Πρόβλημα ἤ εὐθύνη;  

  Ἡ ἱστορία εἶναι ἕνας καλός σύμβουλος γιά τά θέματα τοῦ σήμερα. Κι ἄν δέν προσφέρει λύση γιά τά συγκεκριμένα προβλήματα, τοὐλάχιστον διευκολύνει γιά νά τά μελετήσουμε ἀπό μία πληρέστερη ἄποψη, πιό σφαιρικά.
  Τί λέει λοιπόν ἡ ἱστορία γιά τή διαγωγή καί συμπεριφορά τῶν νέων, πού συχνά σήμερα στενοχωροῦν τούς μεγάλους; Εἶναι ἐνδιαφέρουσα μία σταχυολόγηση ἀπόψεων ἀπό τή διαδρομή τῶν τελευταίων 5000 ἐτῶν.
 «Αὐτή ἡ νεολαία εἶναι χαλασμένη ἀπό τό βάθος τῆς καρδιᾶς. Οἱ νέοι εἶναι κακοποιοί καί ὀκνηροί. Δέν θά εἶναι ποτέ ὅπως ἡ νεολαία ἄλλων ἐποχῶν. Οἱ σημερινοί δέν θά εἶναι ἱκανοί νά διατηρήσουν τόν πολιτισμό μας» (Ἐπιγραφή σ᾿ ἕνα ἀγγεῖο τῆς Βαβυλῶνος, 3000 π.Χ.).
 «Ὁ κόσμος μας ἔφθασε σ᾿ ἕνα στάδιο κρίσιμο. Τά παιδιά δέν ἀκοῦνε πλέον τούς γονεῖς τους. Τό τέλος τοῦ κόσμου δέν μπορεῖ νά εἶναι μακριά». (Ἱερογλυφική ἐπιγραφή αἰγύπτιου ἱερέα, περίπου τό 2000 π.Χ.).
 «Ἄν ἡ σημερινή νεολαία πάρει στά χέρια της τήν ἐξουσία αὔριο, δέν ἔχω πιά καμιά ἐλπίδα γιά τό μέλλον τῆς χώρας μας, γιατί αὐτή ἡ νεολαία εἶναι ἀνυπόφορη, ἀσυγκράτητη, ἁπλῶς τρομερή» (Ἡσίοδος, γεννήθηκε περίπου τό 758 π.Χ.).
 «Ἡ νεολαία μας ἀγαπᾶ τήν πολυτέλεια· εἶναι κακοαναθρεμμένη· περιπαίζει τήν ἐξουσία καί δέν ἔχει κανένα εἶδος σεβασμοῦ γιά τούς παλαιότερους. Τά παιδιά μας σήμερα εἶναι τύραννοι. Δέν σηκώνονται ὅταν ἕνας ἡλικιωμένος μπαίνει σέ μιά αἴθουσα. Ἀπαντοῦν στούς γονεῖς τους καί εἶναι, ἁπλούστατα, κακά» (Σωκράτης, 470-399 π.Χ.).
 «Ὁ πατέρας φοβᾶται τά παιδιά του. Ὁ γιός θεωρεῖ τόν ἑαυτό του ἴσο μέ τόν πατέρα του καί δέν ἔχει γιά τούς γονεῖς του οὔτε σεβασμό οὔτε φόβο. Αὐτό πού θέλει εἶναι νά εἶναι ἐλεύθερος. Ὁ δάσκαλος φοβᾶται τούς μαθητές του. Οἱ μαθητές γεμίζουν μέ προσβολές τόν δάσκαλο. Οἱ νέοι θέλουν ἀμέσως τή θέση τῶν μεγαλυτέρων. Οἱ μεγαλύτεροι, γιά νά μή φανοῦν καθυστερημένοι ἤ δεσποτικοί, συμφωνοῦν σ᾿ αὐτή τήν παραίτηση» (Πλάτων, 428-348 π.Χ. Πολιτεία, Βιβλίον VΙΙΙ).
 Ἡ ὁμολογημένα προβληματική διαγωγή τῶν νέων ἐπισημαίνει τήν εὐθύνη τῆς ἀγωγῆς τους. Κι ἐδῶ τό βάρος πέφτει στούς μεγάλους...

Ἀπολύτρωσις 52 (1997) 181

   Ἡ ἐφηβεία εἶναι ἡ πιό ὄμορφη ἡλικία τῆς νιότης, κι ὅμως ἐμεῖς οἱ γονεῖς τή βιώνουμε σάν πρόβλημα πού μᾶς βάζει σέ ἀγωνία, μᾶς πληγώνει πολλές φορές καί μᾶς γεμίζει ἐρωτηματικά: Καλά, ἐμεῖς δέν περάσαμε ἐφηβεία; Κι ὅμως... καί τούς γονεῖς μας ἀκούγαμε καί ἀπό νωρίς μαζευόμασταν στά σπίτια μας. Τώρα ὅμως λέξη δέν τολμοῦμε νά ποῦμε καί δές πῶς μᾶς ἀπαντοῦν. Ὅσο γιά τίς ὧρες πού γυρίζουν στό σπίτι μετά ἀπό μία νυχτερινή διασκέδαση... ὅλο τό βράδυ σέ ἀγωνία γιά νά ὑποδεχτοῦμε τόν/τήν κανακάρη/κανακάρισσα, πού χωρίς ἄλλη κουβέντα θά πέσει νά κοιμηθεῖ ὥς τό μεσημέρι. Ποῦ διάλογος, ποῦ ἐπικοινωνία μαζί τους;
   Κι ὅμως, ἡ ἐφηβεία εἶναι ἡ ἡλικία κατά τήν ὁποία τό παιδί μας ἑτοιμάζεται νά μπεῖ στό στίβο τῆς ζωῆς, νά ἀνεξαρτητοποιηθεῖ καί νά ἀναλάβει στά δικά του χέρια τό τιμόνι τῆς πορείας του. Γι᾿ αὐτό εἶναι ὄμορφη ἡλικία. Εἶναι ὄμορφη, ὅταν τό παιδί μας ξέρει νά τή ζῆ, ὅταν ξέρει νά ἐνεργεῖ ὄχι σά μέλος μιᾶς «ἀγέλης», ἀλλά ὅταν ἔχει ὁράματα, θέτει στόχους καί ἀγωνίζεται νά τούς ὑλοποιήσει. Κι ἄς μήν ξεχνᾶμε... τό παιδί μας δέν ἔφτασε ἀπό τό πουθενά στό στάδιο αὐτό. Ἐμεῖς οἱ μητέρες ἐννιά ὁλόκληρους μῆνες τό κυοφορήσαμε, καί εἶναι γνωστό ὅτι τό ἔμβρυο δέχεται τά πρῶτα ἐρεθίσματα ἀπό τή στιγμή τῆς σύλληψής του. Ἀργότερα, μέ τήν ἔνταξή του στήν οἰκογένεια τό παιδί ἀναλαμβάνει ρόλους πού ἐμεῖς οἱ ἴδιοι τοῦ ἀναθέτουμε. Γίνεται τόσο ὑπεύθυνο ἤ ἀνεύθυνο ὅσο ἐμεῖς τοῦ ἐπιτρέπουμε. Ἀλίμονο, ἄν τό παιδί μας μάθει, ἀπό τήν κούνια του ἀκόμη, ὅτι ὅλοι καί ὅλα στρέφονται γύρω ἀπό αὐτό καί ὅσο εἶναι μικρό ὅλα τοῦ ἐπιτρέπονται· «παιδί εἶναι, δέ βαριέσαι, ὅταν μεγαλώσει θά μάθει...». Μπορεῖ ὁ γεωργός νά πεῖ γιά τό σπόρο πού σπέρνει στό χῶμα «δέ βαριέσαι, σποράκος εἶναι... ὅταν μεγαλώσει θά φροντίσω νά δώσει καλούς καρπούς»; Πόσο ἀργά θά εἶναι τότε... Τό παιδί μας ἀπό μικρό θά μάθει τί τοῦ ἐπιτρέπεται καί τί ὄχι. Ἀπό μικρό χρειάζεται προστατευτικά μέτρα γιά νά ὀρθοποδήσει στή ζωή, καί ὅσο θά μεγαλώνει τόσο λιγότερα θά γίνονται. Ὅταν δέν ἀφήνουμε τό παιδί μας νά κυκλοφορήσει μόνο του σέ δρόμους ταχείας κυκλοφορίας, χωρίς τή λήψη τῶν ἀπαραίτητων προστατευτικῶν μέτρων, πῶς εἶναι δυνατόν νά μήν πάρουμε ἀνάλογα μέτρα, ὅταν ἀρχίζει νά διασχίζει τόν ταχίστης κυκλοφορίας δρόμο τῆς ζωῆς;
  Θά μάθει νά κινεῖται εὔκολα καί σωστά στή ζωή, ὅταν μάθει μέσα ἀπό τό παιχνίδι ὅτι χρειάζεται ἀγώνας καί συντονισμένη προσπάθεια, προγραμματισμός, σκέψη καί προσεκτικές κινήσεις γιά νά νικήσει. Ὅταν μάθει ὅτι ἡ ζωή δέν παλεύεται μέ τό νά ξαπλώνεις σέ ἕναν καναπέ, νά πατᾶς τά πλῆκτρα ἐνός τηλεχειριστηρίου περιμένοντας ἀπό τούς ἄλλους νά σοῦ φέρουν ἐκεῖ τό φαγητό ἤ τό νερό, ἀλλά ὅταν κι ἐσύ συμβάλλεις στό νά σταθεῖ ὄρθιο τό σπιτικό.
 Ἀρωγός καί σύμμαχος σέ αὐτή μας τήν προσπάθεια εἶναι ἡ σύνδεση τοῦ παιδιοῦ μας μέ ἄλλα παιδιά πού ἔχουν τούς ἴδιους στόχους, τά ἴδια ὄνειρα, τά ἴδια ἰδανικά, προκειμένου νά μή νιώσει περιθωριοποιημένο καί ἀποκομμένο ἀπό τά παιδιά τῆς ἡλικίας του. Τέτοια παιδιά θά βρεῖ μέσα στίς χριστιανικές ὁμάδες. Μαζί τους θά χαράξει κοινή πορεία πλεύσης πρός τόν οὐρανό. Θά χαρεῖ τίς ὄμορφες στιγμές τῆς νιότης του καί θά ἀντλήσει δύναμη γιά νά ἀντισταθεῖ στά ὀργανωμένα συμφέροντα πού τό θέλουν ἀνελεύθερο, ὑποταγμένο στόν «σύγχρονο τρόπο ζωῆς καί διασκέδασης». Ἄς μή φοβόμαστε! Τό παιδί μας μέ τήν ἔνταξή του σέ μιά χριστιανική ὁμάδα δέν πρόκειται νά «καλογερέψει», ἄν δέν εἶναι «δεδομένο ἄνωθεν». Θά μάθει νά ἀντιμάχεται σέ ὅλα ἐκεῖνα πού προσπαθοῦν νά ἀπομυζήσουν τούς ὄμορφους χυμούς τῆς νιότης του, νά τοῦ στερήσουν τό δικαίωμα νά ὁρίζει τό ἴδιο τή ζωή του, νά χαίρεται τήν ἐλευθερία του καί νά μήν ἐπιτρέψει νά τό πετάξουν σέ μιάν ἄκρη ἀδύναμο καί ἀπογοητευμένο.
  Ὅταν τό παιδί μας ἀσφαλιστεῖ στήν ἀγκαλιά τῆς χριστιανικῆς ὁμάδας, περιφρουρηθεῖ ἀπό τήν ἀγάπη τῶν ἀδελφῶν, θά γίνει δυνατό, θά γίνει λεβέντης. Θά εἶναι ἕτοιμο σάν ὑψιπέτης ἀετός νά ἀνοίξει τίς φτεροῦγες του γιά νά πετάξει σέ νέους κόσμους ὄμορφους, σέ κόσμους πού τό ἴδιο ὁραματίζεται. Κι ἐμεῖς ἀπό δίπλα συναγωνιστές καί συμπαραστάτες του, χωρίς πολλές κουβέντες ἀλλά μέ πολλή, πάρα πολλή προσευχή...

