ.ἄ.) λόγῳ συνήθειας, ἐξοικονόμησης χρόνου -τό θεωροῦν χρήσιμο ἤ βολικό ἐργαλεῖο γιά νά ἀποφεύγονται ὀρθογραφικά λάθη- ἀλλά καί λόγῳ μόδας.

᾿Επίσης, τό 58,5% τῶν μαθητῶν θεωρεῖ ὅτι ἡ χρήση τους ἀπειλεῖ τήν ἑλληνική γλώσσα, ἐνῶ τήν ἴδια ἄποψη ἔχει μόνο τό 64,3% τῶν φιλολόγων· τό 53,6% ἔχει παρατηρήσει αὔξηση τῶν ὀρθογραφικῶν λαθῶν σέ μαθητές πού παλαιότερα παρουσίαζαν καλύτερες ἐπιδόσεις στό γραπτό λόγο (βλ. ἐφημ. «Τό Βῆμα» 7/9/09).

Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ γλώσσα μας ὅλο καί φτωχαίνει, ὅλο καί περισσότερο συρρικνώνεται τό λεξιλόγιό της. ᾿Επιβεβαιώνεται ἔτσι ὅ,τι μέ πόνο ψυχῆς ὁ κράτιστος φιλόλογος Σαράντος Καργάκος παρατηρεῖ· «Τό ῾Ελληνόπουλο, μολονότι εἶναι κληρονόμος τοῦ μεγαλύτερου γλωσσικοῦ θησαυροῦ, χρησιμοποιεῖ κάπου λιγότερο ἀπό 1.000 λέξεις, ὅσες δηλαδή κι ὁ κτηνοτρόφος γιά νά συνεννοηθεῖ μέ τό κοπάδι του». Καί παρακάτω· «Οἱ νέοι μας, ὅπως ἀκρωτηριάζουν τίς προτομές τῶν ἡρώων, ὅπως βεβηλώνουν ἱερούς χώρους καί μνημεῖα, ἔτσι ἀκρωτηριάζουν καί βεβηλώνουν καί τή γλώσσα μας».

Βεβαίως ἡ γλώσσα μας, ἡ ὁποία ἄντεξε σέ τόσες «βάρβαρες ἐπιδρομές», κινδυνεύει ἀπό τήν πρόσφατη εἰρηνική εἰσβολή τοῦ «ἐξ ῾Εσπερίας» πολιτισμοῦ. ῾Ο κίνδυνος εἶναι μεγαλύτερος ὄχι μόνον διότι καμία ἀντίσταση δέν προβάλλεται, ἀλλά διότι ἀνοίγουν συνεχῶς κερκόπορτες ἀπό τούς ᾿Εφιάλτες τῆς ξενολατρίας, τῆς ἥσσονος προσπαθείας καί τοῦ δεβαριεστισμοῦ. ῞Οπως ἀποδεικνύει ἡ ἔρευνα γιά τή χρήση τῶν greeklish, ἡ ἄκρι(α)τη ἐκβαρβάρωση τῆς γλώσσας μας καταντᾶ πραγματικά ὀλέθρια.

Τί νά φταίει ἄραγε; Μήπως «πήραμε τή ζωή μας λάθος» ὡς πρός τόν τρόπο τῆς μετάδοσης καί τῆς διδασκαλίας της;