Σουλτάνα Τσιάρα - Λιάπτση

- Πῶς τό εἴπατε, κυρία, τό μουσικό ὄργανο τοῦ Δαυΐδ; ρώτησε ὁ Παρασκευᾶς.
 Νωπές ἦταν ἀκόμα οἱ ἐντυπώσεις μας ἀπό τό Μουσεῖο Μουσικῶν Ὀργάνων, πού ἐπισκεφτήκαμε χθές. Ὅλοι προσπαθοῦσαν, καθώς ἀπεικόνιζαν στό μπλόκ ζωγραφικῆς τίς ἐντυπώσεις τους, νά σχεδιάσουν ὅποια ὄργανα τούς ἄρεσαν περισσότερο.
 Στό Μουσεῖο εἴχαμε σταθεῖ, μέ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον, σέ μιά βυζαντινή ἁγιογραφία. Ἕνας ἄνδρας πού στά χέρια του κρατοῦσε ἕνα καλοσκαλισμένο ξύλο μέ πολλές χορδές. Τό στέμμα πού φοροῦσε, δήλωνε τήν ἰδιότητά του.
 - Κι οἱ βασιλιάδες τραγουδοῦν, κυρία; ἐξέφρασε τήν ἀπορία του ὁ Γρηγόρης, κοιτώντας ἔκπληκτος τόν ἀρχαῖο αὐτό βασιλιά.
 - Ὁ βασιλιάς Δαυΐδ, παιδιά, ἔχει μιά πολύ ὄμορφη ἱστορία. Δέν γεννήθηκε βασιλόπουλο. Ἦταν ἕνας ἁπλός βοσκός, πού ἔβοσκε τά πρόβατα τοῦ πατέρα του καί τραγουδοῦσε στόν Θεό μέ τό ψαλτήρι του. Ὁ Θεός τόν εὐλόγησε κι ἔγινε πρόγονος τοῦ Χριστοῦ μας.
 - Πότε προλάβαινε νά πάει στό ὠδεῖο; ρώτησε ἡ Εἰρήνη, πού ἔπαιρνε μαθήματα μουσικῆς προπαιδείας.
 - Θά σᾶς διηγηθῶ τήν ἱστορία του κάποια μέρα στήν τάξη μας, εἶπα καί συνεχίσαμε τήν περιδιάβασή μας στό Μουσεῖο.
 Αὐτά χθές. Σήμερα μέσα στήν αἴθουσα, καθώς ἀλλάζουν μεταξύ τους τίς ξυλομπογιές καί τούς μαρκαδόρους, ρωτώντας ποιό χρῶμα εἶναι τό κατάλληλο, σχολιάζουν ὅ,τι σκέφτεται τό μικρό τους μυαλουδάκι. Ἡ ἐρώτηση τοῦ Παρασκευᾶ ἀνέσυρε ἀπό τό βάθος τῆς μνήμης τους ποικίλες ἀπορίες.
 - Ἐδῶ στό χωριό, κυρία, κανένας βοσκός δέν τραγουδάει, οὔτε παίζει κάποιο μουσικό ὄργανο, εἶπε ὁ Θοδωρής, πού ἡ τοποθεσία, ὅπου βρίσκεται τό σπίτι του, τοῦ δίνει τήν εὐκαιρία ν᾿ ἀπολαμβάνει συχνά ποικίλες βουκολικές εἰκόνες.
 - Ἐγώ τούς ἀκούω πού βρίζουν καί φωνάζουν θυμωμένα στά ζῶα τους, συμπλήρωσε ὁ Στράτος, τό γειτονόπουλό του.
 - Στή Βίβλο, παιδιά, ὑπάρχουν βοσκοί πού ἀγαποῦσαν τόν Θεό, ὅπως ὁ Δαυΐδ.
 - Ξέρω, ξέρω, πετάχτηκε, ὅπως πάντα, ὁ Ἀλέξανδρος. Ὁ Ἄβελ, μοῦ εἶπε ἡ μαμά, ἦταν ὁ πρῶτος βοσκός τῆς γῆς.
 - Καί ὁ Ἄβελ καί ὁ Ἀβραάμ καί ὁ Ἰακώβ καί ὁ Μωυσῆς ἀλλά καί ἀνώνυμοι βοσκοί. Εἶναι οἱ καλοί ποιμένες τῆς Βηθλεέμ. Αὐτοί πού πρῶτοι ἀπ᾿ ὅλους προσκύνησαν τόν νεογέννητο Χριστό.
- Πολύ θά τούς ἀγαπάει ὁ Χριστός τούς βοσκούς, ἔ κυρία; ρώτησε ἡ Ματίνα.
- Ὁ Χριστός ἀγαπᾶ ὅσους εἶναι ἁπλοῖ κι ἀθῶοι σάν ἐσᾶς, καλά μου παιδιά.
- Δηλαδή, μοιάζουμε μέ τούς καλούς ποιμένες; ρώτησε ὁ Δημήτρης.
- Οἱ βοσκοί μοιάζουν μ᾿ ἐσᾶς, παιδιά. Ἄν κρατήσετε αὐτή τήν ἀθώα, παιδική σας καρδιά, ἄν μείνετε κι ὅταν μεγαλώσετε στήν ψυχή σας παιδιά, ὁ Θεός θά σᾶς χαρίσει πολλές καί μεγάλες εὐλογίες ὅπως στόν Δαυΐδ.
 Σᾶς τό εὔχομαι ὁλόψυχα.

  Εἶχε χτυπήσει τό κουδούνι καί κατέβαινα στό ἰσόγειο γιά τό ἑπόμενο μάθημα. Τό τμῆμα τῆς Α´ Λυκείου πού μέ περίμενε ἦταν ἕνα ἀπό τά πιό καλά τμήματα, ὅπως συνηθίζουμε ἐμεῖς οἱ διδάσκοντες νά τά χαρακτηρίζουμε, ὄχι τόσο ὡς πρός τήν ἐπίδοση ὅσο ὡς πρός τή συμπεριφορά. Παιδιά στήν πλειοψηφία τους εὐγενικά καί μέ ἕνα χαρακτηριστικό πού τείνει νά γίνει δυσεύρετο στίς νεαρές ἡλικίες: σχεδόν πάντα χαμογελαστά. Ἤξεραν ἀκόμη νά ἐκφράζουν τή γνώμη τους, πού μπορεῖ νά ἦταν καί διαφορετική ἀπό αὐτή τοῦ καθηγητῆ, πάντα μέ ἁπλότητα καί σεβασμό.
  Αὐτή τή φορά, ὡστόσο, τούς βρῆκα ὅλους ἀναστατωμένους, καί στό βάθος τῆς τάξης διέκρινα μία μαθήτρια μέ σκυμμένο κεφάλι νά προσπαθεῖ νά κρύψει τά δάκρυα της. Ζήτησα νά μοῦ ἐξηγήσουν τί συνέβη καί μοῦ διηγήθηκαν σύντομα τά ἑξῆς: Τήν ὥρα τοῦ διαλείμματος κάποια συνάδελφος ἔκανε μία αὐστηρή πατατήρηση στήν ἐν λόγῳ μαθήτρια γιά τήν ἄσεμνη ἐμφάνισή της συνδυάζοντας μέ ἕνα δεικτικό σχόλιο γιά κάποια περιττά κιλά της. Ἔτσι ἡ μέν μαθήτρια ἔνιωσε ταπεινωμένη, οἱ δέ λοιποί συμμαθητές πού ἔτυχε νά βρίσκονται κοντά τήν ὥρα ἐκείνη θεώρησαν πώς ἡ αὐστηρή παρέμβαση τῆς συναδέλφου «ἔθιγε ὁμαδικά... προσβεβλημένοι.
  Μιά πού ἡ μαθήτρια δέν φαινόταν νά ἔχει διάθεση γιά συζήτηση καί εἶναι ἀλήθεια πώς δέν ἐπιθυμοῦσα ἐκείνη τή στιγμή νά παίξω τό ρόλο τοῦ παρηγορητῆ-προτίμησα νά στρέψω τήν προσοχή μου στό νά κατευνάσω τά πνεύματα τῶν ὑπολοίπων καί νά ἀμβλύνω τό αἴσθημα τῆς ἀγανάκτησης. Τά κατάφερα, ἀφοῦ ὅμως χάθηκε ἡ μισή καί πλέον διδακτική ὥρα.
  Στό ἑπόμενο διάλειμμα εἶχα τήν εὐκαιρία νά διασταυρώσω τά λεγόμενα τῶν μαθητῶν μέ τήν ἐξιστόρηση τῆς ἴδιας τῆς καθηγήτριας πού πρωταγωνίστηκε στό ἐπεισόδιο. Τό γεγονός ἦταν ὄντως ἔτσι ὅπως μοῦ τό εἶχαν περιγράψει τά παιδιά, μόνο πού τώρα τό ἄκουγα συνυφασμένο μέ μιά ἐντελῶς διαφορετική ἄποψη. Ἡ συνάδελφος θεωροῦσε πῶς ἡ αὐστηρή παρατήρηση σέ συνδυασμό μέ τό προσβλητικό σχόλιο «ἔβαλε στή θέση της» τή μαθήτρια καί λειτούργησε παραδειγματικά γιά τούς ὑπόλοιπους, ἐπιφέροντας ἕνα καίριο πλῆγμα στό «θράσος τῶν μικρῶν ἀγενῶν βαρβάρων πού ἀψηφοῦν τούς κανόνες μιᾶς κόσμιας συμπεριφορᾶς».
  Ἄκουγα σκεπτική καί ἄρχισα νά προβληματίζομαι γιά διάφορα θέματα... Καταρχήν συνειδητοποίησα πώς οἱ διηγήσεις τῶν μαθητῶν μας γιά συμβάντα στά ὁποῖα ἐμπλεκόμαστε καί ἐμεῖς συμβαίνει καμιά φορά νά εἶναι ἄκρως ἀληθινές. Συνήθως, πρίν καλά-καλά τίς ἐξετάσουμε καί διερευνήσουμε τά γεγονότα, τίς θεωροῦμε, ἄν ὄχι ἐντελῶς ἀνυπόστατες, σέ μεγάλο βαθμό ἀνακριβεῖς.
  Ἄρχισα ἀκόμη νά προβληματίζομαι γιά τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο θά ἔπρεπε νά γίνεται ὁποιαδήποτε παρατήρηση. Ἔχει στ᾽ ἀλήθεια νόημα καί φέρνει μόνιμο ἀποτέλεσμα ἄν αὐτή δέν γίνεται μέ ἀγάπη καί πνεῦμα πραότητας; Στό νοῦ μου ἦρθε μιά... καλή συμβουλή ἀπό τόν θεόπνευστο Ἀπόστολο: «μή παροργίζεται τά τέκνα ὑμῶν» (Ἐφ. 6,4). Τί κι ἄν ἀπευθύνεται σέ γονεῖς; Μήπως καί η σχέση διδασκάλου - μαθητῆ δέν εἶναι πρωτίστως πατρική καί μετά συμβουλευτική καί παιδευτική;
  Ὕστερα, πῶς νά ἀπαιτήσουμε ἀπό τούς μαθητές μας κόσμια συμπεριφορά, ὅταν ξέρουμε ὅτι συχνά τό οἰκογενειακό τους περιβάλλον ὄχι μόνο δέν συμβάλλει σ᾽ αὐτή τήν κατεύθυνση, ἀλλά λειτουργεῖ ἀρνητικά; Δέν εἶναι σπάνιες οἱ περιπτώσεις πού οἱ μητέρες τῶν μαθητῶν μας προσέρχονται στό γραφεῖο νά ρωτήσουν γιά την ἐπίδοσή τους και ἀποροῦμε ὅλοι μέ τίς ἐνδυματολογικές τους ἐπιλογές. Καί μέ τί θάρρος νά μιλήσουμε γιά σεμνή ἐνδυμασία καί σωστή συμπεριφορά, ὅταν κι ἐμεῖς οἱ ἴδιοι οἱ διδάσκοντες δέν ἀποτελοῦμε στό σύνολό μας ὑπόδειγμα κοσμιότητας;
  Μήπως τελικά θά ἦταν προτιμότερο νά προσπαθήσουμε νά καλλιεργήσουμε μιά καλαισθησία καί ἕναν σεβασμό σέ ὅλες τίς ἐκφάνσεις τῆς συμπεριφορᾶς τῶν μαθητῶν μας, ὄχι τόσο μέ ἐπαναλαμβανόμενες παρατηρήσεις καί σχόλια, ἀλλά κυρίως μέ τό δικό μας ζωντανό παράδειγμα; Καί μήπως θά ἦταν σοφότερο νά ἐμπλουτίσουμε τίς λίγες, καίριες καί μέ εὐγενεια ἐκφρασμένες συμβουλές καί παραινέσεις μας μέ περισσότερη ἀγάπη καί νά τίς συνοδεύσουμε μέ ...θερμότερη προσευχή;