Καταρχάς δέν συνειδητοποιήσαμε ὅτι ἡ γλώσσα δέν εἶναι ἕνα ἁπλό ἐργαλεῖο ἐπικοινωνίας, ὅπως ἁπλουστευτικά θέλουν νά τήν ἐμφανίζουν· εἶναι παράλληλα φορέας πολιτισμοῦ. Σήμερα, παρά τό μικρό γεωγραφικό διαμέτρημα τῆς χώρας μας, ἡ ἑλληνική γλώσσα κατακτᾶ ἀνά τόν κόσμο συνεχῶς πανεπιστημιακές ἕδρες· ἔτσι ἐξηγοῦμε τό λόγο τοῦ Ψυχάρη «μικρός ὁ τόπος καί γέμισε τή γῆς». ῞Ολο καί πιό πολύ ἀναγνωρίζεται τό κύρος της καί ἡ ἐπίδρασή της. «Βλέπουμε μέ τά μάτια τῶν ῾Ελλήνων καί μιλοῦμε μέ τίς ἐκφράσεις τους», ὁμολογεῖ ὁ ἐλβετός ἱστορικός τοῦ πολιτισμοῦ Jacob Burckhardt. Καί ὁ ἰσπανός ἐγκρατής κλασικός φιλόλογος Adrados ὑποστηρίζει πώς οἱ εὐρωπαϊκές γλῶσσες εἶναι «κρυπτοελληνικές».

᾿Ασφαλῶς τή γλώσσα μᾶς τήν «ἔδωσαν ἑλληνική»· χρέος μας καί καθῆκον μας νά τήν καλλιεργήσουμε καί νά τήν πλουτίσουμε καί ὄχι νά τήν καταντήσουμε ἕνα μετανεωτερικό ράκος, ἄτονη καί ἀπνευμάτιστη, καταργώντας τά στολίδια τοῦ πολυτονικοῦ. Πῶς ὅμως ἐμεῖς τή γλώσσα πού μᾶς ἐμπιστεύθηκαν «τή δίνουμε» στά παιδιά μας καί πῶς ἐκεῖνα τήν προσλαμβάνουν;

Στίς μέρες μας ὑποτιμήθηκε πολύ ἡ διαχρονία της καί ὑπερτονίσθηκε ἡ συγχρονία της. Στερήσαμε ἔτσι ἀπό τά παιδιά μας τή δυνατότητα νά ἀντιληφθοῦν -ἀφοῦ καί οἱ καθ᾿ ὕλην ἁρμόδιοι δέν τό ἀποδέχονται- ὅτι τό γοητευτικότατο ταξίδι στήν ἱστορία τῆς γλώσσας μας μπορεῖ νά μᾶς κάνει πλουσιότερους πνευματικά καί δυνατότερους ψυχικά. ᾿Επιπλέον ἡ ἀναγνώριση τῆς διαχρονικότητάς της καί τῆς ἄρρηκτης σχέσης τῆς ᾿Αρχαίας ῾Ελληνικῆς μέ τή Νεοελληνική ἐγγυᾶται τό ἀδιαμφισβήτητο μέλλον της. ῞Ενα ἀκόμη ὀλίσθημα στή διδασκαλία της ἀποτελεῖ τό προβάδισμα τοῦ προφορικοῦ ἔναντι τοῦ γραπτοῦ λόγου. ᾿Επιβλήθηκε ἔτσι μιά μορφή δικτατορίας τῆς παροντικότητας, ἐνῶ παράλληλα παρατηρήθηκε δυσκολία στήν παραγωγή δόκιμου γραπτοῦ λόγου.

Δάσκαλοι καί γονεῖς, ὡς γλωσσικά πρότυπα γιά τά παιδιά μας, εἴμαστε ὑπεύθυνοι σέ μικρό ἤ μεγάλο βαθμό γιά τό νοηματικό βιασμό τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας. Καιρός νά «ἀνακρούσουμε πρύμνα», νά πάψουν τά ἄλλοθι τῆς πνευματικῆς μας νωθρότητας. ᾿Αρκετά μᾶς ταλάνισε ἡ λεξιπενία· ἄς περάσουμε στήν «λεξιπαιδεία». ῾Υπάρχει ἐπείγουσα ἀνάγκη γιά σωστή γλωσσική ἀγωγή καί μέ σωστά ἀπό ἄποψη γλώσσας σχολικά ἐγχειρίδια. ῎Αν ἀδιαφορήσουμε, αὔριο εἶναι βέβαιο ὅτι ἀπό τά greeklish θά βρεθοῦμε στά «οὔτε γρῦ ἑλληνικά».