  Στίς 30 Ἰανουαρίου ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τή μνήμη τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, τῶν τύποις πλέον προστατῶν τῆς παιδείας μας. Ἡ προσέλευση τῶν μαθητῶν στή θεία Λειτουργία ἰσχνότατη. Ἡ τριτοβάθμια ἐκπαίδευση ἀπουσιάζει σχεδόν παντελῶς ἀπό τούς χώρους λατρείας. Κάποια μάλιστα ἱδρύματα ὀργανώνουν ἐκδηλώσεις μέ θέματα καί ὁμιλητές ἀσχέτους πρός τό πνεῦμα τῆς ἑορτῆς καί τῶν ἑορταζομένων ἁγίων.
  Ὅλοι μας ἀναγνωρίζουμε ὅτι ἡ κοινωνία μας πορεύεται πλέον πρός τό Γολγοθᾶ χωρίς τήν ἐλπίδα τῆς ἀνάστασης, τήν ὁποία ἐλπίδα ξεριζώσαμε ἤ μᾶς τήν ξερίζωσαν στό ὄνομα τοῦ ὀρθολογισμοῦ. Στίς κατ᾿ ἰδίαν συζητήσεις ἀναγκαζόμαστε νά ὁμολογήσουμε τά ἀδιέξοδα, στά ὁποῖα σερνόμαστε, ἐκφράζουμε τή διακαῆ ἐπιθυμία γιά λύτρωση, κάπου-κάπου ἀγανακτοῦμε ἐναντίον ἐκείνων πού θεωροῦμε ὑπευθύνους γιά τόν ξεπεσμό, δηλαδή ὅλους τούς ἄλλους ἐκτός ἀπό τούς ἑαυτούς μας. Τέλος, προτείνουμε καί λύσεις: πιό αὐστηρούς νόμους, σάν νά μᾶς λείπουν, πιό αὐστηρές ποινές καί τιμωρίες. Γιά θέματα παιδείας δέν ἀρθρώνεται λόγος. Κάποια μουρμουρητά ἀκούγονται γιά θέματα ἐκπαίδευσης, ὅπως γιά ἐκσυγχρονισμό προγραμμάτων, βελτίωση τῆς ὑλικοτεχνικῆς ὑποδομῆς μέ τή διάθεση περισσοτέρων κονδυλίων ἀπό τήν Πολιτεία, καί ἐκεῖ ἐξαντλεῖται τό θέμα. Ἀσφαλῶς μιά ἀπό τίς φοβερότερες συγχύσεις τῶν ἡμερῶν μας εἶναι αὐτή ἀνάμεσα στήν παιδεία καί τήν ἐκπαίδευση.
  Ἡ παιδεία τῶν προγόνων μας εἶχε ὡς σκοπό νά πλάσει τούς χαρακτῆρες τῶν μαθητῶν, ὥστε αὐτοί μεγαλώνοντας νά γίνουν πολίτες «καλοί κἀγαθοί». Βέβαια προσέφεραν καί γνώσεις οἱ διδάσκαλοι κατά τήν ἀρχαιότητα. Γνώριζαν ὅμως ὅτι αὐτό δέν ἦταν τό ἅπαν τῆς προσφορᾶς τους. Καλή εἶναι ἡ προσφορά γνώσεων, ἀφοῦ κατά τόν Ἀριστοτέλη ὁ ἄνθρωπος «φύσει τοῦ εἰδέναι ὀρέγεται». Ἡ γνώση ὅμως δέν σφυρηλατεῖ χαρακτῆρες.
  Τίς θέσεις αὐτές τῶν ἀρχαίων προγόνων μας υἱοθέτησαν στά περί παιδείας θέματα καί οἱ τρεῖς Ἱεράρχες μέ μιά σημαντικότατη διαφορά. Οἱ δάσκαλοι τῆς ἀρχαιότητας πρόβαλλαν ὡς πρότυπο «καλοῦ κἀγαθοῦ» κάποιο ἀφηρημένο, στό ὁποῖο διέκρινε ὁ μαθητής τόν δάσκαλό του τόν ἴδιο ἤ κάποιο ἄλλο πρόσωπο πού ὁ δάσκαλος θαύμαζε, ὄχι ἀπαλλαγμένο ἀπό τά πάθη του τά ἀνθρώπινα καί τίς ἀδυναμίες του. Οἱ τρεῖς Ἱεράρχες πρόβαλαν μέ τή διδασκαλία τους καί μέ τή στάση ζωῆς τους (τό δεύτερο μᾶς ἀφήνει σήμερα παγερά ἀδιάφορους) τό αἰώνιο πρότυπο, τό θεανθρώπινο, τόν Ἰησοῦ Χριστό. Μέσα ἀπό τόν εὐαγγελικό καί πατερικό λόγο διαμορφώθηκε τό πλαίσιο παιδείας τῆς ρωμιοσύνης καί μ᾿ αὐτό τό πνεῦμα γαλουχήθηκαν γενιές καί γενιές ἐπί δεκαπέντε καί πλέον αἰῶνες.
  Στή Δύση τά πράγματα ἀκολούθησαν πορεία διαφορετική. Ἐκεῖ ἡ γνώση ἀναδείχθηκε ἀξία καθ᾿ ἑαυτή καί ὄχι μέτρο κρίσεως τῶν ἐνεργειῶν καί παραλείψεων τοῦ προσώπου. Προβλήθηκε μάλιστα αὐτή ὡς ἡ ἀναγκαία προϋπόθεση γιά τήν προσέγγιση πρός τόν Θεό. Ἡ ἀλαζονεία αὐτή τοῦ δυτικοῦ πνεύματος, πού ἀγνόησε τό ρητό τοῦ ἀποστόλου Παύλου «ἡ γνῶσις φυσιοῖ» (Α΄ Κο 8,2), ὁδήγησε σέ μιά ξέφρενη πορεία πρός τήν ἄρνηση τοῦ Θεοῦ μέσῳ τῶν γνώσεων. Ὁ ὀρθολογισμός προβλήθηκε ὡς ἡ πανάκεια τῶν ἀνθρωπίνων προβλημάτων. Μάλιστα στό ὄνομά του ἀπαγορεύθηκε στόν ἐχέφρονα ἄνθρωπο νά ἐκφράζει ἀνησυχίες μεταφυσικῆς τάξεως. Τό πνεῦμα τοῦ λεγομένου «διαφωτισμοῦ» σάρωσε τή Δύση καί εἰσήχθη καί στή χώρα μας, κατά τήν ἐπιθυμία τῶν ἰσχυρῶν «προστατῶν» της καί τῶν δουλοφρόνων τέκνων της. Ἔτσι τή μετέτρεψαν ἀπό παιδεία ἤθους καί φρονήματος σέ ἐκπαίδευση γνωσιοκεντρική, στήν ἀρχή, καί ἄκρως χρησιμοθηρική στή συνέχεια. Μέ τό πνεῦμα αὐτό «μορφώθηκαν» ὅλοι ἐκεῖνοι πού σήμερα πρωταγωνιστοῦν στή διαφθορά καί τό κατρακύλισμα τῆς κοινωνίας. Ὁ Ντοστογιέφσκυ εἶχε γράψει: «Χωρίς Θεό ὅλα ἐπιτρέπονται». Κάποιος ἄλλος, πιό ἔξυπνος, ἀντέκρουσε: «Μορφῶστε τόν ἄνθρωπο καί θά γίνει καλύτερος»! Τώρα ὅλοι εἴμαστε σέ θέση νά ἀποφανθοῦμε ποιός εἶχε δίκιο. Ἄν πράγματι ποθοῦμε νά ἀπαλλαγοῦμε ἀπό τό θεσμικό αὐτό πλέγμα διαφθορᾶς, πρέπει νά ἀποδεχθοῦμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἐλεύθερος καί συνάμα ὑπεύθυνος. Δέν ὑπάρχουν κοινωνικοί, οἰκονομικοί ἤ ἄλλου εἴδους νόμοι μέ ἰσχύ ἀνάλογη πρός ἐκείνη τῶν φυσικῶν νόμων. Οἱ ἄνθρωποι εἶναι ἐκεῖνοι πού διαμορφώνουν τίς κοινωνίες.
  Ἄν εἶναι «καλοί κἀγαθοί», ἡ κοινωνία ἀνθεῖ, καθώς οἱ πολίτες της μορφώνονται μέ ἦθος καί φρόνημα. Ἄν εἶναι κακοί, διαφθείρουν μέ τή σειρά τους τίς νέες γενιές καί ἡ ἐσχάτη πλάνη καθίσταται χείρων τῆς πρώτης. Ναί, οἱ σημερινοί πρωταγωνιστές τῆς διαφθορᾶς ἐκπαιδεύτηκαν μέ βάση πρότυπα διαπαιδαγώγησης ἀρνητικά, ἐχθρικά πρός τήν προγονική πίστη καί τίς παραδόσεις μας. Εἶναι δύσκολο νά ἀντιληφθοῦμε ὅτι τό κακό δέν θά διορθωθεῖ μέ περισσότερα κονδύλια γιά τήν ἐκπαίδευση;

Σεπτέμβριος! Ἀνοίγουν τά σχολειά
μέ τοῦ Σταυροῦ τή χάρη.
Γιορτάζουνε οἱ μαθητές,
γιορτάζουν κι οἱ δασκάλοι.

  Κάθε Σεπτέμβριο γιορτάζουμε ὅλοι τήν ἔναρξη τοῦ σχολικοῦ ἔτους. Σίγουρα ὅμως κανείς δέν σκέφτεται ποιός ἐγκαινίασε τούτη τήν ἀρχή, ποιός ἔβαλε τά θεμέλια ἀλλά καί τίς συντεταγμένες τῆς ἑλληνοχριστιανικῆς μας παιδείας, πού μέ τόσο μένος ὁρισμένοι προσπαθοῦν νά γκρεμίσουν.
  Πολλοί εἶναι αὐτοί πού ἔβαλαν κάποιο λιθάρι στό οἰκοδόμημα τῆς Παιδείας. Αὐτός ὅμως πού τή συστηματοποίησε, τήν ὀργάνωσε καί τήν ἐγκαινίασε εἶναι ὁ γνωστός, ἀλλά καί ἄγνωστος σέ πολλούς, ὁ πρῶτος κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος, ὁ κερκυραῖος κόμης Ἰωάννης Καποδίστριας.
  Ὁ μεγάλος αὐτός εὐπατρίδης εἶχε κάνει ὑπόθεση τῆς ζωῆς του τήν περίθαλψη καί τή μόρφωση τῶν νέων τῆς Ἑλλάδος παράλληλα μέ τήν ἀπελευθέρωσή της. «Εἶμαι ἀποφασισμένος νά στηρίξω τήν ἐπανόρθωση τῆς Ἑλλάδος σέ δυό μεγάλες βάσεις, τήν ἐργασία καί τή στοιχειώδη ἐκπαίδευση», ἔγραφε στόν φίλο του Ἔϋναρντ.
  Ὅταν ἔγινε κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος, τό θέμα τῆς Παιδείας ἀποτέλεσε τήν κορωνίδα στή σκέψη καί στά ἔργα του. Πίστευε πώς «ὁ πιό πολύτιμος θησαυρός πού ἔχει ἡ πατρίδα εἶναι οἱ νέοι, τῶν ὁποίων ἡ καλή ἀγωγή θά ἀποτελέσει τή γωνιαία πέτρα τῆς τιμῆς καί τῆς εὐτυχίας τοῦ γένους μας». Ὡς κύριους ἄξονες τῆς Παιδείας πρότεινε τήν ἑλληνική παράδοση καί τήν ὀρθόδοξη πίστη.
   Νεαρός ἀκόμα, ὅταν πρωτομπῆκε στόν πολιτικό στίβο ὡς γραμματέας τῆς ἐπικράτειας τῶν Ἰονίων Νήσων, δραστηριοποιήθηκε ἔντονα γιά τή μόρφωση ὅλων τῶν παιδιῶν ἀνεξάρτητα ἀπό τήν κοινωνική τους προέλευση, καθώς καί γιά τήν καθιέρωση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ὡς ἐπίσημης γλώσσας τῆς Ἑπτανήσου, ἀντί τῆς ἰταλικῆς πού εἶχε ἐπιβληθεῖ ἀπό τούς κατακτητές. Ἵδρυσε 40 σχολεῖα σέ ὅλα τά νησιά τοῦ Ἰονίου, καθώς καί τή Σχολή τῆς Τενέδου στήν Κέρκυρα.
  Κατά τή διάρκεια τῆς πολιτικῆς του σταδιοδρομίας στή Ρωσία, ὅσες φορές βρέθηκε σέ διάφορες χῶρες τῆς Εὐρώπης, ἀξιοποίησε τόν ἐλεύθερο χρόνο πού τοῦ ἀπέμενε φροντίζοντας μέ ποικίλους τρόπους γιά τήν ἑλληνική νεότητα. Ἡ γνωριμία μάλιστα μέ τούς διάσημους παιδαγωγούς τῆς Ἐλβετίας Φέλλεμπεργκ καί Πεσταλότσι ἀξιοποιήθηκε ἀργότερα ἀπό τόν Κυβερνήτη στό ἐκπαιδευτικό πρόγραμμα πού ἀκολούθησε στή νεοσύστατη Ἑλλάδα. Στή Γενεύη μέ προσωπικές του φροντίδες δημιουργήθηκε εἰδικό ταμεῖο, τό «Ταμεῖον τῶν ἐπί ξένης προσφύγων ὀρφανῶν καί πενήτων Ἑλληνοπαίδων», στό ὁποῖο ἦταν καί ὁ ἴδιος συνδρομητής.
   Ἡ ἀγωνία του γιά τά Ἑλληνόπουλα εἶναι καταφανής σέ πλῆθος ἐπιστολῶν του. «Πῶς θα συνθέσουμε το Ἔθνος;», ἀναρωτιόταν ἐναγώνια, καθώς ἔβλεπε τήν ἑλληνική νεότητα ἀνέστια, πεινασμένη, ἀσθενική νά χάνεται ἐξαιτίας τῆς προσφυγιᾶς καί τῆς ὀρφάνιας. «Χωρίς πίστη στόν Θεό, ἀγάπη πρός τήν πατρίδα τους καί διατήρηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας χάνονται στήν ξενιτειά οἱ Ἑλληνόπαιδες», ἔλεγε.
  Χαρακτηριστικές τῆς ἄοκνης μέριμνάς του γιά τά παιδιά εἶναι καί οἱ πρῶτες ἐπιστολές του, πού ἔγραψε ἀμέσως τήν ἑπομένη τῆς παραίτησής του ἀπό τό ὑπουργεῖο τῶν ἐξωτερικῶν τῆς Ρωσίας. Ἀπευθυνόταν κατεπειγόντως πρός τόν γιατρό Τυπάλδο στήν Κρακοβία καί στόν Ἀνδρέα Μουστοξύδη στήν Ἐνετία. Τούς παρακαλοῦσε νά ψάξουν, νά βροῦν καί νά καταγράψουν σέ καταλόγους ὅλα τά Ἑλληνόπουλα πού ἦταν διασκορπισμένα στά διάφορα μέρη τῆς Εὐρώπης, μέ σκοπό τή στέγαση, τή σίτιση καί τήν ἑλληνοχριστιανική ἐκπαίδευσή τους.
  Βέβαια στά χρόνια τῆς Ἐπανάστασης ἔγιναν πολλές συγκινητικές προσπάθειες γιά τή σύσταση σχολείων μέ τήν αὐθόρμητη συμπαράσταση τῶν κατοίκων καί τῶν μοναστηριῶν, ἀλλά ἡ ἐκπαίδευση ὀργανώθηκε καί συστηματοποιήθηκε ἀπό τόν Ἰ. Καποδίστρια καί τούς συνεργάτες του. Αὐξήθηκε ὁ ἀριθμός τῶν ἀλληλοδιδακτικῶν σχολείων σέ 150 καί οἱ μαθητές σέ 8.000. Καθορίστηκε τό εἶδος τῶν διδασκομένων μαθημάτων, οἱ πόροι συντήρησης τῶν σχολείων, ὁ τρόπος τῶν προαγωγικῶν καί ἀπολυτηρίων ἐξετάσεων, τό ὡρολόγιο πρόγραμμα διδασκαλίας, οἱ ἡμέρες τῆς ἀργίας τῶν σχολείων, οἱ θερινές διακοπές καθώς καί ἡ ἀπονομή βραβείων στούς ἀριστούχους μαθητές. Τό πιό σημαντικό ἦταν ὅτι ἡ ἐκπαίδευση ἔπαψε νά εἶναι προνόμιο τῶν λίγων, καθώς παρεχόταν δωρεάν σέ ὅλους καί ἦταν ὑποχρεωτική.
   Ὁ Κυβερνήτης ἔφτιαξε σχολεῖα γιά ὅλους: γιά τούς κληρικούς, τούς στρατιωτικούς, τούς ναυτικούς, τούς γεωργούς. Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον ἐπέδειξε γιά τήν τεχνική μόρφωση τῶν ἐπαγγελματιῶν.