Προσπαθώντας νά μᾶς συνεφέρει ἀπό τό ἀνεξέλεγκτο σύνδρομο τῆς νεοελληνικῆς μας ἀφασίας, ὁ νομπελίστας ποιητής μας Γεώργιος Σεφέρης ἔκρουε -δυστυχῶς εἰς ὦτα μή ἀκουόντων- τόν κώδωνα τοῦ κινδύνου γιά τόν γλωσσικό μας κατήφορο, λέγοντας· «῾Ο Θεός μᾶς χάρισε μία γλώσσα ζωντανή, εὔρωστη, πεισματάρα καί χαριτωμένη, πού ἀντέχει ἀκόμη, μολονότι ἔχουμε ἐξαπολύσει ὅλα τά θεριά γιά νά τή φᾶνε· ἔφαγαν ὅσο μπόρεσαν, ἀλλά ἀπομένει ἡ μαγιά. ῎Ετσι θά ᾿λεγα, παραφράζοντας τόν Μακρυγιάννη. Δέν ξέρω πόσο θά βαστάξει ἀκόμη αὐτό. ᾿Εκεῖνο πού ξέρω εἶναι ὅτι ἡ μαγιά λιγοστεύει καί δέ μένει πιά καιρός γιά νά μένουμε ἀμέριμνοι. Δέν εἶναι καινούργια τά σημεῖα πού δείχνουν πώς ἄν συνεχίσουμε τόν ἴδιο δρόμο, ἄν ἀφεθοῦμε μοιρολατρικά στή δύναμη τῶν πραγμάτων, θά βρεθοῦμε στό τέλος μπροστά σέ μιά γλώσσα ἐξευτελισμένη, πολύσπερμη καί ἀσπόνδυλη».