  Ἡ ψυχολογία λέει πώς, ἄν θέλουμε νά κάνουμε τό παιδί νά ἐγκαταλείψει κάποιες κακές συνήθειες ἤ ἐπιβλαβεῖς πεποιθήσεις, ἀρκεῖ νά τό ἀποθαρρύνουμε μέ τή στάση μας, ἀλλά κι ἀπό τήν ἄλλη ὁπωσδήποτε νά τό ἐνθαρρύνουμε σέ θετικές καί ὠφέλιμες δημιουργίες καί ἀναζητήσεις, ὥστε νά μή μείνει μέσα του ἀκάλυπτο τό κενό. Χρήσιμες ἀπόψεις πού μποροῦμε νά τίς ἐκμεταλλευτοῦμε γιά τό ἐπίκαιρο θέμα τοῦ καρναβαλιοῦ, πού σίγουρα ταλαιπωρεῖ πολλές χριστιανικές οἰκογένειες.
  Φιλότιμες καί ψυχολογημένες οἱ προσπάθειες τῶν γονιῶν νά καλύψουν τή μέρα ἐκείνη μέ οἰκογενειακές γιορτές, ἐπισκέψεις κτλ., μέ σκοπό νά ἀποτραβήξουν τήν προσοχή τοῦ παιδιοῦ τους ἀπό τή φανταχτερή κοσμική ἐκδήλωση. Βαθύτερη ἐπιδίωξη ὅμως ὅλων τῶν πιστῶν καί δασκάλων εἶναι νά ἐνισχύσουν τό φρόνημα τῶν παιδιῶν, ὥστε ἑκούσια πλέον νά μή συμμετέχουν στήν «ἀνάχυση» τῆς ὕποπτης γιορτῆς.
  Βέβαια, ἡ παθητική στάση δέν ἐνδείκνυται, διότι στά μάτια τῶν παιδιῶν φαίνεται σάν δειλία. Ἡ αὐταρχική πάλι ἀφαίρεση τῆς ἐλευθερίας εἶναι ἀντιπαιδαγωγικό μέσο, ἔχει προσωρινά ἀποτελέσματα καί ἑπομένως ἀπορρίπτεται. Μένει ὁ δρόμος τῆς ἀγάπης καί τῆς πειθοῦς. Μέ τήν πρώτη κατακτοῦμε τήν καρδιά τῶν παιδιῶν καί μέ τή δεύτερη οἰκοδομοῦμε τά ἐπιχειρήματά μας μέ σιγουριά. Μέ τήν ἀγάπη ἀποκτοῦμε τήν ἐμπιστοσύνη τους, ἀφοῦ νιώθουν πώς δέν τά ἀγαποῦμε γιά τόν ἑαυτό μας, ἀλλά γι’ αὐτά τά ἴδια σάν πλάσματα τοῦ Θεοῦ. Πάνω σ’ αὐτή τή βάση θά δεχτοῦν τό κήρυγμά μας γιά τήν πίστη μας· γιά τήν ἀντίθεσή μας μέ ὅ,τι σαπρό ἔχει νά παρουσιάσει ὁ κόσμος. Θά γνωρίσουν ἕναν Θεό ζηλωτή, πού τά θέλει ἀποκλειστικά δικά του καί πού ἀποστρέφεται τίς συναλλαγές τους μέ τό στρατόπεδο τῆς πλάνης. Κάτι τέτοιο θά ἄρεζε πολύ στά παιδιά! Νά ξέρουν ὅτι κάποιος πού τούς ἀγαπᾶ πολύ, τά θέλει ὁλόδικά του! Ἔτσι νιώθουν πώς ἔχουν ἀξία, πώς εἶναι προσωπικότητες, ἀφοῦ προκαλοῦν συνεχῶς τήν προσοχή καί τή φροντίδα κάποιου, ὁ ὁποῖος μάλιστα εἶναι ὁ Πλάστης τους. Καί ἡ καρδιά τους εἶναι ἁγνή, δέν ξέρει νά ἑλίσσεται μέ διπλωματία, ὥστε νά τά 'χει καλά καί μέ τόν Θεό καί μέ τόν σατανᾶ. Δίνεται ὁλόψυχα στόν γλυκύτατο κατακτητή της. Ἔτσι ποτέ δέν θά θελήσουν νά κάνουν κάτι πού θά στενοχωροῦσε τόν μεγάλο τους σύντροφο. Ποτέ δέν θά ὀπισθοχωροῦσαν στά τερτίπια τοῦ κόσμου, ὅσο μαγευτικά κι ἄν εἶναι, ἄν ἤξεραν ὅτι μέ αὐτή τους τήν κίνηση θά πίκραιναν τόν Διδάσκαλό τους. Οὔτε πάλι θά 'καναν τήν ἀποκοτιά νά ἀλλάξουν τή μορφή πού τούς ἔδωσε τό ἀληθινό Πρότυπό τους, μέ τό δικαιολογητικό νά συμμετέχουν σέ κοινωνικές ἐκδηλώσεις.
  Ἄν ὅλα αὐτά ζήσουν τά παιδιά μας, νά 'μαστε σίγουροι πώς τά προβλήματα γρήγορα θά κατασιγάσουν. Καί θά τά ζήσουν μόνο ἄν ἐσωτερικοποιήσουν τή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, ἄν κάνουν κτῆμα τους, δηλαδή, τούς θησαυρούς τῆς πίστεώς μας καί φιλτράρουν τή δική τους προσωπική ἐκτίμηση μέσα ἀπό τά μυστήρια καί τή λατρεία τοῦ Χριστοῦ μας. Ὑπάρχει μιά δυσκολία κι ἕνα ἐμπόδιο. Ἡ δυσκολία βρίσκεται στή δεκτικότητα πού διαθέτουν τά μικρά κυρίως παιδιά στίς μεγάλες ἀλήθειες. Ἐδῶ θ’ ἀκούσουμε τό παράγγελμα τοῦ Κυρίου: «ἄφετε τά παιδία ἐλθεῖν πρός με». Τά ὑπόλοιπα εἶναι δική Του ὑπόθεση. Ἐκεῖνος ξέρει νά συνδιαλέγεται μαζί τους. Τό ἐμπόδιο εἴμαστε ἐμεῖς μέ τίς ἐπιφυλάξεις, τήν ἀστάθειά μας καί τίς ἐπικίνδυνες ὑποχωρήσεις μας. Μᾶλλον ἐκεῖ βρίσκεται τό πρόβλημα. Ἴσως ὑπάρχουν ἀντιρρήσεις πάνω σ’ αυτό τό θέμα. Ὅμως πρῶτα δοκιμάστε!