  Οἱ καταλήψεις τείνουν νά καθιερωθοῦν ὡς θεσμός σέ μία χώρα ἡ ὁποία ἐπιφυλάσσει γιά τά παιδιά της ζοφερό μέλλον καί πρός ἐξιλέωσή της τά ἐπιτρέπει νά ἀσυδοτοῦν ἐπιτείνοντας τόν ἐκμαυλισμό τους.
  Οἱ καταλήψεις ὑποβαθμίζουν ἀκόμη περισσότερο τό καταρρέον δημόσιο ἐκπαιδευτικό σύστημα. Τά κόμματα ἐξουσίας ὑποταγμένα στό διευθυντήριο τῶν Βρυξελλῶν ἑλίσσονται διαρκῶς, προκειμένου νά ἐκτελέσουν τίς ἐντολές γιά τήν ἐμπορευματοποίηση τῆς ἐκπαίδευσης μέ τό χαμηλότερο δυνατό πολιτικό κόστος. Τά κόμματα τῆς ᾿Αριστερᾶς θεωροῦν τίς καταλήψεις μορφή κοινωνικῆς πάλης καί τίς στηρίζουν μερικές φορές προκλητικά. Δείχνουν νά ἀγνοοῦν ὅτι στή μεγάλη τους πλειονοψηφία οἱ ὑπέρ τῶν καταλήψεων μαθητές δέν ἔχουν ὡς ὅραμα τήν πολιτικοκοινωνική ἀνατροπή, ἀλλά ἐμφοροῦνται ἀπό τήν ἰδεολογία τοῦ «χαβαλέ».
Ναί, ἁπλῶς δέν θέλουν νά κάνουν μάθημα γιά ποικίλους λόγους, ἀπό τούς ὁποίους σημαντικότεροι εἶναι οἱ ἀκόλουθοι·
* ῾Η κοινωνία ἔχει δείξει τήν ὑποκρισία στό μεγαλεῖο της. ῾Η ἀναξιοκρατία μεσουρανεῖ καί εἶναι εὐκολότερη ἡ ἐπαγγελματική ἀποκατάσταση γιά ὅποιον κρατᾶ τό πλαστικό κομματικό σημαιάκι παρά γιά ἐκεῖνον πού ἀγωνίζεται γιά τήν ἀπόκτηση γνώσεων.
* Τό κράτος, τό ὁποῖο στό παρελθόν εἶχε τή δυνατότητα νά ρυθμίζει τήν ἀνεργία μέσῳ τοῦ πλήθους τῶν ἐπιχειρήσεων καί ὀργανισμῶν δημοσίου χαρακτήρα, ἔχει ἐκποιήσει τήν περιουσία τοῦ λαοῦ στό ἀδηφάγο κεφάλαιο. Καί αὐτό ἐπιθυμεῖ τή διόγκωση τῶν κερδῶν του καί μόνο, ἐκδηλώνοντας ἐντονότερη τήν κοινωνική ἀναλγησία.
* ῾Η πολιτική συσχέτισης τοῦ ἀριθμοῦ τῶν εἰσαγομένων στά ἀνώτατα ἐκπαιδευτικά ἱδρύματα μέ τίς ἀνάγκες τῆς κοινωνίας εἶναι ἀνύπαρκτη. Πλῆθος πανεπιστημίων καί σχολῶν ἐντός αὐτῶν ἱδρύθηκαν μέ μοναδικό σκοπό τήν ἄσκηση μικροπολιτικῆς καί τήν προβολή ἀνύπαρκτης ἀποκέντρωσης. Στήν οὐσία τελικά τό μέτρο ἀποσκοποῦσε στήν μετακύλιση τοῦ χρήματος ἀπό τούς γονεῖς τῶν φοιτητῶν στούς ἰδιοκτῆτες ἐνοικιαζόμενων διαμερισμάτων καί κέντρων ψυχαγωγίας. ῾Η Πολιτεία δέν δεσμεύτηκε ποτέ, οὔτε ἄλλωστε ἦταν δυνατόν νά δεσμευθεῖ, γιά τήν ἐξασφάλιση ἐργασίας στό πλῆθος αὐτό τῶν πτυχιούχων μέ οἰκονομία πού τελεῖ ὑπό κατάρρευση, σέ χώρα πού δέν παράγει σχεδόν τίποτε δευτερογενῶς, ἐνῶ ἐπιμένει νά προβάλλει ὡς ἀξία τήν παροχή ὑπηρεσιῶν καί νά καταναλώνει τά πάντα! Τέλος, τά παιδιά ἔχουν ἀντιληφθεῖ σέ βάθος ὅτι ἐμεῖς οἱ μεγάλοι δέν ἔχουμε διάθεση πρός ἐργασία. Μήπως μάλιστα προκαλοῦμε σ᾿ αὐτά ἀηδία σέ στιγμές περισυλλογῆς τους, καθώς μᾶς βλέπουν μέ μόνα ἰδανικά τήν ἥσσονα προσπάθεια καί τήν κομπίνα καί μόνη ἐλπίδα τόν τζόγο;