Ἡ ἐπίδραση πού ἀσκεῖ στήν ψυχή τοῦ παιδιοῦ τό βιβλίο εἶναι σημαντική καί ἀπό παιδαγωγική ἄποψη, διότι ἐξασφαλίζει προϋποθέσεις ἐφαρμογῆς τοῦ περιεχομένου του. Ἔτσι τό παιδί ἰχνο­γρα­φεῖ, ζω­γρα­φίζει ὅ,τι βλέπει καί διαβάζει· συχνά ἀλ­λάζει τρόπους συμπεριφορᾶς, κοινωνικοποιεῖται, ὅταν τό βι­βλίο περιέχει κοινωνικές ἀξίες καί κα­­νόνες καλῆς συμ­πε­ριφορᾶς.
 Μᾶς προβλη­μά­τισε ἄραγε ποτέ τό γε­γονός ὅτι ὁ Διο­κλητιανός πα­ράλληλα μέ τόν ἄ­γριο δι­ωγμό ἐ­ναν­τίον τῶν χριστια­νῶν δι­έ­ταξε νά κα­οῦν καί ὅλα τά βι­βλία τῆς ἁγίας Γρα­­φῆς; Ἀ­σφα­λῶς διότι κατάλαβε πώς ἡ ἁγία Γρα­­φή ἐ­πη­ρεάζει συνειδήσεις καί ἀλλάζει τή ζωή τῶν ἀνθρώπων.
 Ἐπίσης ἕνα βιβλίο μέ τίς σιωπηλές καί σαγηνευτικές του εἰκόνες βοηθᾶ τό παιδί νά ἐκτονωθεῖ. Κι ὅταν μάλιστα οἱ γονεῖς διαβάζουν μαζί μέ τό παιδί, τούς δίνεται ἡ εὐκαιρία, ἀφοῦ συζητήσουν, νά βοηθήσουν τό παιδί νά ἐκφράσει τά συν­αι­σθή­ματα πού κατακλύζουν τό εἶναι του.
 Ἀντίθετα, ἄν, μετά ἀπό τήν παρακολούθηση μιᾶς τηλεοπτικῆς ἐκπομπῆς, ἐ­ρω­τηθεῖ τό παιδί πῶς τοῦ φάνηκε ἡ ἐκ­πομπή, δυσκολεύεται νά μᾶς ἀπαντήσει κάτι περισσότερο ἀπό τό «ἡ ταινία ἦταν καλή» ἤ «ἡ ἐκπομπή μοῦ ἄρεσε». Αὐτό τό φαινόμενο τῆς «ἀλαλίας» δέν ἐμφανίζεται μόνο στά παιδιά ἀλλά καί σέ ἐ­μᾶς τούς μεγάλους. Ἄν προστεθεῖ καί τό ὅτι πολλές φορές τό παιδί βλέπει χω­ρίς κανέναν ἔλεγχο, εἴτε μόνο του εἴτε μα­ζί μέ τήν οἰ­κο­γένειά του, τηλεοπτικά προγράμματα ἀκατάλληλα, μέ σκη­­νές βίας πού κά­νουν τό παιδί πιό ἐπιθετικό, σκη­­νές ἐπιστημονικῆς φαν­τα­σίας πού τό κά­νουν νά χά­νει τήν ἐπαφή μέ τήν πρα­γ­μα­τι­κό­τη­τα· προγράμματα φθη­­νοῦ χιοῦ­­­­μορ πού ὑπο­τιμοῦν τή νοημοσύνη καί τή στοιχειώδη συμπεριφορά τοῦ ἀν­θρώ­που, προ­­γράμ­ματα πού προκαλοῦν φόβο, ὀργή, λύπη, χωρίς μάλιστα τό παι­δί νά ἐξω­τερικεύει τά συναισθήματά του, τότε εἶναι ὁλοφάνερη ἡ ὑπεροχή τοῦ εἰκονογραφημένου βιβλίου.
 Πῶς ὅμως θά ἐπιλέξουμε ἕνα «σω­στό» βιβλίο γιά τό παιδί μας;
 Εἶναι γεγονός πώς στό ἐμπόριο κυ­κλο­φο­ρεῖ ἕνας μεγάλος ἀριθμός βιβλίων ἀπό τά ὁποῖα ὅμως λίγα εἶναι κατάλληλα γιά παιδιά προσχολικῆς ἡλικίας.
 Σ᾿ αὐτήν τήν ἡλικία τά παιδιά τά ἐν­διαφέρει πολύ ὁ ἑαυτός τους, τό σπίτι τους, οἱ φίλοι τους, ἡ οἰκογένειά τους. Ἄ­ρα ἀγαπημένα τους βιβλία εἶναι αὐτά πού περιγράφουν μία κατάσταση πού τούς εἶ­ναι οἰκεία, πού μποροῦν νά ταυτι­στοῦν μέ τόν ἥρωα τῆς ἱστορίας. Ἰδιαίτερα ἀγαπητές εἶναι οἱ ἱστορίες μέ ζῶα.
 Καλόν εἶναι νά ἐπιλέξουμε βιβλία πού ἔχουν λέξεις πού ξεχωρίζουν καί εἶ­ναι ἐν­διαφέρουσες. Ἐπίσης λέξεις μέ ὁ­μοι­οκα­τα­­ληξία, γιατί ὄχι καί ἀστεῖες. Με­ρικές φορές μάλιστα στά παιδιά ἀρέσει ἕνα βι­βλίο ἁπλά καί μόνο ἐπειδή στήν ἱστορία ὑπάρχει μία ἀστεία λέξη. Καί ἐπειδή στήν ἡλικία αὐτή μαθαίνουν τή γλώσσα, οἱ λέ­ξεις καί ὁ ἦχος τους τά συναρπάζει.
 Προτιμοῦν ἐπίσης βιβλία πού παρουσι­ά­ζουν φανταστικές καταστάσεις καί χα­­ρα­κτῆρες, διότι σ᾿ αὐτή τήν ἡλικία ὑ­ποδύονται ρόλους, δηλαδή θέλουν νά ᾿ναι βασιλιάδες καί βασίλισσες, ἱππότες καί πριγ­κίπισσες, παίζουν διάφορα φαν­ταστικά παιχνίδια καί προτιμοῦν βιβλία πού ἔχουν καλό τέλος.
 Ὅσο πιό μικρά εἶναι τά παιδιά τόσο πιό ξεκάθαρες καί ἀναγνωρίσιμες πρέπει νά ᾿ναι οἱ εἰκόνες τῶν βιβλίων. Τά παι­διά ἐ­πίσης ἔχουν ἀδυναμία στά ἔν­τονα καί φω­τεινά χρώματα.
 Πιό συγκεκριμένα μποροῦμε νά ποῦ­με πώς:
 Τά βιβλία πού ἀπευθύνονται σέ παιδιά ἡλικίας 1-3 ἐτῶν ἔχουν περιεχόμενο ἁ­πλό, μέ εἰκόνες ἀνθρώπων, ζώ­ων καί ἀ­γα­πη­μένων ἀντικειμένων τοῦ παιδιοῦ.
 Αὐτά πού ἀπευθύνονται σέ παιδιά ἡ­λι­κίας 3-4 ἐτῶν ἔχουν σκηνές πού πα­ρο­τρύ­νουν γιά διήγηση.
 Γιά παιδιά ἡλικίας 5-6 ἐτῶν τά βι­βλία περιλαμβάνουν σκηνές ἐξελισσόμενες σέ ἱστορίες πού ἐρεθίζουν τήν παιδική φαν­τα­σία (παραμύθια, μύθοι, διηγήσεις).
 Ἐπίσης βιβλία γιά παιδιά ἡλικίας 4-8 ἐτῶν μποροῦμε νά ἐπιλέξουμε ἀπό τόν κό­σμο τῆς τέχνης, τοῦ πολιτισμοῦ, τῆς ἐπι­στή­μης. Μέ αὐτά τά βιβλία τό παιδί ὠ­θεῖ­ται πρός τή δημιουργικότητα.
 Γενικά, καλό βιβλίο γιά τό παιδί μας εἶναι τό βιβλίο πού θά θέλαμε νά τοῦ διηγηθοῦμε. Δηλαδή τό βιβλίο πού ἀρέσει καί σέ μᾶς, πού ἀνυπομονοῦμε νά γυρίσουμε τίς σελίδες του, μᾶς συγκινεῖ καί θά θέλαμε νά τό ξαναδιαβάσουμε.
 Διάβαζα κάπου ὅτι «τά παραμύθια εἶ­ναι ὁ συντομότερος δρόμος γιά τήν καρδιά καί τό νοῦ τῶν παιδιῶν μας».
Τά βιβλία πού ἀπευθύνονται σέ μικρά παιδιά εἶναι βέβαια εἰκονογραφημένα. Ἀλ­λά ἕνα βιβλίο εἰκονογραφημένο δέν ση­μαίνει πώς εἶναι καί κατάλληλο γιά παιδιά προσχολικῆς ἡλικίας. Προσοχή στίς ζω­γραφιές καί στίς εἰ­κό­νες.
Τά τελευταῖα χρόνια ἐμφανίζονται στήν ἀγορά κάποια ψυχαγωγικά πακέτα (κινούμενα σχέδια, ταινίες, παιχνίδια, βι­βλία) μ᾿ ἕνα συγκεκριμένο θέμα καί ἀπευθύνονται σέ παιδιά μ᾿ ἕνα σαφές χαρα­κτη­ριστικό: καθένα ἀπ᾿ αὐτά εἶναι χειρότερο σέ περιεχόμενο ἀπό τό προηγούμενο. Καθένα μέ τόν δικό του τρόπο κατορθώνει νά κυριεύει ἀπολύτως τά ἐνδιαφέροντα, τίς σκέψεις καί τήν ψυχή τοῦ παιδιοῦ.
 Ἔτσι καί τά βιβλία τοῦ Χάρυ Πό­τερ ἔρχονται νά ὁδηγήσουν πολύ μακρύτερα τά πράγματα ἀπό κεῖ πού τά ἀφήνουν τά ... πόκεμον. Δέν πρόκειται γιά παραμύθια μέ μάγους καί ξωτικά. Πρόκειται σαφῶς γιά πρακτικούς ὁδηγούς μαγείας, γιά βιβλία πού προβάλλουν τό κακό μέ πολύ ὡραῖο τρόπο προκειμένου νά ἀγαπηθεῖ ὁ Σατανᾶς, καί μάλιστα ἀπό παιδιά. Λές καί κάποιοι κρυμμένοι πίσω ἀπ᾿ αὐτά ἀνέλαβαν τήν καθοδήγηση ὅλων τῶν παιδιῶν τοῦ πλανήτη.