  Οἱ γονεῖς, παντελῶς ἀδιάφοροι ὅπως μαρτυρεῖ ἡ σπάνια προσέλευσή τους στίς συνελεύσεις τῶν συλλόγων γονέων, δέν παρεμβαίνουν προκειμένου νά παρεμποδίσουν τά παιδιά τους ἀπό τό νά κάνουν κατάληψη... τῆς καφετέριας, διότι, κακά τά ψέματα, ἐκεῖ θά περάσουν ἀτέλειωτες ὧρες, καθώς θά ἐγκαταλείψουν τό ὑπό κατάληψη σχολικό κτήριο στούς ἐλάχιστους, πού αὐτοδικαιώνονται ὡς πολιτικά ὥριμοι. Οἱ καθηγητές, σμικρογραφία τῆς κοινωνίας μας, δέν πολυθλίβονται γιά τίς καταλήψεις. Δέν εἶναι σέ κανέναν μας ἀνεπιθύμητη ἡ παράταση τῶν διακοπῶν! ῞Ολοι λοιπόν, γονεῖς, καθηγητές, μαθητές καί ἀριστερή ἀντιπολίτευση συμβάλλουν τά μέγιστα στή διάλυση τοῦ δημοσίου σχολείου· τά κόμματα ἐξουσίας διευκολύνονται στήν ἄσκηση τῆς πολιτικῆς τους καί οἱ ἔμποροι τῆς ἐκπαίδευσης τρίβουν τά χέρια τους.
  Τί θά γίνουν ὅλα αὐτά τά παιδιά, τά ὁποῖα αἰσθάνονται ἀπέχθεια πρός τή φύση καί τήν πρωτογενῆ παραγωγή καί ὀνειρεύονται εὔκολη καί καλά ἀμειβόμενη ἐργασία; ῞Οσο καί ἄν τώρα ἐμφανίζονται ἀδιάφοροι οἱ γονεῖς, ἔχουν ὅμως τήν αἴσθηση ὅτι τά κενά εἶναι ἀδύνατο νά ἀναπληρωθοῦν μέ συνοπτικές διαδικασίες μετά τόν τερματισμό τῆς κατάληψης. Γι᾿ αὐτό θά καταφύγουν στά φροντιστηριακά μαθήματα, προκειμένου νά γευθοῦν τήν ἐπιτυχία τοῦ παιδιοῦ στίς πανελλαδικές ἐξετάσεις. Σταδιακά οἱ κατέχοντες θά στηρίξουν τά ἰδιωτικά ἐκπαιδευτήρια δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης, πρός μεγάλη χαρά τῶν ἐμπόρων τοῦ εἴδους. ῾Ο ἰδιώτης ἐργοδότης δέν θά ἐκδηλώσει συμπεριφορά ἀνάλογη πρός ἐκείνη τῆς κομματικῆς κρατικῆς μηχανῆς. Θά ἀναζητήσει μεταξύ τῶν ὑποψηφίων γιά τήν κατάληψη τῆς θέσεως πού προσφέρει ἐκεῖνον πού ἔχει στό ἐνεργητικό του τίς καλύτερες σπουδές. Καί ἔχει μεγάλη εὐχέρεια ἐπιλογῆς, καθώς ἡ ζήτηση εἶναι συντριπτικά μεγαλύτερη τῆς προσφορᾶς ἐργασίας στό ἰσχύον κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Οἱ πολλοί θά κληθοῦν νά ριχτοῦν στόν τρικυμισμένο ὠκεανό χωρίς σωσίβιο καί θά ἀποδεχθοῦν μοιρολατρικά ἕνα γλίσχρο μισθό μέ ἀβέβαιο ἐργασιακό μέλλον καί πλέον ἀβέβαια ἀσφάλιση. ῎Αλλωστε τά πολυσυζητούμενα στίς ἡμέρες μας stages, δέν εἶναι παρά ἡ ἀσπιρίνη τοῦ συστήματος στούς πάσχοντες ἀπό βαρειᾶς μορφῆς ἀνεργία. Τέλος, ἡ ᾿Αριστερά θά ὑποκινεῖ καταλήψεις στήν πρωτοβάθμια πλέον ἐκπαίδευση, καθώς οἱ ἔφηβοι θά βαριοῦνται ἀκόμη καί νά κάνουν κατάληψη.
  Μήπως εἶναι καιρός νά ἐπανεξετάσουν τή θέση τους ὅσοι τάσσονται ὑπέρ τῶν καταλήψεων; Τό σύστημα ὑπηρετεῖται ἀπό πολλούς νεροκουβαλητές, οἱ ὁποῖοι δείχνουν νά τό πετροβολοῦν.
                                            