Μ. Χουρπουλιάδου

Φιλόλογος

Γράμμα σ' ἕναν νέο  

Ἀγαπητό μου παιδί,
   Εἶχα πολύ καιρό νά διαβάσω σύνθημά σου ἄξιο προσοχῆς. Αὐτό ὅμως πού διάβασα πρόσφατα στόν τοῖχο τῆς «Αἴθουσας τέχνης» μοῦ προξένησε βαθειά ἐντύπωση. Σοῦ τό θυμίζω: «Μίσος ταξικό. Ξευτίλες πατριῶτες, στήν ἐθνική ἑνότητα εἴμαστε προδότες!». Σπεύδω νά μετριάσω τήν ἐντύπωση πού θά προκληθεῖ στόν ἀναγνώστη. Δέν πολυπιστεύω ὅτι διακατέχεσαι ἀπό μίσος. Μᾶλλον αὐτό τό ἔγραψες γιά νά τρομάξεις αὐτούς πού θά διαβάσουν τό σύνθημά σου. Τώρα πού τό γράφω θυμοῦμαι καί ἄλλη σου ἐπίθεση κατά τῶν πατριωτῶν, στούς ὁποίους εὐχόσουν «16 νά εἶναι οἱ ὧρες τους»! Ἄς ἐπιχειρήσουμε νά ἀναλύσουμε λίγο τό πρῶτο σύνθημά σου.
   Τό μίσος σου, ἄν πράγματι κυριαρχεῖσαι ἀπ᾿ αὐτό, τό χαρακτηρίζεις ταξικό. Θεωρεῖς συνάμα τήν ἀπέχθειά σου πρός τούς πατριῶτες ὡς στάση συνεπῆ ἔναντι τοῦ διεθνισμοῦ, τόν ὁποῖο διακηρύσσει ὁ εὐρύς ἰδεολογικός χῶρος πού ἀντιμάχεται τήν ἀστική ἐξουσία. Βέβαια σέ κρίσιμες στιγμές τῆς ἱστορίας οἱ δογματικοί κομμουνιστές ἀνακάλυψαν τήν ἀξία τῆς πατρίδας. Ἔτσι, τήν ἀντίσταση κατά τῶν Γερμανῶν εἰσβολέων καί τῶν συμμάχων τους οἱ Σοβιετικοί ἀποκάλεσαν «μεγάλο πατριωτικό πόλεμο» καί ἔτσι ἔμεινε γνωστός στή Ρωσία. Ἀλλά ἐσύ ἔχεις κάνει τήν ὑπέρβαση καί ἴσως καυχᾶσαι γιατί βρίσκεσαι στόν ἰδεολογικό χῶρο τῆς ἀναρχίας. Μπορεῖ νά καμαρώνεις ὅτι διεξάγεις ἀγώνα χωρίς συμβιβασμούς, ὅτι ἑρμηνεύεις κατά τρόπο ἀλάθητο τά κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα, ὅτι ἀνήκεις στούς ἐλάχιστους ἐλεύθερους, ὅταν ὅλοι οἱ ἄλλοι «φοροῦν κλουβί» (δικό σου σύνθημα). Ἕνα μόνο δέν διανοεῖσαι: Νά θέσεις στόν ἑαυτό σου τό ἐρώτημα μήπως καί σύ φορᾶς κλουβί.
   Στρέφεσαι κατά τῶν πατριωτῶν, δηλαδή ἐναντίον αὐτῶν πού δηλώνουν πώς ἀγαποῦν τήν πατρίδα. Συνήθως προβάλλεσαι ὡς πολέμιος τῶν πολλῶν. Ἄραγε δέν συνειδητοποιεῖς ὅτι εἶσαι ἐνταγμένος στό μεγάλο στρατόπεδο αὐτῶν πού ἐχθρεύονται τήν πατρίδα καί τήν πολεμοῦν; Ἄς δοῦμε ποιοί εἶναι αὐτοί. Εἶναι καταρχήν οἱ πλουτοκράτες. Μή μοῦ πεῖς ὅτι δέν διάβασες τό ἀπόφθεγμα, ὄχι βέβαια γραμμένο σέ τοῖχο, «τό κεφάλαιο δέν ἔχει πατρίδα». Βλέπεις, λοιπόν, ὅτι συνοδοιπορεῖς μέ τούς κατεξοχήν ἀποδέκτες τοῦ ταξικοῦ σου μίσους! Εἶναι στή συνέχεια κάποιοι ἄλλοι πού παραμένουν σταθερά προσανατολισμένοι στόν κομμουνιστικό διεθνισμό, ἄν καί ἔχουν αἰσθανθεῖ τίς συνέπειες τοῦ ἐθνικισμοῦ πού αὐτός ὁ διεθνισμός ἐξέθρεψε καί ἀντιλαμβάνονται τό πόσο αὐτός ὁ νεοεθνικισμός ὑπηρετεῖ σήμερα τά νεοταξικά σχέδια μέσῳ τῆς ἀμερικανικῆς πολιτικῆς. Εἶναι, τέλος, οἱ κατά πολύ περισσότεροι ὑπέρμαχοι τοῦ κοσμοπολίτικου διεθνισμοῦ ἀπό τήν «ἀνανεωτική» ἤ «ἐκσυγχρονιστική Ἀριστερά» ὥς τή «φιλελεύθερη Δεξιά», τήν ἀρκούντως καπηλευθεῖσα κατά τό παρελθόν τή δύσμοιρη πατρίδα. Εἶναι οἱ ὑπέρμαχοι τῶν πολυπολιτισμικῶν κοινωνιῶν τῆς νέας τάξης, πού ἐπιχειροῦν συστηματικά τήν ἄμβλυνση τοῦ πατριωτικοῦ αἰσθήματος μέ τήν ἀποδόμηση τῆς ἱστορικῆς μνήμης καί τῆς ἐθνικῆς αὐτοσυνειδησίας. Τέλος, εἶναι ἐκεῖνοι πού «φοροῦν τό κλουβί» ἐθελοντικά περιορίζοντας τό βίο τους στόν καναπέ, συντροφιά μέ τή μικρή ὀθόνη τοῦ «συστήματος».
   Ἀλλά, βέβαια, ἐσύ ὅλους αὐτούς τούς συνοδοιπόρους σου στό ἔργο τῆς κατεδάφισης τῆς πατρίδας τούς ἀγνοεῖς. Ἀντιλαμβάνομαι πολύ καλά ἐναντίον ποιῶν στρέφεσαι. Πρόκειται γιά ἐκείνους πού προβάλλουν τήν «ἀγάπη» τους γιά τήν πατρίδα παράλληλα πρός τήν ὁλοκληρωτική ἰδεολογία ἀπό τήν ὁποία ἐμφοροῦνται, ἰδεολογία πού ἔχει ἀπήχηση στούς ἀνθρώπους τοῦ λαοῦ σέ περιόδους οἰκονομικῆς ὕφεσης καί κοινωνικῆς κατάπτωσης. Συνεπῶς, ἄν τό καλοσκεφθεῖς, ὁ ὑποτιθέμενος ἐχθρός σου δέν εἶναι ταξικός, ἀφοῦ «στό ἴδιο μέ σένα καζάνι βράζει!». Μ᾿ αὐτούς θά συγκρούεσαι ὁλοένα καί πιό συχνά στά σταυροδρόμια τῶν μεγάλων ἀστικῶν κέντρων. Ἐκεῖ πού ἐσύ θά φορᾶς τήν κουκούλα καί θά κραδαίνεις τό ρόπαλο τῆς καταστροφῆς καί αὐτοί θά κραδαίνουν τό ρόπαλο τοῦ «πατριωτισμοῦ». Ἐσύ μέ συνθήματα ὑπέρ τῆς συναδέλφωσης τῶν λαῶν (ἀφανισμοῦ τῶν λαῶν, κατά τή νέα τάξη πραγμάτων) καί ἐκεῖνοι μέ ξενοφοβικά, στό ὄνομα τῆς ἐθνικῆς καθαρότητας. Ἐσύ δῆθεν ὡς ἐχθρός τοῦ κατεστημένου καί ἐκεῖνοι, κατ᾿ ἐσέ, ὡς βαθύ παρακράτος.
    Ἀλήθεια, ἀναρωτήθηκες ποτέ πόσο τό «σύστημα», χρειάζεται καί σένα καί αὐτούς; Οἱ συγκρούσεις σας εἶναι τό καλύτερο ἄλλοθι γιά τήν ἔνταση τῆς ἀστυνόμευσης. Οἱ πολλοί, πού «φοροῦν κλουβιά», καθισμένοι στόν ἀναπαυτικό καναπέ δέν ἐπιλέγουν ἀνάμεσα σέ σᾶς ἤ τούς ἄλλους. Θέλουν ἁπλῶς τήν ἡσυχία τους. Καί τό «σύστημα» φροντίζει νά τήν ἐξασφαλίσει ὅταν ὑπερβαίνετε τά ἐσκαμμένα.
   Κατάλαβες ὅτι τελικά εἴμαστε ὅλοι κατεδαφιστές; Ὁ τρόπος καί ἡ μέθοδος ἐργασίας διαφέρει ἀπό τόν ἕνα στόν ἄλλο. Ἀσφαλῶς ὅμως κάποιοι θά ἐπωφεληθοῦν ἀπό τά ἐρείπια καί αὐτοί δέν θά εἶστε οὔτε ἐσεῖς οὔτε ἐκεῖνοι ἐναντίον τῶν ὁποίων στρέφεται τό ὑποτιθέμενο ταξικό μίσος σας. Μήπως τελικά φορᾶτε καί σεῖς «κλουβιά»;