᾿Απόστολος Παπαδημητρίου

  Εἶναι λυπηρό καί πολλές φορές ἀποκαρδιωτικό τό φαινόμενο τῆς λεξιπενίας τῶν παιδιῶν μας. Φτάνει ὅμως στά ὅρια τῆς τραγικότητας καί προκαλεῖ καί τήν ἀγανάκτησή μας, ὅταν αὐτή ἡ λεξιπενία «ἐπενδύεται» μέ αἰσχρολογία. Μερικές ἐκφράσεις ἴσως τίς ἔχουμε συνηθίσει καί δέν προκαλοῦν πιά τ᾿ αὐτιά μας. Στίς αὐλές τῶν σχολείων, στούς δρόμους, στά πάρκα καί στά γήπεδα ἔχουν γίνει οἱ «φυσικές» κουβέντες τῶν παιδιῶν μας. Δέν θά ἦταν ὑπερβολή ἄν λέγαμε πώς οἱ μισές λέξεις πού βγαίνουν ἀπό τό στόμα τους εἶναι τό ρῆμα καί τό οὐσιαστικοποιημένο πλέον ἐπίθετο μέ τό ὁποῖο προσφωνοῦνται φίλοι καί ἐχθροί.
  Γνωστές, λοιπόν, καταστάσεις ἤ, ἄν θέλετε, ἀκαταστασίες πού δέν λένε νά διορθωθοῦν, ἀφοῦ ἡ τηλεόραση μυριάκις τῆς ἡμέρας καί τῆς νύχτας τίς ἐπαναλαμβάνει. Ὅταν ὅμως οἱ ἐκφράσεις αὐτές βγαίνουν ἀπό χείλη δεκάχρονου μαθητῆ καί μάλιστα σέ ὥρα μαθήματος, τότε εἶναι πού λές ὅτι εἴμαστε πιά πέρα ἀπό τά ὅρια.
   Δυστυχῶς συνέβη σέ σχολεῖο τῆς πατρίδας μας. Τήν ὥρα πού ὁ δάσκαλος δίδασκε στήν Δ΄ τάξη Ἱστορία, ὁ μαθητής τοῦ εἶπε ἐν ψυχρῷ: «Τώρα τί τίς θέλουμε, κύριε, αὐτές τίς μ...;». Τό θέμα, ὅπως ἦταν φυσικό, ἔφτασε στόν διευθυντή τοῦ σχολείου καί ἐκεῖνος κάλεσε τή μητέρα τοῦ παιδιοῦ. Καί ἐδῶ εἶναι πού θέλω ἰδιαίτερα νά σταθῶ. Καί στέκομαι μέ δέος καί σεβασμό μπροστά στόν δάσκαλο-διευθυντή πού σάν παλιό μαθητούδι μιά μόνο εἶχε ἀγωνία, πῶς θά ἔλεγε στή μητέρα τή λέξη πού εἶπε ὁ γιός της. Παιδεύτηκε ὁ σεμνός δάσκαλος, μά τοῦ στάθηκε ἀδύνατο. Τό μόνο πού κατάφερε νά κάνει ἦταν νά τή γράψει σ᾿ ἕνα χαρτί καί νά τή δείξει στή μάνα.
  Ἄν ἔβλεπε τάχα ὁ δεκάχρονος μαθητής τή σεμνότητα καί τή συστολή τοῦ διευθυντῆ του, ἄν ἔβλεπε τό κοκκίνισμα τῆς μάνας του, πού ἔφτασε ὥς τ᾿ αὐτιά, σάν διάβασε τή φράση πού εἶπε ὁ γιός της, μήπως ἔνιωθε λίγη ἔστω ντροπή γι᾿ αὐτό πού εἶπε;
  Νά καταλάβαιναν κάποτε τά παιδιά μας πώς δολοφονώντας τή σεμνότητα καί τήν αἰδώ δολοφονοῦν τό μέλλον τους καί τό μέλλον τῶν παιδιῶν τους! Διότι ποιός δάσκαλος θά βγεῖ μέσα ἀπό αὐτά πού θά ντρέπεται νά προφέρει τέτοιες λέξεις; Κι ὅταν πεθάνει ἡ ντροπή πάνω σ᾿ αὐτή τή γῆ, τότε τί τάχα ἄλλο μπορεῖ νά ζήσει;